Б?йрек ауруларыны? алдын алу

Б.Кенжетаев атындағы Новонежин орта мектебі

Сабақтың тақырыбы:

Бүйрек ауруларының алдын алу

Өткізген:Биология пәні мұғалімі

Игисинова А.К.

2013-2014 оқу жылы

Сабақтың тақырыбы: Зәр шығару мүшелерінің аурулары және олардың алдын алу.
Сабақтың мақсаты:
● Білімділік: Бүйрек аурулары туралы ұғым беру.Бүйрек ауруларының алдын алу жолдарымен танысу.
● Тәрбиелік: Зәр шығару жолдарының аурулары туралы ойлана білуге, денсаулығын сақтауға тәрбиелеу
● Дамытушылық: Зәрдің түзілу кезеңдеріне талдау жасап білуге, бүйрек жұмысы, бүйрек аурулары туралы түсініктеме беруге үйрету
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі. 2 мин.
Сабақ басталғанда мозайка арқылы үш топқа бөліндік. Әр топқа топбасшы сайланды.
Әр топбасшыға және топ мүшелеріне сабақ барысында кім жауап бергенін, қалай жауап бергенін, қандай тапсырмаларға қатысқанын саралап, сабақ соңында қорытындылап бағалау керек екені ескертілді.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. 5 мин.
1. Ыдырау өнімдерін шығаратын мүшелерді ата?
2. Зәр шығару жүйесіне қандай мүшелер жатады?
3. Бүйректің құрылысы қандай?
4. Нефронның құрылысы?

5.Неге бүйректі биологиялық сүзгі деп атаймыз?

6.Мына сандар ағзада нені білдіреді?

7.Бірінші реттік зәр мен екінші реттік зәрді салыстыру.

ІІІ. ІV. Миға шабуыл: Зәр туралы не білетінімізді еске түсіру.

Биологиялық диктант. 5 мин.
ІV . Жаңа сабақты түсіндіру:
Зәрдің құрамы:
• 96%- ы су
• 1, 5 % бейағзалық заттар, хлорлы натрий көбірек, сульфаттар, фосфаттар, калий, кальций, магний карбонаттары аз мөлшерде
• 2, 5 % ағзалық заттар болады, несепнәр (мочевина), зәр қышқылы
• Тәулігіне 1, 2 - 1, 6л зәр бөледі
• Урохром пигменті зәрге сарғыш түс береді
Бүйректе зәрдің түзілуі 2 кезеңнен тұрады: сүзілу(фильтрация) және қайта сіңірілу (реабсорбция).
Сабақты әрі қарай жалғастыру үшін әр топқа постер құруға тапсырма берілді.10 мин.
І топ. Бүйректің маңызы.
ІІ топ. Бүйрек аурулары.
ІІІ топ. Бүйрек гигиенасы.

ІV топ. Бүйрек жұмысына ішімдіктің әсері.
Әр топ оқушылары топбасшымен бірге оқулықты пайдалана отырып постер құруға белсенділікпен кірісіп кетті. Берілген уақыт біткеннен кейін әр топтан бір оқушы тақтаға шығып өз постерін қорғады.
Бүйрек жұмысына ішімдіктің әсері:
• Бүйрек жасушалары зиянды заттарды шығара алмайтын болады
• Жасушалар қабынып, зәрмен бірге ағзадан қажетті нәруыз бөлініп, сыртқа шыға бастайды
• Ішімдікпен уланған бүйрек бүрісіп, зәрдің бөлінуі тоқтайды
Бүйрек аурулары:
○ Уремия (зәрліқан) – қанда несепнәр мөлшері шектен тыс көбейеді
○ Нефрит – бүйрек қабынуы, бактериялар тудырады, зәр түзілу баяулайды
○ Бүйрек тасы(уролитаз) – зәр құрамындағы қатты заттар зәр жолында қатайып, тасқа айналады (зәр қышқылы, кальций фосфаты)
○ Қуықтың қабынуы(цистит) – қуыққа салқын тигеннен зәр тоқтамайды.
○ Энурез (шыжың) – түнде зәр тоқтамау. Бадамша бездерінің жұлын қызметінің бұзылуынан болады.
○ Уролог – бүйрек ауруын емдейтін дәрігер.
○ Гемодиализатор – жасанды бүйрек аспабы.
Бүйрек гигиенасы:
○ Салауатты өмір сүру
○ Өте ащы, өте тұзды тағамдарды пайдаланбау
○ Ішімдіктен, есірткіден, темекі тартудан аулақ жүру
○ Әртүрлі қабынуға қарсы аурулардың алдын алу
V . Жаңа сабақты бекіту: ТОГИС әдісін қолдану. 10 мин.

І топ. Бүйректің аурулары.
ІІ топ. Зәр шығару мүшелерінің ауруларын емдеуге жергілікті жердің материалдарын пайдалану.
ІІІ топ. Зәр шығару ауруларының статистикасы.

ІV топ. Бүйрек ауруларын емдеу тәсілдері .
Бүгінгі сабаққа қатысы бар дәйексөздерге тоқталайық.
• Урохром – зәрге сарғыш түс беретін пигмент
• Фильтрация – сүзілу, зәр түзілудің І - кезеңі
• Реабсорбция – қайта сіңірілу( лат ”абсорбция”- сүзілу, “ре” – кері қайту)
• Уремия - бүйрек қызметінің бұзылуы, қанда несепнәрдің мөлшерінің шектен тыс көбеюі, зәрліқан ауруы.
• Нефрит - қанның нәруызы азайып, қан сарысуының ұлпа сұйықтығынан суды сору әрекеті төмендейді
• Ренин - жарақаттанған бүйректен қанға бөлінеді, қантамырларын тарылтып, қан қысымын көтереді
• Уролитаз - бүйрек тасы, зәр құрамында қатты заттар көбейіп кетсе, зәр жолында қатайып, тасқа айналады
• Энурез - балаларда түнде зәр тоқтамау
• Уролог - бүйрек ауруларын емдейтін дәрігер
VI.Талдау жүргізу. 3 мин.
● Адамға ауруына диагноз қою үшін қандай мақсатта несепке талдау жүргізіледі?
● Несепті талдау барысында ауру адамда қанттың мөлшері шамадан тыс көп болды.Мұны қалай түсіндіруге болады?

Сау адам мен ауру адамның зәрін талдау.
VIІ.Қорытынды. 6 қалпақ ойыны. 5 мин.

Осы кезде бақылаушы топ мүшелерін бақылайды.

Ақ қалпақ- сандар ,нақты деректер

Сары қалпақ – жақсы жақтары

Қара қалпақ – жаман жақтары

Жасыл қалпақ – шығармашылық

Қызыл қалпақ – эмоция арқылы

Көк қалпақ – нақты қорытынды жасау
Шығармашылық жұмыс: “Бүйректеріңізді сақтаңыздар” тақырыбына шығарған өлеңдерін қорғайды.
Бүйрек құрсақ қуысында,
Бел омыртқа тұсында.
Үрмебұршақ пішінді.
Сол жақ бүйрек сәл төмен,
Өйткені сол жақ бүйрекке,
Бауыр салмақ түсірген.
Артерия, вена, жүйкелер,
Кездескен бүйрек қақпасында.
Бүйрек сүзгіш қызметін атқарған,
Керексіз заттан қанды түгел тазартқан.
VIIІ. Рефлексия .Бүйрекке нефрондарды орналастыр.3 мин.Оқушылар сабақтан алған әсерлерін жазып ,нефрондарды бүйрекке орналастырады.

IХ Бағалау: Әр топтың топбасшылары мұғалімнің көмегіне сүйене отырып, өз топ мүшелерін бағалады.1 мин.

Х. Үйге тапсырма: Бүйрек ауруларының алдын алу. 1мин.

Б.Кенжетаев атындағы Новонежин орта мектебі

Тақырыбы:

«Ең үздік биолог»

Өткізген: Биология пәні мұғалімі Игисинова А.К.

2013-2014 оқу жылы

Сабақтың тақырыбы: «Ең үздік биолог»

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың жан-жақтылыққа, шапшандыққа, білімділікке баулып, жан-жақты болуға тәрбиелеу

Сабақтың түрі: интеллектуалдық жарыс түрінде

Сабақтың жоспары: Ойын 3 бөлімнен тұрады. Әр сыныптан 3 оқушыдан.

1. «Менен сұрақ, сізден жылдам жауап»

2. «Ойлан, тап!»

3. «Ең,ең,ең»

Ойынның өту барысы:

I. кезең «Менен сұрақ, сізден жылдам жауап»

Бағалау әдісі: әр дұрыс жауап 5 ұпай.

1топ оқушыларына:

1.Клетканы зерттейтін ғылым? (цитология)

2.Нәсілдік тұқым қуалаушылық белгіні сақтап, ұрпаққа беруші органоид? (хромосома)

3.Шығу тегі, атқаратын қызметі ұқсас жасушалар мен заттар жиынтығы? (ұлпа)

2топ оқушыларына:

1. Мидың орташа салмағы? (1300-1400гр).

2.Терінің сыртқы қабаты? (эпидермис)

3.Зәр жасайтын мүше? (бүйрек)

ІІ кезең. «Ойлан, тап!»

Бұл кезеңде сіздер өздеріңіздің таңдап алған ұяшықтағы сұраққа жауап бересіздер. Мына сызбаға назар аударыңыздар. Жеңіл сұрақ алғыңыз келсе, 10 балдық сраққа жауап беру арқылы аласыз. Мұндағы ең күрделі сұраққа жауап беру арқылы 30 ұпай жинауға болады.

1. 10. Тек өсімдіктер жасушасына ғана тән денешіктер? (пластидтер).

1. 10. Өсімдіктің вегатативті мүшелері? (тамыр, сабақ, жапырақ).

1. 10. Өсімдіктің жер асты мүшелері мен жер үсті мүшелерін жалғастырып тұратын орталық тірек? (сабақ).

1. 20. Қанның қызыл түйіршіктері қалай аталады? (эритроциттер).

1. 20. Қосмекенділердің жүрегі неше бөлімнен тұрады? (3 бөлімнен: 1 қарынша, 2 құлақшадан).

1. 20. Жасуша ішіндегі сұйықтық пен ядро (цитоплазма).

1. 30. ДНҚ ның ақуызбен қосылған жіңішке жіпшелерінен тұратын ядроның аса маңызды бөлігі? (хромосома)

1. 30. Жыныс хромосомалары арқылы тұқым қуалайтын белгілерді қалай атайды?(жыныспен тіркескен тұқым қуалау)

III. кезең. «Ең,ең,ең».

Сіздерге бұл кезеңде екі топқа ортақ Ең деген сұрақтар беріледі. 1- сұраққа – 1ұпай болып есептеледі.

1. Ең кішкентай құс? Колибрлер

1. Ең үлкен, ұша алмайтын құс? Нанду

1. Ең әдемі құс?, көгілдір жұмақ құсы

1. Ең ірі алып құс? Анд кондоры

1. Көгершін атаулының ең ірісі? Тәжді көгершін

1. Ең суыққа төзімді құс? Пингвиндер

Ең Ең Ең ........

• Ең улы саңырауқұлақ-боз арамқұлақ саңырауқұлағы.

• Ең үлкен споралы өсімдік-Жаңа Зеландиядағы цианеа туысына жататын ағаш тәріздес қырықжапырақ өсімдігі.

• Ең кішкене қырықжапырақ хецистортерис пумила өсімдігі.

• Ең зиянды арамшөп- Африкадан табылған су қырықжапырақ (сальвиния) болып табылады.

• Ең биік екпе қоршау жидекті тистен жасалған.

• Ең қомақты да салмақты ағаш алып секвойядендрон ағашы (биіктігі 100 м).

• Ең алғаш Еуропалықтар картопты 1537 жылы білді.

• Ең зиянды заттардың әрекетшілі-никотин.

• Ең алғаш қарабидай қола дәуірінде егіліп, өсіріле бастады.

• Ең алғаш жүгері Ресейге (Қырымға) ХVІІ ғасырда әкелінген.

• Ең егістікке зиянды арамшөп-«тауық тарысы» шөбі.

• Ең алғаш Еуропада соя егуге 1840 жылы талпыныс жасалған.

• Ең маңызды дәнді дақыл-бидай.

• Ең алғаш Ресейде ХVІІІ ғасырда ақ қыша пайда болған.

• Ең ежелгі астық дақылы-бидай.

• Ең аумақты-840 мың га жер алатын жүзімдік Жерорта теңізінің жағалауында Рона және Приней өзендері аралығында орналасқан.

• Ең алғаш бақтарда пайда болған цитрусты өсімдіктердің бірі апельсин екен.

• Ең – дәрілік өсімдік яғни, адамтамыр (женьшень) тамырлардың ең ірісі екен.

• Ең-амебаның ең жоғарғы шапшаңдығы –сағатына 1см.

• Ең бір жасушалы ағзалардың ең ірісі-саркодиналар тобына жататынтеңіз тамыраяқтылары – шұрықденелерілер.

• Ең алғаш паразит жәндік лямблияны украин дәрігері Д.Ф.Лямбль бауырындағы өт өзегінінен тапты.

• Ең ірі ішекқуысты жәндәк – цианеакапилатта.

• Ең үлкен маржан рифі Австралияның солтүстік-шығыс жағалауындағы Квинслендтегі Үлкен Тосқауыл риф.

• Ең ірі паразит құрттар (ішқұрт) – көк киттер мен кашалоттардың ішегінде өмір сүретін таспа құрттар немесе цепендер екен.

• Ең кішкене көпжасушалы жәндіктер – зымырақ құрттар.

• Ең ірі жерқұрт немесе шұбалшаң – австриялық мегасколдес деген құрт бар.

• Ең ұзын құрт – көпқылтанақты құрт линеус лонгиссимус.

• Ең кішкене шаянтәріздес – алонелла туыстас су бүргесі.

• Ең ірі шаян – жапониялық таңқышаян деп есептеледі.

• Ең ірі теңіз балығы – китпошымды акула.

• Ең алғаш орыс ғалымы а.т.Болатов ХVІІІ ғасырда тұқы өсіруге арналған тоған жасаған.

• Ең алғаш саусаққанатты балық 1983 жылы Африка жағалауына жақын Үнді мұхитында ауланды.

• Ең ірі сүйекті балық кәдімгі майшабақ королі деп есептеледі.

• Ең жүзгіш балық Тынық мұхит желкенді балығы.

• Ең ауыр сүйекті балықтар көбінесе бүйірімен жүзетін айбалық деп есептеледі.

• Ең алғаш швед ғалымы К. Линней 1785 жылы шөп бақаны сипаттап жазды.

• Ең алғаш протейдің жұмыртқалары 1875 жылы анықталды.

• Ең ірі құрлық тасбақасы-піл тасбақа.

• Ең кіші тәмсақтар (крокодил) – доғал тұмсық крокодил.

• Ең – құрлықтың ең улы жыланы жылтырбасты жылан.

• Ең үлкен ұшатын құс – африка дуадағы.

• Ең – дүние жүзіндегі ең кішкене құс – балара пішінді колибри.

• Ең ұзақ жұмыртқа басатын құс – кезеген альбатрос.

• Ең алғаш әйгілі саяхатшы П.С.Паллас 1775 жылы Байкал маңындағы жабайы жылқы – құланды сипаттап жазды.

• Ең биік сүтқоректі – жайлаң (жираф).

• Ең ұзақ буаз болатын сүтқоректі жануар – азиялық піл.

Ең ірі сүтқоректі жануар – африкадағы піл.

• Ең байырғы тұқымы нашар қазақы жылқы – жабы.

Ең соңында әділқазылар алқысы әділ төрелігін айтып, сайысымызда Ең үздік жеңімпаз биологты анықтайды. Одан әрі марапаттау рәсімі жалғасады.

Осымен бүгінгі сайысымыз аяқталды келесі кездескенше аман сау болыңыздар!