Плазмалылар – к?пшілігі те?ізде, т?щы суда, кейбіреулері топыра?та, м?к арасында тіршілік ететін, белгілі дене пішіні са?талмайтын біржасушалы ж?ндіктер.
Саркадиналар класына жататын ж?ндіктер те?ізде ж?не суларда, кейбір т?рлері паразит ретінде еркін тіршілік етеді. Оларды? денесі бір клеткадан т?рады. Саркадиналар клеткасында ?абы?ша болмайды, сонды?тан оларды? денесінде т?ра?ты пішіні жо?. Клетка ішіндегі цитаплазманы? тынымсыз ?оз?алысы ?серінен плазмалемма бірде созылып, бірде ?айтадан ?алпына келетіндіктен, клетка пішіні дамылсыз ?згеріп, жал?ан ая? т?зеді. Сонды?тан саркадиналар класын кейде тамырая?тылар класы деп атайды.
Тамырая?тылар класс тарма?ы:
Амебалар ?абырша?ты амеба Фораминефералар
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Жануартанудан тірек-сызбалар»
Саркадиналар класы немесе Плазмалылар класы:
Плазмалылар – көпшілігі теңізде, тұщы суда, кейбіреулері топырақта, мүк арасында тіршілік ететін, белгілі дене пішіні сақталмайтын біржасушалы жәндіктер.
Саркадиналар класына жататын жәндіктер теңізде және суларда, кейбір түрлері паразит ретінде еркін тіршілік етеді. Олардың денесі бір клеткадан тұрады. Саркадиналар клеткасында қабықша болмайды, сондықтан олардың денесінде тұрақты пішіні жоқ. Клетка ішіндегі цитаплазманың тынымсыз қозғалысы әсерінен плазмалемма бірде созылып, бірде қайтадан қалпына келетіндіктен, клетка пішіні дамылсыз өзгеріп, жалған аяқ түзеді. Сондықтан саркадиналар класын кейде тамыраяқтылар класы деп атайды.
Тамыраяқтылар класс тармағы:
Амебалар Қабыршақты амеба Фораминефералар
Амебаның негізгі белгілері: денесінің тұрақты пішіні, қалың қабыршағы, қаңқасының болмайтындығы.
Амебаның мөлшері әр түрлері – 10-15 мкм –нан 2-3 мм-ге дейін. Ядролары біреу немесе көп болуы мүмкін. Мысал ретінде кәдімгі амеба – тұщы суларда, шалшық судың түбінде, топырақтарда көп таралған. Клетканың көлемі 0,5 мм, денесі сыртынан цитаплазмалық мембранамен қапталынған.
Амеба жалған аяқтары немесе псевдоподиялары арқылы қозғалады.
Амеба бақтерияларымен, көк – жасыл балдырлармен және ұсақ қарапайымдармен фагоцитоз жолымен қоректенді.
Қолайсыз жағдайда цистаға айналады.
Қабыршақты амеба – құрылысы кәдімгі амебаның құрылысына өте ұқсас, негізгі айырмашылығы олардың денесі бір камералы қабыршақпен немесе сауытпен қапталған. Қабыршақтың устье деп аталатын арнайы тесігі болады, псевдоподиялардың шығуына арналған. Псевдоподиялары арқылы қозғалады және қоректік заттарын жинап алады. Жыныссыз жолмен көбейеді.
Қабыршақты амебаларға:
Арцелла диффлюгия
туыстарының өкілдері жатады. Бұлар тұщы суларда, батпақтарда, ылғалды мүктерде жиі кездеседі.
Фораминифералар – теңізде тіршілік ететін 4000-нан аса түрі жатады. Құрылысы амебаның құрлысына ұқсас, негізгі айырмашылығы – денесі сыртынан көп камералы қабыршақпен немесе сауытпен қапталған. Қабыршағы алғашқы кезде бір камералы болып келеді. Бұл камераны ұ р ы қ камерасы д.а.
Жыныссыз және жынысты көбеюдің кезектесіп отыруы арқылы дамиды.
Дене тұрқы 4-500 микро миллиметрден аспайтын жасыл эвгленаны органикалық заттары мол тұщы суқоймалардан, жағаға жақын су түбінен жиі кездестіруге болады.
Пішіні сүйір жапыраққа ұқсас, денесінің алдыңғы жағы доғалдау, артқы жағы сүйірлеу келеді. Эвгленаның денесінің алдыңғы жағынан ойыс байқалады. Бұл - эвгленаның жұтқыншағы. Жұтқыншақта жіп тәрізді жіңішке орналасады.
Қоректенуі: цитоплазмаға жинақталған кенеулі заттарды эвглена ашыққан кезде қорегіне пайдаланады. Бұл – эвгленаның жасыл өсімдіктер тәрізді қоректенуі.
Жасыл эвглена судағы шіріген органикалық заттың ерітіндісімен қоректенетіндіктен, су тазартқыш жәндік болып есептеледі.
Тыныс алуы және зәр шығаруы: Жасыл эвглена амеба тәрізді тыныс алып, зәр шығарады. Зиянды заттар ерітіндісі дененің алдыңғы жағындағы жиырылғыш вакуольге жиналып, кейін сыртқа шығарылады.
Жарық сезуі: Жарық әсерінен сезе алады. Оның жарық сезу қызметін атқаратын қызыл көзшесі денесінің алдыңғы жағында, жиырылғыш вакуольдің қасында, талшықтың түбіне ала жатады. Жасыл эвгленалар әрқашан жарығы мол жаққа көбірек жиналады.
Қанның сарысуын, ұлпа сұйықтығын және иесінің қорытылған асын бүкіл денесімен сіңіру арқылы қоректенеді
Ауру адамның тоқ ішекке түскен қантышқақ амебасынан өте қауіпті ауру – қантышқақ пайда болады. Қантышқақ амебасы ішектің бүлінген ұлпасымен және қанның қызыл түйіршіктерімен қоректенді. Лас су көзі, азық-түліктік заттар, жидектер – қантышқақ ауруының жұғуына себепші негізгі жағдай
Лейшманияның әрекетінен пайда болған ауру лейшманиоз д.а.
Лейшманиоз ауруы құмыты арқылы таралады, оның адамда 3 түрі кездеседі; тері, сілеймелі тері лейшманиозы және ішкі мүшелер лейшманиозы
