Т?рбиелік: Ааматты??а, ?з елін дінін тілін сыйлау? т?рбиелеу.
Саба? ?дісі : топтастыру сура?-жауап
Саба? к?рнекілігі:интеактивный та?та ?осымша материалдар
Саба? барысы
1.?йымдастыру
А)Кабинетті,та?таны саба??а дайындау
В) О?ушылармен амандасу
С)О?ушыларды? ?атысын тексеру
Д)О?ушыларды? о?у-??ралдарын тексеру
2. ?й тапсырмасын с?рау
Та?ырыбы:Орман ж?не ауылшаруашылы?ында?ы ?сімдіктеріні? зиянкестері,буна?денелер- адам ауруларын тасымалдаушылар
1.Буна?денелілер ?алай дамиды?
2.Буна?денелілерді? таби?атта?ы р?лі?
3.Клас неліктен буна?денелер деп таталады?
4.Шыбын ?андай ауру таратады?
5.Маса ?андай ауру тратады?
6.Бит ?андай ауру таратады?
С?ЗЖ?МБА?
1.С?зек ауруын тарататын ?те ?са? буна?дене?
2.Толы? т?рленіпи даму?а ?ана болатын саты?
3.?те аз к?бейетін буна?дене ?
4.Тазалы? са?талмайтын ?йде болатын буна?дене?
6.Буна?денелілерді? тыныс алу м?шесі?
7. Шала т?рленіп дамитын буна?ден?
8.Буна?денелерді? жамыл?ысы?
9.Бунуа?денелерді? дене б?ігі?
Жа?а саба?
Аралар мен ??мырс?алар-?о?амды? буна?денелер
Аралар бал арасы ?й арасы –жар?а??анаттылар отрядыны? бір ?кілі.Ара топталып ?лкен ?я болып тіршілік етеді.Денесіні? ?зынды?ы 20-25мм,ал салма?ы 150-300мг жетеді. Т?улігіне 2-3мы? маусымына 200 мы? ж?мырт?а?а дейін салады.Аралар 3-5 жыл,кейде 10жыл?а дйін ?мір с?реді ?аза?станда Іле Алатауыны? етегінде араны? АНТОФОРА деген т?рі тіршілік етеді Ардан алынатын ара балы, араны? уы, перг, аналы? с?тше, балауыз ж?не медецинада ке?інен ?олданады. Олар шіре мен тоза? жинайды ?яш?тар т?р?ызады.Бал арасыны? 20000 –нан астам т?рі бар .Бал аралары бір рет ?ана ша?а алады- инесі бал арасыны? ?арнынан ж?лынып ?алып жемтікті? терісіні? астында ?алып ?ояды. Осыдан со?м к?п ?замай бала арасы ?ліп ?алады.
Ал жабайы араны? 75000-?а жуы? турі бар.Жабайы аралар тама?тарын шайнау ар?ылы жасал?ан ?а?аз ?яшы?тарда ?мі с?реді.Жабайы ара бірнеше рет ша?ады. Жабайы ара бал арасы смя?ты ине аналы?тарында болады. Ол оны? ж?мырт?а ?оймасы –т?тікшелі ар?ылы ша?ады
??МЫРС?АЛАР
??мырс?аны? денесі басынан, к?кірегінен ж?не ??рса?тан т?рады. Басы ?лкен, жа?тары жа?сы жетілген, ауыз аппараты кеміргіш. К?кірек б?лімі жі?ішке, онда ?ш ж?п ая?тары жа?сы жетілген. К?пшілік т?рлеріні? ??рса? б?лімінде шаншары мен улы бездері жа?сы дамы?ан, улы бездерінен б?лінетін с?йы?ты? – ??мырс?а ?ыш?ылы деп аталады. ??мырс?алар, к?біне топтанып (10 – 100 мы??а дейін), арнайы илеу жасап, тіршілік етеді. ?рбір илеуде аталы?, аналы?, “ж?мысшы” ж?не “жауынгер” ??мырс?алар болады. Жынысты? т?р?ыдан жетілмеген топтары – ж?мысшы ??мырс?алар деп аталады. Олар илеудегі дерн?сілдерді, аналы? ??мырс?аларды ?оректендіреді, ауаны? алмасуын, ыл?алды? бір ?алыпты болуын ?амтамасыз етеді. Аталы? ??мырс?алар ша?ылысып бол?аннан кейін ?леді. Аналы? ??мырс?алар ?ры?тан?аннан кейін ?анаттарын жойып, тек ?рпа? жал?астырады, олар кейде 20 жыл?а дейін ?мір с?реді. Аналы? ??мырс?аны? дене т?р?ы ірі.?рбір илеудегі ??мырс?а топтарыны? бір-бірімен ?арым-?атынасы, негізінен, ?здерінен б?летін ерекше химиялы? заттар – феромондар ар?ылы реттеледі. Оларды? иіс, д?м сезуі ?те жа?сы жетілген. ??мырс?алар илеуін ?ура?ан ?сімдік саба?тары мен жапыра?тарыны? ?алды?тарынан жасайды. Тропиктік айма?тарда илеу жасамай жеке дара тіршілік ететін ??мырс?аларды? т?рлері де бар. Негізгі ?орегі бас?а ж?ндіктер, ж?не ?сімдіктерді? жапыра?тары мен т??ымдары, шырындары болып табылады. Бір илеудегі ??мырс?алар т?улігіне 10 мы?нан 30 мы??а дейін ж?ндіктерді жояды.
??мырс?а арыстаны – тор?анаттылар отрядыны? ?демі ж?ндігі. Ол далалы ж?не ш?лді айма?тарда жиі кездеседі. Ересек т?рлеріні? сырт?ы пішіні инелікке ??сайды, біра? ?зын шо?пар т?різді м?ртшаларымен о?ай ерекшеленеді. Б?л ж?ндікті? б?лай аталуы жырт?ыш дерн?сіліні? тіршіл Термиттер – ж?ндіктерді? жеке отрядына жатады. ?о?амда тіршілік етуіне байланысты ж?не т?рлі ??былыстар салу?а ?абілетті бол?анды?тан “а? ??мырс?алар” деп атайды. Жан?я тобы: аналы?, аталы?, ж?мысшы ж?не солдатты? ??мырс?алардан т?рады. Ж?мысшы ??мырс?алар ?ана ?з бетінше ?оректенеді. Олар ?сімдіктен шы??ан ??р?а? органикалы? ?алды?тар мен, к?біне ш?п жейтін жануарларды? ?иымен ?оректенеді. ?ал?ан топтарды ж?мысшы ??мырс?алар сілекей безіні? ?німдерімен ?оректендіреді. Сонымен ?атар олар жылу с?йгіш, к?ле?келі жерлерді де ?натады. Илеулеріні? негізгі б?лімі жер астында салынып, ?сті?гі жа?ы 0,5м биіктікке м?нара т?різді к?теріледі. Бір ?ызы?ы жер бетіндегі к?мбезді? ішіндегі микроклимат ?згермейді, я?ни бізді? тілімізбен айтар болса? желдеткіш орнатып ?ой?андай. Тіпті жаз?ы ??р?а?шылы? кезінде айналада?ы ?сімдіктер ??р?ап ?алса да термит к?мбезіндегі ауа ыл?алдылы?ы 96,2 проценттен ?згермейді, сыртта?ы температура б?л кезде 30 градус ысты? шамасында болады.
Термит ?йіндісіні? жер асты сарайыны? т?рінде ?арны ?ампиып кеткен аса ірі термиттерді? жататын орны бар. Олар ханша термиттер. Оны? айналасында ?ызмет ететін к?птеген н?керлер ?арбаласып ж?реді. Н?керлерді? арасында термиттерден бас?а сырттан келген ?она? ж?ндіктер, я?ни ?са? ?о?ыздар, ?анатсыз шыбындар, масалар, ?рмекшілер, сия?ты ж?ндіктер де бар.
Термиттер “?она?тарына”?она? асын ?сына отырып, оларды? денесінен ?зіні? дамуына ?ажетті заттар алады.
Тәрбиелік: Ааматтыққа , өз елін дінін тілін сыйлауғ тәрбиелеу.
Сабақ әдісі : топтастыру сурақ-жауап
Сабақ көрнекілігі:интеактивный тақта қосымша материалдар
Сабақ барысы
1.Ұйымдастыру
А)Кабинетті ,тақтаны сабаққа дайындау
В) Оқушылармен амандасу
С)Оқушылардың қатысын тексеру
Д)Оқушылардың оқу-құралдарын тексеру
2. Үй тапсырмасын сұрау
Тақырыбы:Орман және ауылшаруашылығындағы өсімдіктерінің зиянкестері ,бунақденелер- адам ауруларын тасымалдаушылар
1.Бунақденелілер қалай дамиды?
2.Бунақденелілердің табиғаттағы рөлі?
3.Клас неліктен бунақденелер деп таталады?
4.Шыбын қандай ауру таратады?
5.Маса қандай ауру тратады?
6.Бит қандай ауру таратады?
СӨЗЖҰМБАҚ
1.Сүзек ауруын тарататын өте ұсақ бунақдене?
2.Толық түрленіпи дамуға ғана болатын саты?
3.Өте аз көбейетін бунақдене ?
4.Тазалық сақталмайтын үйде болатын бунақдене?
6.Бунақденелілердің тыныс алу мүшесі?
7. Шала түрленіп дамитын бунақден?
8.Бунақденелердің жамылғысы?
9.Бунуақденелердің дене бөігі?
Жаңа сабақ
Аралар мен құмырсқалар-қоғамдық бунақденелер
Аралар бал арасы үй арасы –жарғаққанаттылар отрядының бір өкілі.Ара топталып үлкен ұя болып тіршілік етеді .Денесінің ұзындығы 20-25мм,ал салмағы 150-300мг жетеді . Тәулігіне 2-3мың маусымына 200 мың жұмыртқаға дейін салады.Аралар 3-5 жыл ,кейде 10жылға дйін өмір сүреді Қазақстанда Іле Алатауының етегінде араның АНТОФОРА деген түрі тіршілік етеді Ардан алынатын ара балы, араның уы, перг, аналық сүтше , балауыз және медецинада кеңінен қолданады. Олар шіре мен тозаң жинайды ұяшқтар тұрғызады .Бал арасының 20000 –нан астам түрі бар .Бал аралары бір рет қана шаға алады- инесі бал арасының қарнынан жұлынып қалып жемтіктің терісінің астында қалып қояды . Осыдан соңм көп ұзамай бала арасы өліп қалады.
Ал жабайы араның 75000-ға жуық турі бар .Жабайы аралар тамақтарын шайнау арқылы жасалған қағаз ұяшықтарда өмі сүреді.Жабайы ара бірнеше рет шағады. Жабайы ара бал арасы смяқты ине аналықтарында болады . Ол оның жұмыртқа қоймасы –түтікшелі арқылы шағады
ҚҰМЫРСҚАЛАР
Құмырсқаның денесі басынан, көкірегінен және құрсақтан тұрады. Басы үлкен, жақтары жақсы жетілген, ауыз аппараты кеміргіш. Көкірек бөлімі жіңішке, онда үш жұп аяқтары жақсы жетілген. Көпшілік түрлерінің құрсақ бөлімінде шаншары мен улы бездері жақсы дамыған, улы бездерінен бөлінетін сұйықтық – құмырсқа қышқылы деп аталады. Құмырсқалар, көбіне топтанып (10 – 100 мыңға дейін), арнайы илеу жасап, тіршілік етеді. Әрбір илеуде аталық, аналық, “жұмысшы” және “жауынгер” құмырсқалар болады. Жыныстық тұрғыдан жетілмеген топтары – жұмысшы құмырсқалар деп аталады. Олар илеудегі дернәсілдерді, аналық құмырсқаларды қоректендіреді, ауаның алмасуын, ылғалдың бір қалыпты болуын қамтамасыз етеді. Аталық құмырсқалар шағылысып болғаннан кейін өледі. Аналық құмырсқалар ұрықтанғаннан кейін қанаттарын жойып, тек ұрпақ жалғастырады, олар кейде 20 жылға дейін өмір сүреді. Аналық құмырсқаның дене тұрқы ірі.Әрбір илеудегі құмырсқа топтарының бір-бірімен қарым-қатынасы, негізінен, өздерінен бөлетін ерекше химиялық заттар – феромондар арқылы реттеледі. Олардың иіс, дәм сезуі өте жақсы жетілген. Құмырсқалар илеуін қураған өсімдік сабақтары мен жапырақтарының қалдықтарынан жасайды. Тропиктік аймақтарда илеу жасамай жеке дара тіршілік ететін құмырсқалардың түрлері де бар. Негізгі қорегі басқа жәндіктер, және өсімдіктердің жапырақтары мен тұқымдары, шырындары болып табылады. Бір илеудегі құмырсқалар тәулігіне 10 мыңнан 30 мыңға дейін жәндіктерді жояды.
Құмырсқа арыстаны – торқанаттылар отрядының әдемі жәндігі. Ол далалы және шөлді аймақтарда жиі кездеседі. Ересек түрлерінің сыртқы пішіні инелікке ұқсайды, бірақ ұзын шоқпар тәрізді мұртшаларымен оңай ерекшеленеді. Бұл жәндіктің бұлай аталуы жыртқыш дернәсілінің тіршіл Термиттер – жәндіктердің жеке отрядына жатады. Қоғамда тіршілік етуіне байланысты және түрлі құбылыстар салуға қабілетті болғандықтан “ақ құмырсқалар” деп атайды. Жанұя тобы: аналық, аталық, жұмысшы және солдаттық құмырсқалардан тұрады. Жұмысшы құмырсқалар ғана өз бетінше қоректенеді. Олар өсімдіктен шыққан құрғақ органикалық қалдықтар мен, көбіне шөп жейтін жануарлардың қиымен қоректенеді. Қалған топтарды жұмысшы құмырсқалар сілекей безінің өнімдерімен қоректендіреді. Сонымен қатар олар жылу сүйгіш, көлеңкелі жерлерді де ұнатады. Илеулерінің негізгі бөлімі жер астында салынып, үстіңгі жағы 0,5м биіктікке мұнара тәрізді көтеріледі. Бір қызығы жер бетіндегі күмбездің ішіндегі микроклимат өзгермейді, яғни біздің тілімізбен айтар болсақ желдеткіш орнатып қойғандай. Тіпті жазғы құрғақшылық кезінде айналадағы өсімдіктер құрғап қалса да термит күмбезіндегі ауа ылғалдылығы 96,2 проценттен өзгермейді, сырттағы температура бұл кезде 30 градус ыстық шамасында болады.
Термит үйіндісінің жер асты сарайының төрінде қарны қампиып кеткен аса ірі термиттердің жататын орны бар. Олар ханша термиттер. Оның айналасында қызмет ететін көптеген нөкерлер қарбаласып жүреді. Нөкерлердің арасында термиттерден басқа сырттан келген қонақ жәндіктер, яғни ұсақ қоңыздар, қанатсыз шыбындар, масалар, өрмекшілер, сияқты жәндіктер де бар.
Термиттер “Қонақтарына”қонақ асын ұсына отырып, олардың денесінен өзінің дамуына қажетті заттар алады.
САБАҚТЫ БЕКІТУ:Оқушыларға қортынды жасап үйрету
БАҒАЛАУ:Оқушылырдың біліміне арай дәптерлерін тексеріп бағалау
ҮЙГЕ ТАПСЫРМА БЕРУ: Аралар мен құмырсқалар –қоғамдық бунақ денелер.
