Просмотр содержимого документа
«11класс Ортаны? абиотикалы? факторлары»
Тақырыбы: Ортаның абиотикалық факторлары
Мақсаты:.
Білімділік: оқушыларға абиотикалық факторлар туралы түсінік қалыптастыру.
Тәрбиелік: Табиғатты аялауға, қорғауға тәрбиелеу.
Дамытушылық: Пәнге қызығушылығын арттыру, ойлау, есте сақтау қабілеттерін арттыру.
Түрі: аралас сипатта
Әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Көрнекілік: интерактивті тақта, суреттер
Жоспар: I.Ұйымдастыру: сәлемдесу, түгендеу
II. Үй тапсырмасы: сұрақ-жауап арқылы
III. Жаңа тақырып
Барысы: Абиотикалық факторлар (гр. 'a' — теріс және bіotіkos — тірішілік, өмір) — бейорганикалық ортаның тірі организмдерге жасайтын тікелей немесе жанама әсерлерінің жиынтығы; сыртқы ортаның бейорганикалық, физикалық және химиялық жағдайлары.[1]
Ол ф и з и к а л ы қ абиотикалық фактор (темпиратура, жарық, жел, ылғалдылық, атмосфераның қысымы, ағыстар, радиациялық деңгей, радиоактивті сәуле шығару т.б.), х и м и я л ы қ Абиотикалық фактор (атмосфера, су, қалдықтар, топырақ, шөгінді құрамы және олардағы қоспалар т.б.), к л и м а т т ы қ абиотикалық фактор (күн радиациясы, атмосфералық жауын-шашын, гидросфералық қысым т.б.) болып бөлінеді. Өсімдік пен жануарлардың ыстыққа, суыққа, ауа қысымына, су тереңдігіне, хим. құрамына қарай бейімделуі, кейбір жануарлардың қысқы, жазғы ұйқыға кетуі т.б. Абиотикалық факторға байланысты. Жер бетінің, ауаның, судың химиялық және физикалық құрамының өзгеруі тірі организмдерге де әсер етеді. Мысалы, 20 ғасырда Арал теңізінің тартылып, ауада тұз концентрациясының көбеюіне байланысты, миллиондаған тонна тұзды шаң тірі организмдерге үлкен әсерін тигізді.
Абиоталық факторды химиялық (атмосфераның, теңіздің, тұщы судың құрамы және тағы да басқалары) және физикалық (климат, орография) деп екіге бөледі. Абиоталық фактор биоталық және антропогендік факторлармен қосылғанда экологиялық факторлар құрайды.
Ксерофиттер — топырақ пен ауаның құрғақшылығына бейімделген, құмды, шөлді, тастақ далаларда кең тараған селеу, жусан, сексеуіл секілді өсімдіктер. Олар 50% суын уақытша жоғалтса да, тіршілігін жоя қоймайтын өсімдіктер қатарына жатады. К-дің тамыры өте тереңге бойлап, жер асты суларына жетеді. Жапырақтары ұсақ балауыз қабатпен қапталған немесе олар тікенге айналған күйде болады. К-ді үш топқа бөледі: 1) гемиксерофиттер немесе суккуленттер – ұзақ құрғақшылыққа шыдай алмайтын болғандықтан тамырларын өте тереңге, жер асты суларына дейін жеткізетін өсімдіктер (мыс., сәлбен, жантақ); 2) эвксерофиттер – ыстыққа төзімді және бойындағы суды едәуір жоғалтса да, тіршілігін жоймайтын өсімдіктер (мыс., жусандар); 3) пойкилоксерофиттер – су тапшылығына байланысты тіршілігін уақытша тежей тұратын, анабиозға ауысатын өсімдіктер (мыс., мүктер).[
Суккуленттер — сабақтары жуан да етті және жапырағында мол су қоры бар әр түрлі тұқымдас өсімдіктер тобы. Жапырақта жиналған су қорын Өсімдік қуаңшылық кезеңде пайдаланады. Суккуленттер шөлдер мен шөлейттерде тараған. Мысалы, кактустар, сүттігендер тағы басқалар.
Мезофиттер – ылғал орташа, өзең, көл бойымен жанасып жатқан шалғымдықтар, агробиосиноздар, орман, тоғайлы жерлердің шөл жайлым өсімдіктер құрайды.
Ксерфидтер – құрғақ жер өсімдіктері олар шөл шөлейтті дала жерлерінде өсетін өсімдіктер. Бұлардың бейімделу қасиеті өте жоғары.
Суккуленттер – денесіне су қорын мол жинауға қабілетті, сабақтарымен жапырақтарына түрі өзгерген ыстық тропикалық аймақтарының өсімдіктері жатады. Сысалы: кактус, опунция т.б.
Эпфиттер – топырақта тамыры болмайтын ағаштарға асылып шырманып өсетін өсімдіктер. Мысалы: қына, муктер.
Фанерофиттер – жер бетінде өсетін барлық ағаштар, бұталармен шоптесін өсімдіктер жатады.
Хамефиттер - өркендері жер бетінен өсетін шөптесін көп жылдық өсімдіктер. Қыста өркендері үсімейтін тағы басқа өсімдіктер.
Гемикриптофиттер – жер бетіндегі өркендері қыста үсіп қалатын ал пиязшықтары сақталатын өсімдіктер.
Терофиттер – жер асты, жер үсті мүшелері тегіс үсіп немесе құрғап қалатын бір жылдық өсімдіктер.
