Оларды? бір-бірлерінен айырмашылы?ы неде ж?не т.б.
Сипаттамасы: М?ше дегеніміз — на?ты пішіні бар, организмде белгілі орын алатын бір немесе бірнеше кызмет ат?аратын дене б?лігі. Ж?рек, ?кпе, б?йрек, ?ол, к?з — денемізді? м?шелері. М?шелер ?лпалардан т?зіледі. М?шені? т?зілуіне ?лпаларды? барлы? т?рлері ?атысады, біра? оларды? біреуі ?ана негізгі р?л аткарады:
С?йекті? негізгі ?лпасы — с?йек ?лпасы,
безді? негізгі ?лпасы — эпителий ?лпасы,
б?лшы? етті? басты ?лпасы — б?лшы? ет ?лпасы,
миды? негізгі ?лпасы — ж?йке ?лпасы. ?рбір м?шеде д?некер, ж?йке ж?не эпителий ?лпалары, ?ан тамырлары болады. М?ше бірт?тас организмні? б?лігі болып табылады, сонды?тан организмнен тыс ж?мыс істей алмайды.
М?шелер ж?йелері. Белгілі бір физиологиялык ?ызметі бойынша біріктірілген, шы?у тегі бір, біра? ??рылысы ?р т?рлі м?шелер ж?йе ??райды. Мынадай физиологиялы? ж?йелерді ажыратамыз: жабын(тері), тірек-?имыл, ас ?орыту, ж?рек-?ан тамырлары, тыныс, з?р шы?ару, эндокриндік, жыныс, ж?йке ж?йелері.
М?шелер ж?йесі
Тірек-кимыл ж?йесі- тірек-?имыл ж?йесі с?йектер мен б?лшы? еттерден т?рады. С?йектер ?зара байланысып, денені? с?йкес б?лігіні? ?а??асын ??райды. ?а??а ішкі м?шелер орналаскан ?уысты ?ор?аныш кызметін де ат?арады. Мысалы, ?абыр?алар омырт?алар, т?с с?йегі ж?рек, ?кпе сия?ты м?шелер орналасатын кеуде куысын т?зеді. ?а?ка мен б?лшы? еттер дене ?имылын камтамасыз етеді. ?зара байланыс?ан с?йектер бекітілген б?лшык? еттерді? жиырылуы ар?ылы ?оз?алыс?а келеді.
Ас ?орыту ж?йесі- аc ?орыту ж?йесіне ауыз ?уысыны? м?шелері: тістер, сілекей бездері, ж?т?ыншак, ??еш, ішектер, ас?азан бауыр, ?й?ыбез кіреді. Ас ?орыту м?шелерінде ас майдаланып, сілекеймен шыланады, ??рамында ас ?орыту ферменттері бар ас ?орыту с?ліні? ?серінен химиялы ыдырайды. Н?тижесінде организмге ?ажет ?оректік заттар т?зіледі. Олар ішекте сі?іріліп, ?ан ар?ылы организмні? барлы? жасушалары мен ?лпаларына жеткізіледі.
Тыныс алу ж?йесі- тыныс алу ж?йесі организмді оттекпен ?амтамасыз етеді ж?не одан к?мір?ыш?ыл газын шы?ару?а ?атысады. Ауа алдымен м?рын ?уысына, одан м?рын-ж?т?ынша??а (носоглотка), к?мекейге, ?рі ?арай ке?ірдек пен ?кпеге т?седі де, ?кпе ж?не ?ан капиллярлары арасында газ алмасу ж?зеге асады.
З?р шы?ару ж?йесі- з?р шы?ару ж?йесі организмнен зат алмасуды? с?йы? ?німдері — организм тіршілік ?рекетіні? заттарын шы?ару ?ызметін аткарады. Б?йрек з?р шы?ару ж?йесіні? негізгі м?шесі болып табылады. Оларда несепа?армен ?уы??а а?атын з?р т?зіледі. З?р ?уы??а жиналып, з?р шы?аратын т?тік ар?ылы сырт?а шы?арылады.
Ж?рек-?ан тамырлары ж?йесі-ж?рек-?ан тамырлары жйесі ж?рек пен ?ан тамырларынан т?рады. Ж?рек жиырылып, ?анды ?ан тамырлары ар?ылы зат алмасу ?здіксіз ж?ретін м?шелер ме ?лпалар?а айдайды. Осындай алмасу?а байланысты жасушалар ?немі оттек пен бас?а ?ажетті заттарды, ол организмге зиянды заттардан айырылады.
ІY. Жа?а саба?ты бекіту.
Тест ж?мысы
Перфакартамен ж?мыс.
С?ра?тар?а жауап.
К?лдене? жола?ты ?лпа дегеніміз не?
Біры??ай салалы б?лшы? ет ?лпасы дегеніміз не?
Ж?йке ?лпасыны? ??рылымды? бірлігі ?алай аталады?
Ж?йке ?лпасыны? ?андай ?асиеттері бар?
Y. Ба?алау.
YI.?йге тапсырма.
Та?ырыпты о?ып келу, со?ында?ы с?ра?тар?а ж?йелі т?рде жауап беру, тест ж?мысын орындау.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Ашы? саба? та?ырыбы: М?ШЕЛЕР Ж?НЕ М?ШЕЛЕР Ж?ЙЕЛЕРІ»
Биология. 8-сынып.
Сабақтың тақырыбы:МҮШЕЛЕР ЖӘНЕ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕЛЕРІ
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларды мүшелер және мүшелер жүйесінің құрылысымен таныстырып, құрылымымен қызметін ұғындыру.
Тәрбиелілік: Оқушыларды еңбекке, салауатты өмір салтын ұстануға шақыру.
Дамытушылық: Оқушылардың мүшелер және мүшелер жүйесінің құрылысын ажыратуға және атқартын қызметтерін жан-жақты білуге ой-өрісін әдіс-тәсілдер арқылы дамыту
Сабақтың типі: Дәстүрлі емес
Сабақтың түрі: Жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: сұбхат, топтастыру, “Кім шапшаң?”», Тест жұмысы, перфокартамен жұмыс
Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызбалар, сызба-нұсқалар «адам мүшелерінің құрылысы» модель
Олардың бір-бірлерінен айырмашылығы неде және т.б.
Сипаттамасы: Мүше дегеніміз — нақты пішіні бар, организмде белгілі орын алатын бір немесе бірнеше кызмет атқаратын дене бөлігі. Жүрек, өкпе, бүйрек, қол, көз — денеміздің мүшелері. Мүшелер ұлпалардан түзіледі. Мүшенің түзілуіне ұлпалардың барлық түрлері қатысады, бірақ олардың біреуі ғана негізгі рөл аткарады:
Сүйектің негізгі үлпасы — сүйек ұлпасы,
бездің негізгі ұлпасы — эпителий ұлпасы,
бұлшық еттің басты ұлпасы — бұлшық ет ұлпасы,
мидың негізгі ұлпасы — жүйке ұлпасы. Әрбір мүшеде дәнекер, жүйке және эпителий ұлпалары, қан тамырлары болады. Мүше біртұтас организмнің бөлігі болып табылады, сондықтан организмнен тыс жұмыс істей алмайды.
Мүшелер жүйелері. Белгілі бір физиологиялык қызметі бойынша біріктірілген, шығу тегі бір, бірақ құрылысы әр түрлі мүшелер жүйе құрайды. Мынадай физиологиялық жүйелерді ажыратамыз: жабын(тері), тірек-қимыл, ас қорыту, жүрек-қан тамырлары, тыныс, зәр шығару, эндокриндік, жыныс, жүйке жүйелері.
Мүшелер жүйесі
Бейнесі
Орналасатын мүшелер
Тірек-кимыл жүйесі
Тірек-қимыл жүйесі сүйектер мен бұлшық еттерден тұрады. Сүйектер өзара байланысып, дененің сәйкес бөлігінің қаңқасын құрайды. Қаңқа ішкі мүшелер орналаскан қуысты қорғаныш кызметін де атқарады. Мысалы, қабырғалар омыртқалар, төс сүйегі жүрек, өкпе сияқты мүшелер орналасатын кеуде куысын түзеді. Қаңка мен бұлшық еттер дене қимылын камтамасыз етеді. Өзара байланысқан сүйектер бекітілген бұлшыкқ еттердің жиырылуы арқылы қозғалысқа келеді.
Ас қорыту жүйесі
Acқорыту жүйесіне ауыз қуысының мүшелері: тістер, сілекей бездері, жұтқыншак, өңеш, ішектер, асқазан бауыр, ұйқыбез кіреді. Ас қорыту мүшелерінде ас майдаланып, сілекеймен шыланады, құрамында ас қорыту ферменттері бар ас қорыту сөлінің әсерінен химиялы ыдырайды. Нәтижесінде организмге қажет қоректік заттар түзіледі. Олар ішекте сіңіріліп, қан арқылы организмнің барлық жасушалары мен ұлпаларына жеткізіледі.
Тыныс алу жүйесі
Тыныс алу жүйесі организмді оттекпен қамтамасыз етеді және одан көмірқышқыл газын шығаруға қатысады. Ауа алдымен мұрын қуысына, одан мұрын-жұтқыншаққа (носоглотка), көмекейге, әрі қарай кеңірдек пен өкпеге түседі де, өкпе және қан капиллярлары арасында газ алмасу жүзеге асады.
Зәр шығару жүйесі
Зәршығаружүйесіорганизмнен зат алмасудың сұйық өнімдері — организм тіршілік әрекетінің заттарын шығару қызметін аткарады. Бүйрек зәр шығару жүйесінің негізгі мүшесі болып табылады. Оларда несепағармен қуыққа ағатын зәр түзіледі. Зәр қуыққа жиналып, зөр шығаратын түтік арқылы сыртқа шығарылады.
Жүрек-қан тамырлары
жүйесі
Жүрек-қан тамырлары жйесі жүрек пен қан тамырларынан тұрады. Жүрек жиырылып, қанды қан тамырлары арқылы зат алмасу үздіксіз жүретін мүшелер ме ұлпаларға айдайды. Осындай алмасуға байланысты жасушалар үнемі оттек пен басқа қажетті заттарды, ол организмге зиянды заттардан айырылады.
Эндокриндік жүйе
Эндокриндік жүйеге ішкі секрецияның әр түрлі бездері жатады. Әрбір без табиғаты химиялық биологиялық белсенді заттарды өндіріп, қанға бөліп шығарады. Бұл заттар барлық жасушалар, организм ұлпалары мен тұтас организм кызметін реттеуге катысады. Эндокриндік бездер: гипофиз, эпифиз, бүйрек үсті безі, тимус, қалқанша без, қалқанша маңы және аралас бездер: ұйқы, жыныс бездері жатады.
Жүйке жүйесі
Жүйке жүйесі барлық жүйелерді біріктіреді, олардың әрекетін реттейді және үйлестіреді. Жүйке жүйесі мен мүше арасындағы байланыстың бұзылса қалыпты қызмет тоқтатады. Жүйке жүйесі организмнің ортаның үнемі өзгеріп отыратын жағдайларына сезім мүшелері арқылы бейімделуін қамтамасыз етеді. Адамның психикалық іс-әрекеті, мінез-құлқы жүйке жүйесіне байланысты. Көптеген мүшелерден тұратын, жүйелер мен аппараттарға біріктірілген тірі организм біртұтас болып қызмет етеді.
Жыныс жүйесі
Жыныс жүйесі көбею қызметін атқарады. Жыныс бездерінде жыныс жасушалары қалыптасады. Бұл жүйеге аталық жыныс безі — аталық бездер (семенник) және аналық жыныс бездері — аналық без (яичник) жатады. Жатырда ұрық дамиды.
ІY. Жаңа сабақты бекіту.
Тест жұмысы
Перфакартамен жұмыс.
Сұрақтарға жауап.
Көлденең жолақты ұлпа дегеніміз не?
Бірыңғай салалы бұлшық ет ұлпасы дегеніміз не?
Жүйке ұлпасының құрылымдық бірлігі қалай аталады?
Жұйке ұлпасының қандай қасиеттері бар?
Y. Бағалау.
YI.Үйге тапсырма.
Тақырыпты оқып келу, соңындағы сұрақтарға жүйелі түрде жауап беру, тест жұмысын орындау.
