Саба?ты?к?рнекілігі: тірек-сызбалар, сызба-н?с?алар «адам ми ??рылысы» модель
Саба?ты?барысы:
І. ?йымдастыру б?лімі.
II. ?й тапсырмасын с?рау
III. Жа?а саба?ты т?сіндіру.
IY. Бекіту.
Y. Ба?алау
YI. ?йге тапсырма беру.
І. ?йымдастыру: Т?гелдеу, саба? ма?сатымен таныстыру
ІІ. ?й тапсырмасын с?рау
Кестені толтыру:
Ж?йке ж?йесіні? б?лімі н\е оны? б?лігі
??рылысы мен ат?аратын ?ызметі
Ми
Ж?лын
Шеткі ж?йке ж?йесі
С?р зат
А? зат
Ж?лын тамыршалары
Аралас ж?лын ж?йкелері
«Блиц с?ра?тары» ар?ылы ?й тапсырмасын с?рау.
III. Жа?а саба?
Адам миы — а?паратты? ?лкен к?лемін ?абылдап, ??деуге кабілетті к?рделі м?ше. Миды? пішіні к?рделі, ол бас с?йек ?уысында орналас?ан. Ересек адам миыны? орташа массасы 1300—1400г.организміні? жалпы массасыны? 2%-ы. Біра? ж?мыс істеген кезде ми организмде т?зілген энергияны? 25%-ын ж?мсайды. Адам миы негізгі ?ш б?лімнен: ми діні (сопа?ша, к?пір, ортан?ы, аралы?), мишы? ж?не ?лкен ми сы?арынан т?рады.
Сопа?ша ми
Ж?лынны? жал?асы. А? зат бетінде, ал с?р зат ядро т?рінде ішінде орналас?ан. Сопа?ша миды? с?р затыны? ядросы ар?ылы тіршілік ?шін ма?ызды к?птеген рефлекстерді? до?асы ?теді: ас ?орыту (copy, ж?ту, ас ?орыту безіні? ?ызметі); ?ор?аныс (ж?телу, т?шкіру, ??су); ж?рек- ?ан тамырлары (ж?рек іс-?рекетін реттейтін, тамыр ?оз?алт?ыш); тыныс (тыныс ?оз?алысын реттейтін, тыныс орталы?ы). Сопа?ша мидан тіл, ж?т?ынша?, к?мей, ?ал?анша ірі ?ан тамырлары мен ішкі м?шелерді? іс-?рекетін бас?аратын ж?йкелер шы?ады.
Сопа?ша ми да ?ткізгіш ж?не рефлекстік ?ызмет ат?арады.
Орта?гы ми
Сопакша ми мен к?пір за?ымданса, нейрондар тіршілігін жояды да, белгілі м?шелерге ?ткізгіш ?ызмет то?тайды, б?дан тіршілік то?тап ?алуы да м?мкін. Жары? пен дыбыс?а жылдам реакция к?рсетуді ?амтамасыз етеді. Басты б?ру?а ж?не жары??а байланысты к?з б?рша?ыны? ?исы?ты?ын; ?арашы? м?лшерін ?згертеді, б?лшы? ет тонусын са?тайды.
Аралы? ми.
Аралык ми ар?ылы импульстер барлы? рецепторлардан (к?ру, есту, тері, д?м сезу ж?не т.б.) ?лкен ми сы?арларыны? ?ыртысына т?седі. Ж?ру, ж?зу сия?ты к?рделі коз?ал?ыш рефлекстерді? ?лкен б?лігі аралы? мимен байланысты.
Оны? ядролары ?р т?рлі ішкі м?шелер ж?мысын ?йлестіреді. Аралы? ми зат алмасуды, су мен тама? ішуді, денені? т?ра?ты температурасын са?тауды реттейді. Даралы? миды? кейбір ядроларыны? нейрондары гуморальды? реттелуді ж?зеге асыратын биологиялык белсенді заттар ?ндіреді. Мишы?. Мишык ?зара байланыскан екі сы?ардан т?рады. Оны? беті к?птеген к?лдене? ойыстардан — ж?лгелер мен иірімдерден т?рады. Мишы?ты? ж??а беткі ?аты ?ыртыс деп аталады. Мишыкты? е? басты кызметіні? бірі — ?имылды ?йлестіру, тепе-те?дікті са?тау. Мишык?закымдан?анда адамны? ?имыл-?оз?алысы б?зылады, ол тепе-те?дікті са?тай алмайды, ?исала?дап ж?реді.
Сопакша мик?пір ар?ылы орта??ы ми, аралы? ми ж?не ?лкен ми сы?арына ?озуды ?ткізеді. К?пір сопа?ша миды орта??ы мимен жал?астырады. Сонымен катар к?птеген рефлекстік кызмет аткарады
ІY. Жа?а саба?ты бекіту.
С?йкесін табу ?дісі
1. Ж?лын.
2. Сопа?ша ми.
3.Мишы?
4. Орта??ы ми.
5. Аралы? ми.
6. ?лкен ми сы?арыны? ?ыртысы
а) жо?ары ж?йке ?рекеті;
?) дене ?имылын ?йлестіру, б?лшьщ ет тонусы;
б) тыныс алу, ас ?орыту, ж?рек-кан тамырлары ж?йелеріні? орталы?тары;
в) ба?дарлау рефлекстері, б?лшы? ет тонусын реттеуге ?атысу;
г) зат алмасу, дене температурасью реггеу, нейрогуморальды? реттеуге ?атысу;
Просмотр содержимого документа
«Ашы? саба? та?ырыбы: "Ми ді?іні? ??рылысы. Мишы?"»
Биология. 8 .
Сабақтыңтақырыбы:Мидіңініңқұрылысы. Мишық
Сабақтыңмақсаты:
Білімділік: Оқушыларды жүйке жүйесінің құрылысы мен қызметтерімен таныстыра отырып, олардың құрылымын сипаттау арқылы білімдерін жетілдіру .
Тәрбиелілік: Оқушыларды өзін ортада таза жүруге, түрлі зиянды әрекеттердің алдын алуға, салауатты өмір салтын ұстануға тәрбиелеу.
Дамытушылық: Оқушылардың танымдылық қабілетін арттыра отырып, түрлі жаттығу жұмыстары арқылы оқушыны жан-жақты дамыту.
Сабақтыңтипі: Дәстүрлі емес
Сабақтыңтүрі: Ашық сабақ
Сабақтыңәдісі: Тірек-сызба құру, блиц сұрақтары, өзіндік жұмыс, сәйкесін табу, карточка
Сабақтыңкөрнекілігі: тірек-сызбалар, сызба-нұсқалар «адам ми құрылысы» модель
Сабақтыңбарысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі.
II. Үй тапсырмасын сұрау
III. Жаңа сабақты түсіндіру.
IY. Бекіту.
Y. Бағалау
YI. Үйге тапсырма беру.
І. Ұйымдастыру: Түгелдеу, сабақ мақсатымен таныстыру
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
Кестені толтыру:
Жүйке жүйесінің бөлімі н\е оның бөлігі
Құрылысы мен атқаратын қызметі
Ми
Жұлын
Шеткі жүйке жүйесі
Сұр зат
Ақ зат
Жұлын тамыршалары
Аралас жұлын жүйкелері
«Блиц сұрақтары» арқылы үй тапсырмасын сұрау.
III. Жаңа сабақ
Адам миы — ақпараттың үлкен көлемін қабылдап, өңдеуге кабілетті күрделі мүше. Мидың пішіні күрделі, ол бас сүйек қуысында орналасқан. Ересек адам миының орташа массасы 1300—1400г.организмінің жалпы массасының 2%-ы. Бірақ жұмыс істеген кезде ми организмде түзілген энергияның 25%-ын жұмсайды. Адам миы негізгі үш бөлімнен: ми діні (сопақша, көпір, ортанғы, аралық), мишық және үлкен ми сыңарынан тұрады.
Үлкен ми сыңары
Аралық ми
Ортаңғы ми
Көпір
Мишық
Сопақша
№
Ми бөлімдері
Құрылымы
Қызметі
Сопақша ми
жұлынның жалғасы. Ақ зат бетінде, ал сұр зат ядро түрінде ішінде орналасқан. Сопақша мидың сүр затының ядросы арқылы тіршілік үшін маңызды көптеген рефлекстердің доғасы өтеді: ас қорыту (copy, жүту, ас қорыту безінің қызметі); қорғаныс (жөтелу, түшкіру, құсу); жүрек- қан тамырлары (жүрек іс-әрекетін реттейтін, тамыр қозғалтқыш); тыныс (тыныс қозғалысын реттейтін, тыныс орталығы). Сопақша мидан тіл, жұтқыншақ, көмей, қалқанша ірі қан тамырлары мен ішкі мүшелердің іс-әрекетін басқаратын жүйкелер шығады.
Сопақша ми да өткізгіш және рефлекстік қызмет атқарады.
Ортаңгы ми
Сопакша ми мен көпір зақымданса, нейрондар тіршілігін жояды да, белгілі мүшелерге өткізгіш қызмет тоқтайды, бұдан тіршілік тоқтап қалуы да мүмкін.
жарық пен дыбысқа жылдам реакция көрсетуді қамтамасыз етеді. Басты бұруға және жарыққа байланысты көз бұршағының қисықтығын; қарашық мөлшерін өзгертеді, бұлшық ет тонусын сақтайды.
Аралық ми.
Аралык ми арқылы импульстер барлық рецепторлардан (көру, есту, тері, дәм сезу және т.б.) үлкен ми сыңарларының қыртысына түседі. Жүру, жүзу сияқты күрделі козғалғыш рефлекстердің үлкен бөлігі аралық мимен байланысты.
Оның ядролары әр түрлі ішкі мүшелер жұмысын үйлестіреді. Аралық ми зат алмасуды, су мен тамақ ішуді, дененің тұрақты температурасын сақтауды реттейді.
дралық мидың кейбір ядроларының нейрондары гуморальдық реттелуді жүзеге асыратын биологиялык белсенді заттар өндіреді.
Мишық.
Мишык өзара байланыскан екі сыңардан тұрады. Оның беті көптеген көлденең ойыстардан — жүлгелер мен иірімдерден түрады. Мишықтың жұқа беткі қаты қыртыс деп аталады.
Мишыктьщ ең басты кызметінің бірі — қимылды үйлестіру, тепе-теңдікті сақтау. Мишыкқзакымданғанда адамның қимыл-қозғалысы бұзылады, ол тепе-теңдікті сақтай алмайды, қисалаңдап жүреді.
Сопакша микөпір арқылы ортаңғы ми, аралық ми және үлкен ми сыңарына қозуды өткізеді. Көпір сопақша миды ортаңғы мимен жалғастырады. Сонымен катар көптеген рефлекстік кызмет аткарады.
ІY. Жаңа сабақты бекіту.
Сәйкесін табу әдісі
1. Жұлын.
2. Сопақша ми.
3.Мишық
4. Ортаңғы ми.
5. Аралық ми.
6. Үлкен ми сыңарының қыртысы.
а) жоғары жүйке әрекеті;
ә) дене қимылын үйлестіру, бұлшьщ ет тонусы;
б) тыныс алу, ас қорыту, жүрек-кан тамырлары жүйелерінің орталыңтары;
в) бағдарлау рефлекстері, бұлшық ет тонусын реттеуге қатысу;
г) зат алмасу, дене температурасью реггеу, нейрогуморальдық реттеуге қатысу;
ғ) қимыл-қозғалыс жөне вегетативті шартсыз рефлекстерді жүзеге асыру.
Карточка 2 кестенің сол жақ бағанында келтірілген орталық жүйке жүйесінің әрбір бөліміне тән қызметті табыңдар
