1. Мутация дегеніміз не? Мутацияны? т?рлері ?андай?
2. Гендік мутация дегеніміз не? Оны? ?андай т?рлері бар?
3. Цитоплазмалы? мутация дегеніміз не?
4. Хромосомалы? мутация дегеніміз не?
5.Вавиловты? гомологты? ?атарлар за?ы туралы.
“Іздену” ба?ыты бойынша жа?а саба? т?сіндірілді.
Систематиктерді? есебі бойынша, жануарларды?
2 миллиондай,ал ?сімдіктерді? 500 мы?дай т?рі белгілі.
Популяция дегеніміз- тіршілік ортасы ж?не о?ан бейімделу ?абілеті де бірдей,бірімен-бірі будандасып ?рпа? бере алатын дараларды айтады. Популяцияны? генетикалы? ??рылымын дат генетигі В.Иогансен зерттеді.1903жылы “Популяцияда?ы ж?не таза линияларда?ы т??ым ?уалау”деген е?бегі жары? к?рді. Б?л ілімді орыс генетигі С.С.Четвериков ?рі ?арай жал?астырып,дамытты.
1908жылы а?ылшын математигі Г.Харди мен неміс д?рігері В.Вайнберг популяцияда?ы генотип пен фенотипті? таралу жиілігін аны?тайтын формула ?сынды.
Ол кейіннен Харди-Вайнберг за?ы деп аталды.Б?л формула бойынша гетерозиготалы организмдегі доминантты А аллеліні? м?лшері Р деп,ал рецессивті а-ны? м?лшері q деп белгіленеді.
?
?
РА
qа
РА
Р2АА
РqАа
q а
Р qАа
q2аа
РА+ qа=1 (1) Осы формуланы? екі б?лігін квадраттаса?:
(РА+ qа) 2 =1; енді жа?шаны алгебралы? жолмен ашатын болса?, генотиптерді? жиілігін аны?тайтын формула аламыз:
Есеп: Бір ?аланы? перзетханасында 10жыл ішінде ?мірге келген 84 мы? баланы? 210-ында рецессивті белгі ауру бар делік.Оны? генетипі аа болады. Харди-Вайнберг за?ы осы м?ліметтерді пайдаланып,?алада т?ратын адамдар популяция генетикалы? талдау жасау?а к?мектеседі. Популяцияда генотипі аа ауру
баланы? саны 210. Ол q2- ?а те?.
q =210:84 000=0,0025
q= q 2= 0.0025=0,05
РА+ qа=1 РА=1- qа. РА=1-0,05=0.95
АА= Р2 =0.952 =0,9025; Аа=2рq=2 0,95 0,05 =0,095
аа=2q2=0,0025
“Ой ?орыту” ба?ыты бойынша есептер шы?арылды.
1. ?айсыбір аралдан 10000 т?лкі атып алын?ан. Оларды? 9991-і сары, ал 9-а? т?сті бол?ан. Ж?нні? сары т?сті болуы доминантты белгі. Олай болса, барлы? 10000 дараны? ішіндегі гомозиготалы сары, гетерозиготалы сары, гетерозиготалы сары ж?не а? т?сті т?лкілерді? пайызды? м?лшерін аны?та?ыздар.
2.Хал?ыны? саны 500000 адамнан т?ратын ауданда алькаптонурия (рецессивті) ауруыны? белгісі бар 4 адам табыл?ан. Осы белгі бойынша популяция ішіндегі гетерозиготалыларды? санын аны?тау керек.
“Ой дамыту” ба?ыты бойынша кестені толтыру керек.
Таби?и с?рыпталуды? формалары
Мысалдар
Т?рді? т?ра?талуына
?сері
Эволюциялы? ма?ызы
1.т?ра?тандырушы с?рыптау
2.?оз?аушы с?рыптау
Тест ж?мысы берілді:
1. Хромосома саныны? ?згеруіне байланысты болатын мутация.
а) геномды б) хромосомалы? в) гендік
2. А?зада?ы ДНК-? м?лшері мен ??рылымыны? ?згеруі:
а)модификация б) мутация в) комбинативтік
3. Хромосоманы? бір б?лігіні? ?зіліп т?суі:
а) делиция б) инверсия в) дупликация
4. Т??ым ?уаламайтын ?згергіштік
а) модификация б) мутация в) комбинативтік
5. Мутацияны ?ылым?а енгізген ?алым:
а) Г.Де-Фриз. б) Г.Мендель. в) Н.И.Вавилов.
6. Хромосоманы? ?зілген б?ліктеріні? біріні? орнына бірі ауысып келуі:
Просмотр содержимого документа
«Генетика ж?не эволюциялы? теория »
І.Сабақтың тақырыбы: Генетика және эволюциялық теория
ІІ.Сабақтың мақсаты:
а)білімділігі: Оқушыларға Харди-Вайнберг формуласын пайдаланып, есептер шығарту.
б) тәрбиелігі: Оқушыларды өз бетінше жұмыс істеуге тәрбиелеу.
в)дамытушылығы: Оқушылардың ізденімпаздығын, ойлау қабілетін әр түрлі есептер шығарта отырып, дамыту.
ІІІ .Сабақтың типі: Жаңа сабақты меңгерту.
ІҮ .Оқыту әдісі: сөздік
Ү. Сабақтың түрі: төрттік сабақ
ҮІ. Көрнекілігі: компьютер,тест тапсырмалары.
ҮІІ Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру.
Оқушыларға сабақтың 4 бағытта жүретіні ескертілді.
Ой қозғау (нені білеміз?)
Іздену.(нені білгіміз келеді?)
Ой қорыту (нені білдік?)
Ой дамыту
“Ой қозғау” бағыты бойынша үй тапсырмасы сұралды.
1. Мутация дегеніміз не? Мутацияның түрлері қандай?
2. Гендік мутация дегеніміз не? Оның қандай түрлері бар?
3. Цитоплазмалық мутация дегеніміз не?
4. Хромосомалық мутация дегеніміз не?
5.Вавиловтың гомологтық қатарлар заңы туралы.
“Іздену” бағыты бойынша жаңа сабақ түсіндірілді.
Систематиктердің есебі бойынша, жануарлардың
2 миллиондай,ал өсімдіктердің 500 мыңдай түрі белгілі.
Популяция дегеніміз- тіршілік ортасы және оған бейімделу қабілеті де бірдей,бірімен-бірі будандасып ұрпақ бере алатын дараларды айтады. Популяцияның генетикалық құрылымын дат генетигі В.Иогансен зерттеді.1903жылы “Популяциядағы және таза линиялардағы тұқым қуалау”деген еңбегі жарық көрді. Бұл ілімді орыс генетигі С.С.Четвериков әрі қарай жалғастырып,дамытты.
1908жылы ағылшын математигі Г.Харди мен неміс дәрігері В.Вайнберг популяциядағы генотип пен фенотиптің таралу жиілігін анықтайтын формула ұсынды.
Ол кейіннен Харди-Вайнберг заңы деп аталды.Бұл формула бойынша гетерозиготалы организмдегі доминантты А аллелінің мөлшері Р деп,ал рецессивті а-ның мөлшері q деп белгіленеді.
♂
♀
РА
qа
РА
Р2АА
РqАа
q а
Р qАа
q2аа
РА+ qа=1 (1) Осы формуланың екі бөлігін квадраттасақ:
(РА+ qа) 2 =1; енді жақшаны алгебралық жолмен ашатын болсақ, генотиптердің жиілігін анықтайтын формула аламыз:
Р2АА+ 2Р qАа+ q2аа=1 (2)
Мұны жинақтағанда Харди-Вайнберг формуласы шығады:
Р2АА+ 2Р qАа+ q2аа
Табиғи сұрыпталу
қозғаушы сұрыптау тұрақтандырушы сұрыптау
Есеп: Бір қаланың перзетханасында 10жыл ішінде өмірге келген 84 мың баланың 210-ында рецессивті белгі ауру бар делік.Оның генетипі аа болады. Харди-Вайнберг заңы осы мәліметтерді пайдаланып,қалада тұратын адамдар популяция генетикалық талдау жасауға көмектеседі. Популяцияда генотипі аа ауру
баланың саны 210. Ол q2- қа тең.
q=210:84 000=0,0025
q= q 2= 0.0025=0,05
РА+ qа=1 РА=1- qа. РА=1-0,05=0.95
АА= Р2 =0.952 =0,9025; Аа=2рq=2 0,95 0,05 =0,095
аа=2q2=0,0025
“Ой қорыту” бағыты бойынша есептер шығарылды.
1. Қайсыбір аралдан 10000 түлкі атып алынған. Олардың 9991-і сары, ал 9-ақ түсті болған. Жүннің сары түсті болуы доминантты белгі. Олай болса, барлық 10000 дараның ішіндегі гомозиготалы сары, гетерозиготалы сары, гетерозиготалы сары және ақ түсті түлкілердің пайыздық мөлшерін анықтаңыздар.
2.Халқының саны 500000 адамнан тұратын ауданда алькаптонурия (рецессивті) ауруының белгісі бар 4 адам табылған. Осы белгі бойынша популяция ішіндегі гетерозиготалылардың санын анықтау керек.
“Ой дамыту” бағыты бойынша кестені толтыру керек.
Табиғи сұрыпталудың формалары
Мысалдар
Түрдің тұрақталуына
әсері
Эволюциялық маңызы
1.тұрақтандырушы сұрыптау
2.қозғаушы сұрыптау
Тест жұмысы берілді:
1. Хромосома санының өзгеруіне байланысты болатын мутация.
а) геномды б) хромосомалық в) гендік
2. Ағзадағы ДНК-ң мөлшері мен құрылымының өзгеруі:
а)модификация б) мутация в) комбинативтік
3. Хромосоманың бір бөлігінің үзіліп түсуі:
а) делиция б) инверсия в) дупликация
4. Тұқым қуаламайтын өзгергіштік
а) модификация б) мутация в) комбинативтік
5. Мутацияны ғылымға енгізген ғалым:
а) Г.Де-Фриз. б) Г.Мендель. в) Н.И.Вавилов.
6. Хромосоманың үзілген бөліктерінің бірінің орнына бірі ауысып келуі:
Табиғи сұрыпталу
