1.Ашы? т??ымдыларды? жалпы сипаттамасын о?ушылар бір-біріне с?ра?тар ?ою ар?ылы с?райды.
2. ?й тапсырмасы бойынша тестке жауап береді.
Жа?а саба? барысы: Балалар б?гін біз ашы?т??ымдыларды? к?беюімен танысамыз. Енді мына кестені? 1 ж?не 2-ба?андарын толтырыныздар.
Білемін
Білгім келеді
?йрендім
?ара?ай бір ?йлі ?сімдік. ?ара?ай б?та?ында екі т?рлі б?рлер болады. Б?рлер жас ?ркенні? ?шында орналасады. Олар к?ктемде пайда болатын, ?лке?дігі 5 миллиметрден аспайтын ?ыз?ылт т?сті аналы? б?рлер. Аналы? б?р негізгі ?зекше мен о?ан ты?ыз жанас?ан ?абырша?тан т?рады. Сырт?ы ?абырша?ы - жабын, ішкісі т??ымды? деп аталады. Екі т?рлі ?абырша?тар бірімен-бірі т?тасып кетеді. Т??ымды? ?абырша?та 2 т??ымбастама (т??ымб?ршік) т?зіледі.
Жас ?ркенні? т?бінде ты?ыз топтаса орналас?ан ?са?, жасылдау сары т?сті б?рлер болады. Б?лар - аталы? б?рлер. Аталы? б?рлерді? ?абырша?тарыны? т?менгі жа?ын тоза? т?зілетін 2 тоза??апшы?тары бар. Ауа?а толы тоза?дар ?те же?іл бол?анды?тан, желмен ?те алыс?а ?шып таралады. С?йтіп ?ара?айды? бір б?та?ы?да аналы? ж?не аталы? б?рлер болады. Аталы? б?рлері мен аналы? б?рлері бір ?сімдікте орналас?анды?тан, ?ара?ай бір?йлі ?сімдік деп аталады.
Аналы? б?рді? т??ымб?ршіктері ашы? т?рады. Желмен ?шып келген аталы? тоза?дар
т??ымны? аналы? б?рді? т??ымб?ршігіне т?скен кезде оны? ?абырша?тары жабылады. Жабыл?ан ?абырша?тар шайырмен желімделеді. Б?л с?тте т??ымб?ршіктерде ж?мыртка жасушалар болмайды. Сонды?тан т??ымб?ршік бірден ?ры?тай алмайды. «Ж?мырт?а жасуша» дегенімізді? аналы? жыныс м?шесінде дамитын аналы? жыныс жасушасы. Ж?мырт?а жасуша ?ры?тану?а ?зір болу ?шін уа?ыт ?ажет. Аналык б?рді? к?лемі ?л?айып, жасыл т?ске ауысады. Т??ым б?ршікте эндосперм (грекше «ендон» - ішкі «сперма» - т?кым) - коректендіруші ?лпа пайда болады. С?йтіп ж?мырт?а жасуша т?зіледі. Б??ан кемінде бір жыл ?ажет. Демек, ішкі б?ршік бір жарым жылдан со?, келесі жазда ?ана ?ры?танады.
?ара?айды? аталы? жыныс жасушасы ?здігнен ?оз?ала алмайды. Желді? к?мегімен ?шып келіп, аналы? жасушаны ?ры?тандырады.Аталы? ж?не аналы? жасушаларды? ?осылып, ?ры?тануынан зигота т?зіледі. Зиготадан ?ры? дами бастайды. ?ры? эндосперм есебінен ?оректенеді. С?йтіп т??ымб?ршік ?ры?тан т??ым?а ауысады. Т??ым аналы? ?сімдікті? ішінде т?зіледі. Т??ым ?ры?тан, эндоспермнен ж?не т??ым ?ауызынан (??інен) ??ралады. Т?зілген т??ымны? сырт?а шашылуы ?шін та?ы жарты жыл ?ажет. А?аш басында?ы пісіп жетілген аналы? б?р енді ?о?ыр т?ске ауысады. Б?рді? ?зынды?ы 4-6 сантиметрге жеткен кезде ол пісіп жетіліп, ?абырша?тарын ашады. Ашыл?ан ?абырша?тан т??ым аны? к?рінеді. Сонды?тан ?ыл?ан жапыра?ты ?сімдіктер ашык т??ымды ?сімдіктер тобына жат?ызылады. ?ара?айдан бас?а да ?ыл?ан жапыра?ты ?сімдіктерді? т??ымында ж??а ?анатша болады. М?ндай т??ымды жел о?ай таратады.
Зертханалы? ж?мысты бастамас б?рын ?ауіпсіздік ережелерін еске т?сірейік.
Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды түгелдеу, сыныптың сабаққа дайындығын тексеру, топқа бөлу.
Үй тапсырмасын сұрау:
1.Ашық тұқымдылардың жалпы сипаттамасын оқушылар бір-біріне сұрақтар қою арқылы сұрайды.
2. Үй тапсырмасы бойынша тестке жауап береді.
Жаңа сабақ барысы: Балалар бүгін біз ашықтұқымдылардың көбеюімен танысамыз. Енді мына кестенің 1 және 2-бағандарын толтырыныздар.
Білемін
Білгім келеді
Үйрендім
Қарағай бір үйлі өсімдік. Қарағай бұтағында екі түрлі бүрлер болады. Бүрлер жас өркеннің ұшында орналасады. Олар көктемде пайда болатын, үлкеңдігі 5 миллиметрден аспайтын қызғылт түсті аналық бүрлер. Аналық бүр негізгі өзекше мен оған тығыз жанасқан қабыршақтан тұрады. Сыртқы қабыршағы - жабын, ішкісі тұқымдық деп аталады. Екі түрлі қабыршақтар бірімен-бірі тұтасып кетеді. Түқымдық қабыршақта 2 тұқымбастама (тұқымбүршік) түзіледі.
Жас өркеннің түбінде тығыз топтаса орналасқан ұсақ, жасылдау сары түсті бүрлер болады. Бұлар - аталық бүрлер. Аталық бүрлердің қабыршақтарының төменгі жағын тозаң түзілетін 2 тозаңқапшықтары бар. Ауаға толы тозаңдар өте жеңіл болғандықтан, желмен өте алысқа ұшып таралады. Сөйтіп қарағайдың бір бұтағыңда аналық және аталық бүрлер болады. Аталық бүрлері мен аналық бүрлері бір өсімдікте орналасқандықтан, қарағай бірүйлі өсімдік деп аталады.
Аналық бүрдің түқымбүршіктері ашық тұрады. Желмен ұшып келген аталық тозаңдар
түқымның аналық бүрдің түқымбүршігіне түскен кезде оның қабыршақтары жабылады. Жабылған қабыршақтар шайырмен желімделеді. Бүл сәтте тұқымбүршіктерде жұмыртка жасушалар болмайды. Сондықтан тұқымбүршік бірден ұрықтай алмайды. «Жұмыртқа жасуша» дегеніміздің аналық жыныс мүшесінде дамитын аналық жыныс жасушасы. Жүмыртқа жасуша ұрықтануға әзір болу үшін уақыт қажет. Аналык бүрдің көлемі ұлғайып, жасыл түске ауысады. Тұқым бүршікте эндосперм (грекше «ендон» - ішкі «сперма» - тұкым) - коректендіруші ұлпа пайда болады. Сөйтіп жұмыртқа жасуша түзіледі. Бұған кемінде бір жыл қажет. Демек, ішкі бүршік бір жарым жылдан соң, келесі жазда ғана ұрықтанады.
Қарағайдың аталық жыныс жасушасы өздігнен қозғала алмайды. Желдің көмегімен ұшып келіп, аналық жасушаны ұрықтандырады.Аталық және аналық жасушалардың қосылып, ұрықтануынан зигота түзіледі. Зиготадан ұрық дами бастайды. Ұрық эндосперм есебінен қоректенеді. Сөйтіп тұқымбүршік ұрықтан тұқымға ауысады. Тұқым аналық өсімдіктің ішінде түзіледі. Тұқым ұрықтан, эндоспермнен және тұқым қауызынан (өңінен) құралады. Түзілген тұқымның сыртқа шашылуы үшін тағы жарты жыл қажет. Ағаш басындағы пісіп жетілген аналық бүр енді қоңыр түске ауысады. Бүрдің ұзындығы 4-6 сантиметрге жеткен кезде ол пісіп жетіліп, қабыршақтарын ашады. Ашылған қабыршақтан тұқым анық көрінеді. Сондықтан қылқан жапырақты өсімдіктер ашык тұқымды өсімдіктер тобына жатқызылады. Қарағайдан басқа да қылқан жапырақты өсімдіктердің тұқымында жұқа қанатша болады. Мұндай тұқымды жел оңай таратады.
Зертханалық жұмысты бастамас бұрын қауіпсіздік ережелерін еске түсірейік.
Зертханалық жұмыс №21.
Сабақты бекіту: Кестенің 3-бағанын толтырыңыздар. Бүгінгі сабақтағы жаңа терминдерді жазыңдар.
Үйге тапсырма: §22 мәтінді оқу, Атлас биология 2 бөлім
