Д?румендер

Д?румендер

Cаба?тыты? та?ырыбы: Д?румендер.

Саба?ты? ма?саты: 1.О?ушыларды д?румендерді? т?рлерімен ж?не оларды? жетіспеуінен организмде болатын ?згерістерімен таныстыру.

Дамытушылы?: О?ушыны ?здігінен о?ып, ой-?рісін тере?детуге баулу, ізденіске жетелеу.

Т?рбиелік: денсаулы?ты са?тау?а ж?не д?рыс тама?тана білуге ?йрету.

Саба?ты? т?рі: Жа?а саба?

Саба?ты? к?рнекілігі: кесте, слайд, суреттер, д?румен ?оспалары бар д?рілер ж?не та?ам т?рлері.

Саба?ты? ?дісі: с?ра?-жауап, баяндау, тест тапсырмасы, эссе жазу.

Саба?ты? барысы: І. ?йымдастыру б?лімі.

Амандасу. О?ушыларды т?гелдеу. Сынып тазалы?ына назар аудару.

Кеспе ?а?аздарын та?дау ар?ылы о?ушылар ?ш топ?а б?лінеді.

1 топ «Жемістер»

2 топ «К?к?ністер»

3 топ «Д?румендер»

ІІ. ?й тапсырмасын тексеру

1 тапсырма «Мыл?ау суреттер» топты? ж?мыс

1 топ «Жемістер» 2 топ «К?кіністер» 3 топ «Д?румендер»

2 тапсырма «Математикалы? ?обдиша»

Егер бір адам?а т?улігіне 6 грамм т?з жеткілікті болса,?р отбасы?а бір айда, бір жылда ?андай м?лшерде т?з ж?мсалады? ?р о?ушы ?з отбасына есептеп шы?ару?а болады.

(6 гр · отбасы саны) ·30 =

(6 гр · отбасы саны) ·365=

3 тапсырма. Тест тапсырмасы.

1. Адам денесіндегі суды? орташа м?лшері ?андай?

а)60-65%; ?)40-45%; б) 80-90%;

2. Организмні? негізгі ??рылыс материалы:

а)май; ?)н?руыз; б) к?мірсу.

3. Асты??ы жа? с?йектерді? азу тістері неше т?бірлі болады?

а)1; ?) 2; б)3;

4. Бір т?улікте адам?а ?анша грамм т?з ?ажет?

а) 10г; ?) 20г; б)30г;

5. ?ан?а глюкоза т?рінде сі?іріледі:

а)н?руыздар; ?) майлар; б)к?мірсулар.

6. Д?м сезу рецепторлары ?айда орналас?ан?

а) ж?мса? та?дайда ?)?ртты? сілемейлі ?абы?ында б)тілде

7. Ас?орыту ж?не тыныс жолдары ?ай жерде ?иылысады?

а)ауыз ?уысында ?)ж?т?ынша?та б)??еште

8.Жануартекті та?амды ата?

а) нан ?)ж?мырт?а б)жарма

9.Н?руызды? ?ажетті т?уліктік м?лшері?

а)90 г ?)400-500 г б)100

10.Организмдегі негізгі энергия к?зі

а)май; ?)н?руыз; б) к?мірсу.

ІІІ Жа?а саба?.

О?ушылар?а д?румендер туралы бейнек?рніс к?рсетіледі.

Витаминдер (латынша – тіршілік, ?мір) та?амды? заттарды? ??рамында болатын ерекше а?залы? заттар. Олар а?зада ферменттерді? т?зілуіне ?атысады.

Витаминдер та?амны? ??рамына аз м?лшерде бол?анымен, а?за ?шін ?те пайдалы.

Д?румендерсіз а?заны? ?суі, дамуы ж?не тіршілік жал?астыруы м?мкін емес.

Д?румендерді? к?пшілігі та?амды? заттарды? ??рамында болады, ал азда?ан т?рлері адам а?засында т?зіледі.

Д?румендерді 1881жылы орыс д?рігері Н.И.Лунин ?з т?жірибесі негізінде тама? ??рамында?ы ?андайда бір ерекше заттарды? болмауынан ауру?а ?шырауын аны?тады.

1911жылы поляк ?алымы К.Функ тазартылма?ан к?рішпен ?оректенген к?гершіндерді сал(паралич) ауруынан емдеген затты к?ріш кебегінен алды.

Гипервитаминоз – витаминдерді арты? м?лшерде пайдалану

Авитаминоз – витаминдерді? адам а?засына жетіспеуінен болатын ауру.

Гиповитаминоз – ?андайда бір витамин жетіспегенде организмні? ?лсіреуіне себепші.

Д?румендер майда ж?не суда еритіндер деп екі топ?а б?лінеді.

Майда еритіндер (А,Д.Е,К) суда еритіндер(С,РР, В,В2,В6,В1)

Витаминдердін латынша белгісі ж?не аттары

Негізгі ?оры

Витаминдердін физиологияльщ ?сері

С (аскорбин ?ыш.)

Б?рыш, аск?к, к?к-жуа, кызан, ?ыры?-кабат, картоп, лимон, к?лпынай, итм?рын

Организмде тоты?у-тотсыз-у реакциясыны? ?туіне ?атьтса-ды. Б?л реакция ж?рмесе, ас-тын сі?імділігі т?мендейді. ?ан тамырларыны? ж?мысын нашарлатып, ??ры???ла?, ауруына ?шыратады, тіс т?бі ?анайды

В (тиамин)

Бидай, б?рша?, ба-уыр, б?йрек, ж?рек

К?мірсу, н?руыз, май, зат алмасу?а ?атысады. Ас ?орыту м?шелеріні? с?л б?луін арттырады, ж?ректін ж?мысын жа?сартады. Жетіспесе бери-бери ауруына ?шыратады, соны? ?серінен ж?рек, асказан ж?мысы б?зылады

В (рибофлавин)

бидай, б?ршак, бауыр, б?йрек, ж?рек, ет, с?т, ж?мырт?а

?ры?ты? ж\е баланы? ?сіп, дамуына ?серін тигізеді. Жетіспегенде ересектерде к?здін м?лдір ?абы?шасы ?абынып, катаракта ауруына ?шырайды. Ауызда сілекейді? б?лінуін баяулатады

В5 (пантотен)

Бидай, б?рша?, картоп, бауыр, ж?мырт?а, те?із ж\е м?хит балы?тары

Май ?ыш?ылдарын, б?йрек безіні? гормондарын, ацетил-холинді т?зу ?шін керек. Жеті-пегенде адам елсізденіп, тез шаршайды, басы айналып, терісі жарылады. Ауызды? шырышты ?абы?шасы б?зылып, ж?йке ауруына ?шырайды

В6 (пиридоксин)

Бидай, б?рша?, сыр, сиыр еті, бауыр, кой еті, те?із балыктары

Н?руыз алмасуына, ферменттерді? т?зілуіне ?атысады. Аминкышкылдарыны? алмасуын реттейді. Жеткіліксіз жа?дайда ?ояншы?, селкілдеу, ?аназды?. пайда болады

Вс (фолий кышкылы)

Салат, ?ыры??абат, асжапыра?, ?ызан, с?біз, бидай, ?араби-дай, бауыр, б?йрек, сиыр еті, ж?мырт?а. ішектегі микроорга-низмдер тузедд

Нуклеин ?ышкылдары мен амин?ыш. т?зуге ?сер етеді Хромосомаларда клеткаларды? к?беюіне де негізгі жа?дай жасайды. ?анны? т?зілуін жа? сартып, реттейщ. Жет1спегенде — каназдык ауруы пайда болады

В12 (цианкобаламин)

Балы?та, сиыр бауырында ж\е б?йре гінде болады. ішектегi микроорганизмдер тузеді

Карын с?ліндегі н?руызбен ?осы-лады. Кан жасау?а ?сер етеді. Жетіспегенде — ?аназды? ауруына ?шырайды

Р (никотин ?ыш?ылы)

Сиыр еті, бауыр, б?й-рек, ж?рек, албырт балы?ы, майшаба?

Клетканы? тыныс алуына, зат алмасу?а, ас ?орыту м?шелер. ж?мысына, бауырды? ?ызметне тигізеді

А (ретинол)

Мал майлары, ет, балы?, ж?мырт?а, с?т

К?зге ж\е к?беюге есер етеді. Жетпегенде — к?з ауырады ж\е бойды? ?cyi баяулайды

D (кальцийферол)

Балы?ты? уылдыры?ы, те?із балы?ы, с?т?оректілерді? бауыры, ??с еті,

Кальций мен фосфор т?здарыны? алмасуын реттейді. Жетіспегенде — б?л т?здар азайып, с?йекті? ??рамы б?зылып, мешел ауруы пайда болады ж?мырт?а

E (токоферол)

?сімдік майы, к?к-?ністі? жасыл жапы-ра?тары, ж?мырт?а

Эритроцттер ?абы?шасыны? б?зылуынан са?тайды. Жетіспегенде — ?а??а б?лшы? етіні? б?зылуына, жыныс безінін ?лсізденуіне себепші болады

К (филлохинон)

Асжапыра?, ?ыры? ?абат, ?ызан, бауыр

?анны? д?рыс ?юына ?сер етеді

Н (биотин)

Асб?рша?, т?сті ?ы-ры??абат, са?ырау??ла?, бидай, ж?мырт?аны? сарысы, бауыр, б?йрек, ж?рек

Тері ?абатын т?зеді, жетіспегенде — а?та?да? пайда болып, биотин авитаминозы пайда болады. Дерматит ауруына ?шырайды

Тама?та витаминдерді? са?талуы. Тама?ты са?та?анда ж?не ??дегенде витаминдер б?зылады. С витамині б?зылмай 'са?талуы ?шін — жемістер мен к?к?ністерді? ?абы?ын ?те ж??а етіп аршу керек. К?к?ністерді пісіру ж?не пайдалану алдында ?ана ?абы?ынан тазартып, кеседі. ?абы?ы аршыл?ан картопты ?арайып кетпеу ?шін су?а салып кояды. Тама?ты эмаль немесе іші тефлонмен жабыл?ан ыдыста дайындайды. К?к?ністі ?айнап жат?ан су?а немесе сорпа?а салып пісіреді. Б?л кезде суды? к?леміні? аз болтаны ж?н.

Піскен тама?та витаминдерді? б?зылмай сакталуы ?ажет.

4 тапсырма Эссе жазу (3 мин)

1топ Денсаулы?ты? ?айнар к?зі неде?

2топ Мені? тама?тану м?дениетім.

3 топ Витаминдерді? адам ?міріндегі ма?ызы.

5 тапсырма. О?улы?пен ж?мыс кесте толтыру.

р/с

Ауру т?рлері

РР

??р??ла? ауруы(цинга)

“Бери- бери”

А?шам со?ыр

Мешел (Рахит)

Ас?орыту ?ызметіні? б?зылуы

Тері ауруына ?шырауы

?а??а ?ызметі б?зылады

?анны? ?юына ?сер етеді

?ан азды?( анемия)

ІІІ. Трек-сызба ??рау.

ІV. ?йге §44 о?у.

V. Тест оздыру.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Д?румендер»

Cабақтытың тақырыбы:Дәрумендер.

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды дәрумендердің түрлерімен және олардың жетіспеуінен организмде болатын өзгерістерімен таныстыру.

Дамытушылық:Оқушыны өздігінен оқып, ой-өрісін тереңдетуге баулу, ізденіске жетелеу.

Тәрбиелік: денсаулықты сақтауға және дұрыс тамақтана білуге үйрету.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Сабақтың көрнекілігі: кесте, слайд, суреттер, дәрумен қоспалары бар дәрілер және тағам түрлері.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, баяндау, тест тапсырмасы, эссе жазу.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

Амандасу. Оқушыларды түгелдеу. Сынып тазалығына назар аудару.

Кеспе қағаздарын таңдау арқылы оқушылар үш топқа бөлінеді.

1 топ «Жемістер»

2 топ «Көкөністер»

3 топ «Дәрумендер»

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

1 тапсырма «Мылқау суреттер» топтық жұмыс

1 топ «Жемістер» 2 топ «Көкіністер» 3 топ «Дәрумендер»

2 тапсырма «Математикалық қобдиша»

Егер бір адамға тәулігіне 6 грамм тұз жеткілікті болса,әр отбасыға бір айда, бір жылда қандай мөлшерде тұз жұмсалады? Әр оқушы өз отбасына есептеп шығаруға болады.

(6 гр · отбасы саны) ·30 =

(6 гр · отбасы саны) ·365=

3 тапсырма . Тест тапсырмасы.

1. Адам денесіндегі судың орташа мөлшері қандай?

а)60-65%; ә)40-45%; б) 80-90%;

2. Организмнің негізгі құрылыс материалы:

а)май; ә)нәруыз; б) көмірсу.

3. Астыңғы жақ сүйектердің азу тістері неше түбірлі болады?

а)1; ә) 2; б)3;

4. Бір тәулікте адамға қанша грамм тұз қажет?

а) 10г; ә) 20г; б)30г;

5. Қанға глюкоза түрінде сіңіріледі:

а)нәруыздар; ә) майлар; б)көмірсулар.

6. Дәм сезу рецепторлары қайда орналасқан?

а) жұмсақ таңдайда ә)ұрттың сілемейлі қабығында б)тілде

7. Асқорыту және тыныс жолдары қай жерде қиылысады?

а)ауыз қуысында ә)жұтқыншақта б)өңеште

8.Жануартекті тағамды ата?

а) нан ә)жұмыртқа б)жарма

9.Нәруыздың қажетті тәуліктік мөлшері?

а)90 г ә)400-500 г б)100

10.Организмдегі негізгі энергия көзі

а)май; ә)нәруыз; б) көмірсу.

ІІІ Жаңа сабақ.

Оқушыларға дәрумендер туралы бейнекөрніс көрсетіледі.

Витаминдер (латынша – тіршілік, өмір) тағамдық заттардың құрамында болатын ерекше ағзалық заттар. Олар ағзада ферменттердің түзілуіне қатысады.

Витаминдер тағамның құрамына аз мөлшерде болғанымен, ағза үшін өте пайдалы.

Дәрумендерсіз ағзаның өсуі, дамуы және тіршілік жалғастыруы мүмкін емес.

Дәрумендердің көпшілігі тағамдық заттардың құрамында болады, ал аздаған түрлері адам ағзасында түзіледі.

Дәрумендерді 1881жылы орыс дәрігері Н.И.Лунин өз тәжірибесі негізінде тамақ құрамындағы қандайда бір ерекше заттардың болмауынан ауруға ұшырауын анықтады.

1911жылы поляк ғалымы К.Функ тазартылмаған күрішпен қоректенген көгершіндерді сал(паралич) ауруынан емдеген затты күріш кебегінен алды.

Гипервитаминоз – витаминдерді артық мөлшерде пайдалану

Авитаминоз – витаминдердің адам ағзасына жетіспеуінен болатын ауру.

Гиповитаминоз – қандайда бір витамин жетіспегенде организмнің әлсіреуіне себепші.

Дәрумендер майда және суда еритіндер деп екі топқа бөлінеді.

Майда еритіндер (А,Д.Е,К) суда еритіндер(С,РР, В,В2,В6,В1)

Витаминдердін латынша белгісі жөне аттары	Негізгі қоры		Витаминдердін физиологияльщ әсері
С (аскорбин қыш.)	Бұрыш, аскөк, көк-жуа, кызан, қырық-кабат, картоп, лимон, күлпынай, итмұрын		Организмде тотығу-тотсыз-у реакциясының өтуіне қатьтса-ды. Бұл реакция жүрмесе, ас-тын сіңімділігі төмендейді. Қан тамырларының жұмысын нашарлатып, құрыққұлақ, ауруына ұшыратады, тіс түбі қанайды
В (тиамин)	Бидай, бұршақ, ба-уыр, бүйрек, жүрек		Көмірсу, нәруыз, май, зат алмасуға қатысады. Ас қорыту мүшелерінің сөл бөлуін арттырады, жүректін жұмысын жақсартады. Жетіспесе бери-бери ауруына ұшыратады, соның әсерінен жүрек, асказан жұмысы бұзылады
В (рибофлавин)	бидай, бұршак, бауыр, бүйрек, жүрек, ет, сүт, жұмыртқа		ұрықтың ж\е баланың өсіп, дамуына әсерін тигізеді. Жетіспегенде ересектерде көздін мөлдір қабықшасы қабынып, катаракта ауруына ұшырайды. Ауызда сілекейдің бөлінуін баяулатады
В₅ (пантотен)	Бидай, бұршақ, картоп, бауыр, жұмыртқа, теңіз ж\е мұхит балықтары		Май қышқылдарын, бүйрек безінің гормондарын, ацетил-холинді түзу үшін керек. Жеті-пегенде адам елсізденіп, тез шаршайды, басы айналып, терісі жарылады. Ауыздың шырышты қабықшасы бұзылып, жүйке ауруына ұшырайды
В₆ (пиридоксин)	Бидай, бұршақ, сыр, сиыр еті, бауыр, кой еті, теңіз балыктары		Нәруыз алмасуына, ферменттердің түзілуіне қатысады. Аминкышкылдарының алмасуын реттейді. Жеткіліксіз жағдайда қояншық, селкілдеу, қаназдық. пайда болады
В_с (фолий кышкылы)	Салат, қырыққабат, асжапырақ, қызан, сәбіз, бидай, қараби-дай, бауыр, бүйрек, сиыр еті, жұмыртқа. ішектегі микроорга-низмдер тузедд		Нуклеин қышкылдары мен аминқыш. түзуге әсер етеді Хромосомаларда клеткалардың көбеюіне де негізгі жағдай жасайды. Қанның түзілуін жақ сартып, реттейщ. Жет1спегенде — каназдык ауруы пайда болады
В₁₂ (цианкобаламин)	Балықта, сиыр бауырында ж\е бүйре гінде болады. ішектегi микроорганизмдер тузеді	Карын сөліндегі нәруызбен қосы-лады. Кан жасауға әсер етеді. Жетіспегенде — қаназдық ауруына ұшырайды
Р (никотин қышқылы)	Сиыр еті, бауыр, бүй-рек, жүрек, албырт балығы, майшабақ	Клетканың тыныс алуына, зат алмасуға, ас қорыту мүшелер. жұмысына, бауырдың қызметне тигізеді
А (ретинол)	Мал майлары, ет, балық, жұмыртқа, сүт	Көзге ж\е көбеюге есер етеді. Жетпегенде — көз ауырады ж\е бойдың өcyi баяулайды
D (кальцийферол)	Балықтың уылдырығы, теңіз балығы, сүтқоректілердің бауыры, құс еті,	Кальций мен фосфор тұздарының алмасуын реттейді. Жетіспегенде — бұл түздар азайып, сүйектің құрамы бұзылып, мешел ауруы пайда болады жұмыртқа
E (токоферол)	Өсімдік майы, көк-өністің жасыл жапы-рақтары, жұмыртқа	Эритроцттер қабықшасының бұзылуынан сақтайды. Жетіспегенде — қаңқа бұлшық етінің бұзылуына, жыныс безінін әлсізденуіне себепші болады
К (филлохинон)	Асжапырақ, ңырық қабат, қызан, бауыр	Қанның дұрыс ұюына әсер етеді
Н (биотин)	Асбұршақ, түсті қы-рыққабат, саңырауқұлақ, бидай, жұмыртқаның сарысы, бауыр, бүйрек, жүрек	Тері қабатын түзеді, жетіспегенде — ақтаңдақ пайда болып, биотин авитаминозы пайда болады. Дерматит ауруына ұшырайды

Тамақта витаминдердің сақталуы. Тамақты сақтағанда және өңдегенде витаминдер бұзылады. С витамині бұзылмай 'сақталуы үшін — жемістер мен көкөністердің қабығын өте жұқа етіп аршу керек. Көкөністерді пісіру және пайдалану алдында ғана қабығынан тазартып, кеседі. Қабығы аршылған картопты қарайып кетпеу үшін суға салып кояды. Тамақты эмаль немесе іші тефлонмен жабылған ыдыста дайындайды. Көкөністі қайнап жатқан суға немесе сорпаға салып пісіреді. Бұл кезде судың көлемінің аз болтаны жөн.

Піскен тамақта витаминдердің бұзылмай сакталуы қажет.

4 тапсырма Эссе жазу (3 мин)

1топ Денсаулықтың қайнар көзі неде?

2топ Менің тамақтану мәдениетім.

3 топ Витаминдердің адам өміріндегі маңызы.

5 тапсырма. Оқулықпен жұмыс кесте толтыру.

р/с	Ауру түрлері	А	В	С	Д	Е	Н	К	РР	В
1	Құрқұлақ ауруы(цинга)
2	“Бери- бери”
3	Ақшам соқыр
4	Мешел (Рахит)
5	Асқорыту қызметінің бұзылуы
6	Тері ауруына ұшырауы
7	Қаңқа қызметі бұзылады
8	Қанның ұюына әсер етеді
9	Қан аздық( анемия)

ІІІ. Трек-сызба құрау.

ІV. Үйге §44 оқу.

V. Тест оздыру.

1. Витаминдердің маңызы қандай? 2. А, В, С, D витаминдері кандай азық-түліктерде болады? 3. Витаминдерді шамадан артьщ пайдаланудан орга-низмде қандай өзгерістер болады?

ХП тарау. СЫРТҚА