"Т?Л?А?А БА?ЫТТАЛ?АН БІЛІМ БЕРУ" та?ырыбында?ы баяндама
"Т?Л?А?А БА?ЫТТАЛ?АН БІЛІМ БЕРУ" та?ырыбында?ы баяндама
Т?Л?А?А БА?ЫТТАЛ?АН БІЛІМ БЕРУ
Жандосова Л?ззат Амантай?ызы
А?т?бе облысы, Шал?ар ?аласы
№3 орта мектебіні? биология п?ні м??алімі
?аза?стан Республикасыны? білім беру ж?йесін ?лемдік білім ке?істігіне кіріктіру ма?сатында білім беру саласында?ы мемлекеттік саясатты ай?ындайтын «?аза?стан Республикасыны? білім беруді дамытуды? 2011-2020 жылдар?а арнал?ан мемлекеттік ба?дарламасы» 12 жылды? орта білім беруге к?шу ?арастыр?ан.
Мектепті? дамуы ?шін жа?а ??ым, жа?а ?лгі, жа?а т?сілдер ?ажет. Тек сауатты, білімді о?ушылар о?ытып, т?рбиелеп шы?ару жеткіліксіз. Мектеп ?абыр?асынан ?з бетінше ?мір с?ре алатын, адамдар арасында?ы ?арым-?атынасты ме?герген азамат шы?уы ?ажет. Олар ?лемдік ?ылым жетістіктеріне сай білім алып, ?лтты? д?ст?р мен жалпы адамды? м?дениет негізінде т?рбиеленуі керек. О?у-т?рбие ?рдісіні? ?йымдастырылу ж?йесі ?згертуді ?ажет етеді», - дейді. Олай болса б?гінгі мектеп пен жа?а формация м??аліміні? алдында т?р?ан негізгі проблема ?андай десек, ол:
- о?и білуге ?алай ?йрету?
- ойлана білуге ?алай ?йрету?
- ?з ?міріні? менеджері бола білуге ?алай ?йрету?
?азіргі та?да ?згерістер ?о?амны? шы?армашыл ?рекет пен шы?армашыл т?л?а?а м??таж екенін к?нделікті ?мірді? ?зі д?лелдеп отыр. Б?л ?з кезегінде мектептерге ?лкен талаптар ?ояды.Сондай басым ба?ыттарды? бірі – т?л?а?а ба?ыттал?ан білім беру. Б??ан баса назар аударуды? ?зіндік себептері бар.Олар мына т?мендегілер: елімізді? экономикалы? дамуына сай заман?а лайы?ты ?мір с?ре алатын азамат ?алыптастыру; б?гінгі о?ушыны? іс-?рекетке бейімділігі,еркіндігі,м??алім мен о?ушы арасында?ы ?арым-?атынастарда жа?а т?сілдер мен ?дістерді? болуы; мектеп о?ушылары мен ?лкендер арасында?ы ?арым ?атынаста адамгершілік пен демократия жа?ыны? басым болуы. Сонды?тан ?азіргі та?да білім беруде т?л?а?а ба?ыттал?ан к?з?арасты ж?зеге асыру – кезек к?ттірмейтін м?селе.
«Т?л?а?а ба?ыттал?ан к?з?арас дегеніміз-педагогикалы? іс-?рекетті? ?діснамалы? жа?а ба?ытты,я?ни баланы? ?айталанбас дара т?л?а ретінде ?зін-?зі жетілдіре отырып дамуын ?амтамасыз ететін ?зара ты?ыз байланысты идеялар т?сініктер ж?не іс-?рекеттер жиынты?ы».
Т?л?а?а ба?ыттал?ан жа?а к?з?арас т?сінігін ай?ындау ?шін негізгі ?ш б?лікке то?тала кеткеніміз ж?н. Т?л?а?а ба?ыттал?ан к?з?арас ??ымын ашатын негізгі т?сініктер: даралы?-адамны? ешкімге ??самайтын ?зіндік ерекшелігі; т?л?алы?-т?л?аны? ?немі ?згеріп отыратын ?леуметтік болмысы; ?зін-?зі к?рсету-т?л?аны? ?зіне т?н ?асиеттері мен м?мкіндіктерін таныту ?рдісі; субъект-?зін ж?не ?орша?ан ортаны тануда саналы,шы?армашыл белсенділік к?рсететін жеке т?л?а; мендік т?жырымдама; педагогикалы? ?олдау-педагогтарді? балаларды? білім алуына,?мірлік, к?сіби к?терілуіне, денсаулы?, психикалы? ?арым-?атынас бойынша алдын ала ж?не жедел к?мек беру іс-?рекеті.О?ушылар?а білім беру ??рылымыны? негізгі ережелері мен бастап?ы жа?дайы.Атал?ан б?лік т?мендегі ?станымдардан ??ралады: ?зін-?зі белсендіретін т?л?а ?станымы; субъектілік ?станымы; та?дау ?станымы; шы?армашылы? табыс ?станымы; сенім ж?не ?олдау ?станымы; Технологиялы? б?лік.О?ан мыналар жат?ызылады: диалогтік; шы?армашылы? іс-?рекет; баланы? жеке басыны? дамуын ?олдау; о?ушыларды? ?з бетінше шешімі ?абылдауына, білім алуды? мазм?ны мен жолдарын та?дау?а еркіндік беру.Жеке т?л?аны дамыту?а ба?ыттал?ан мектеп о?ушы?а ?ылым негіздерін ?йретіп ?ана ?оймай, ?р о?ушыны? бейімдігін аны?тап, т?л??алы? негізіне ?арайбілім беруі тиіс.Ол баланы? таби?и ?абілетін зерттеу болаша? маманды?ына с?йкестендіру.
Баланы? бойында?ы е? жа?сы ?асиет: ?зін-?зі маманды??а бейімдеу.Оны ж?зеге асыратын м??алімдер ?ауымы.Ол ?шін сан-саналы к?сіби ?рекет,я?ни педагогикалы? шеберлік ?ажет.Педагогикалы? ?рекетті? шы?ына апаратын келесі баспалда?-к?сібилік.Ал ?о?амны? жа?аруы мен ?арыштап дамуы оны? азаматтарыны? барлы? салада?ы к?сібилігіне тікелей байланысты.Осы м?селені зерттеген В.Марков м??алімні? к?сіби де?гейіне к?терілуіні? т?мендегідей психологиялы? критерийлерін аны?тап берген.Объективті критерийлер.(М??алімні? ?з маманды?ына ?аншалы?ты с?йкес ?леуметтік т?жірибеге ?осар ?лесі ?андай? Жо?ары е?бек к?рсеткіші, ?р т?рлі жа?даяттарды шы?армашылы?пен шеше алу біліктілігі). Субъективті критерийлер.(Адамны? маманды?ы ?аншалы?ты оны? таби?атына, ?абілеті мен ?ызы?уына с?йкес к?сіпті? ма?ыздылы?ын, ??ндылы?ын т?сіндіру).Н?тижелі критерийлер (О?ушыны? ал?ан білімін ?мірлік жа?даяттарды шешуде ?олдана алуы).?азір біз б?ларды «??зырлы?» деп атап ж?рміз.Б?л ??ым со??ы жылдары педагогика саласында т?л?аны? субъектілік т?жірибесіне ерекше к??іл аудару н?тижесінде ендіріліп отыр?ан ??ым. ??зырлылы? (латын тілінде – competens) белгілі сала бойынша жан-жа?тыхабардар, білгір деген ма?ына білдіреді. Елбасымыз ?з хал?ына жолдауында «?лемдік білім ке?істігіне толы?ымен кірігу білім беру ж?йесін халы?аралы? де?гейге к?теруді талап ететіні с?зсіз» деп атап к?рсеткен. Жан-жа?ты жетілген, биік ?релі,тере? білімді ?рпа? т?рбиелі жеке т?л?аны ?алыптастыру ?шін о?ушыларда білімге ??ндылы? ба?дарын ?алыптастыруды? ма?ызы зор.Осы?ан орай «??ндылы? ба?дар» ??ымыны? м?нін ашуды ма?сат етіп отырмыз. Ол ?шін к?птеген ?ылыми ?дебиеттерді, ?р т?рлі с?здіктерді жан-жа?ты ?арастырып к?рдік. Мысалы,Энциклопедиялы? с?здікте «??ндылы? ба?дар дегеніміз-адамны? материалды? ж?не рухани ??ндылы?тар?а ?атынасы,мінез-??л?ында?ы сеніміні?, к?з?арасты? ж?йесі» деген т?сінік берілген. Ал орыс тіл с?здігінде «??ндылы? дегеніміз ??нды зат, ??былыс, ал ба?дар дегеніміз бір зат?а ?ызы?ушылы?пен ба?дарлан?ан іс-?ркет » делінген.Антикалы? философияда пайда бол?ан ??ндылы? идеясы ?о?амды? ?ылымдар мен практикада да мазм?ны жа?ынан ма?ыздылы?ын арта т?суде. «??ндылы?» термині эстетика, этика,психология,педагогика ?ылымында ке?інен ?олданылып, о?ан мынадай аны?тама берілген: ??ндылы? жеке адам, ?жым,?леуметтік топтар ?шін т?л?алы? м?нге ие.Сонымен ??ндылы? дегеніміз адамдар ?атынасыны? сипаты, адам іс-?рекетіні? жемісі, ?мір с?руіні? ??ралы мен жа?дайы, шынайы ?мірді? м?ні мен ??былысы болып табылады.??ндылы? ба?дарда ?арастыр?анда алдымен «??ндылы?» ??ымына ?ылыми т?р?ыдан т?сінік берген д?рыс.??ндылы? дегеніміз-?о?амды? сананы? барлы? т?рлеріне т?н ма?ыздылы?, пайдалылы?,?ажеттілік, ма?саттылы? ж?не т.б. Ол п?н немесе заттар, немесе таби?и,?о?амды? ж?не м?дени ??былыстар, адамны? е?бегі. Педагогика ?ылымында ??ндылы?ты т?рбиелеумен ж?не о?ытумен, жеке т?л?аны дамытып, оны рухани ?алыптастырумен байланыстырады.??ндылы?ты? негізгі ат?аратын ?мбебап ?ызметі-адамны? ?зіне ж?не бас?а адамдар?а, ?о?ам?а, онда?ы ?з іс-?рекетіне деген ?мірлік ба?ытын аны?тау?а ж?не сонымен бірге ?зін-?зі аны?тау?а ?сер ететін негізгі факторларды? бірі.Адам ?мірінде, мінез-??л?ында, е?бегінде, ?арым-?атынасында ??ндылы?ты? ?ызы?ушылы??а айналуы ??ндылы? ба?дар деп аталады.Психологиялы? т?р?ыдан ??ндылы? б?ліктер енеді ж?не оны байланыстырушы буын болып табылады.Философиялы? ?дебиеттерде ??ндылы? ба?дарды адам танымыны? ?леуметтік м?нін ?діснамалы? де?гейде ?арастыр?ан.Я?ни, ??ндылы? ба?дар жеке т?л?аны? ма?ызды сапасы ж?не оны? ??рылымды? элементі, сонымен оны? іс-?рекетін ж?не ынтасын реттеуші болып табылады.
??ндылы? ба?дар?а ?леуметтік т?р?ыдан сипаттама бергенде, жеке т?л?аны? ?о?амды? ??рылымда?ы алатын орнын, т?л?алы? сапасын ж?не ?леуметтік ?асиетін сипаттайды.
Сонымен ??ндылы? ж?не ??ндылы? ба?дар м?селелері бойынша ?дебиеттерді талдау бюізге мынадай ?орытынды жасау?а м?мкіндік береді: ??ндылы?,??ндылы? ба?дар ??ымы-жалпы ?ылыми категориялар болып табылады; ??ндылы? ба?дар о?ушылады? ма?сатын, сенімін а?тайды, оларды? жеке т?л?а ретінде ?алыптасуында жетекші р?л ат?арады, о?ушыларды? ?зі ?шін ма?ызды ж?не ма?ызды емес болып табылатын жа?дайларды ажырату?а к?мектеседі; ??ндылы? дегеніміз ??ндылы? ба?дарды? нысаны болып табылады, о?ушыларды? ?о?амда ж?не жеке ?мірінде жа?а ?ажеттіліктер мен ??ндылы?тарды? туындауына ы?пал етеді; т?ртіншіден, педагогикалы? ??ндылы? о?ушыларды? білім,білік,да?ды, т?л?алы? ?асиеттері ма?сат?а жету ??ралы ретінде к?рініс табады.
?дебиеттер:
?аза?стан Республикасында білім беруді дамытуды? 2011-2020 жылдар?а арнал?ан мемлекеттік ба?дарламасы, 07.12.2010ж, №1118
Просмотр содержимого документа
«"Т?Л?А?А БА?ЫТТАЛ?АН БІЛІМ БЕРУ" та?ырыбында?ы баяндама»
ТҰЛҒАҒА БАҒЫТТАЛҒАН БІЛІМ БЕРУ
Жандосова Ләззат Амантайқызы
Ақтөбе облысы, Шалқар қаласы
№3 орта мектебінің биология пәні мұғалімі
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін әлемдік білім кеңістігіне кіріктіру мақсатында білім беру саласындағы мемлекеттік саясатты айқындайтын «Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 12 жылдық орта білім беруге көшу қарастырған.
Мектептің дамуы үшін жаңа ұғым, жаңа үлгі, жаңа тәсілдер қажет. Тек сауатты , білімді оқушылар оқытып, тәрбиелеп шығару жеткіліксіз. Мектеп қабырғасынан өз бетінше өмір сүре алатын, адамдар арасындағы қарым-қатынасты меңгерген азамат шығуы қажет. Олар әлемдік ғылым жетістіктеріне сай білім алып, ұлттық дәстүр мен жалпы адамдық мәдениет негізінде тәрбиеленуі керек. Оқу-тәрбие үрдісінің ұйымдастырылу жүйесі өзгертуді қажет етеді», - дейді. Олай болса бүгінгі мектеп пен жаңа формация мұғалімінің алдында тұрған негізгі проблема қандай десек, ол:
- оқи білуге қалай үйрету?
- ойлана білуге қалай үйрету?
- өз өмірінің менеджері бола білуге қалай үйрету?
Қазіргі таңда өзгерістер қоғамның шығармашыл әрекет пен шығармашыл тұлғаға мұқтаж екенін күнделікті өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Бұл өз кезегінде мектептерге үлкен талаптар қояды.Сондай басым бағыттардың бірі – тұлғаға бағытталған білім беру. Бұған баса назар аударудың өзіндік себептері бар.Олар мына төмендегілер: еліміздің экономикалық дамуына сай заманға лайықты өмір сүре алатын азамат қалыптастыру; бүгінгі оқушының іс-әрекетке бейімділігі,еркіндігі,мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынастарда жаңа тәсілдер мен әдістердің болуы; мектеп оқушылары мен үлкендер арасындағы қарым қатынаста адамгершілік пен демократия жағының басым болуы. Сондықтан қазіргі таңда білім беруде тұлғаға бағытталған көзқарасты жүзеге асыру – кезек күттірмейтін мәселе.
«Тұлғаға бағытталған көзқарас дегеніміз-педагогикалық іс-әрекеттің әдіснамалық жаңа бағытты,яғни баланың қайталанбас дара тұлға ретінде өзін-өзі жетілдіре отырып дамуын қамтамасыз ететін өзара тығыз байланысты идеялар түсініктер және іс-әрекеттер жиынтығы».
Тұлғаға бағытталған жаңа көзқарас түсінігін айқындау үшін негізгі үш бөлікке тоқтала кеткеніміз жөн. Тұлғаға бағытталған көзқарас ұғымын ашатын негізгі түсініктер: даралық-адамның ешкімге ұқсамайтын өзіндік ерекшелігі; тұлғалық-тұлғаның үнемі өзгеріп отыратын әлеуметтік болмысы; өзін-өзі көрсету-тұлғаның өзіне тән қасиеттері мен мүмкіндіктерін таныту үрдісі; субъект-өзін және қоршаған ортаны тануда саналы,шығармашыл белсенділік көрсететін жеке тұлға; мендік тұжырымдама; педагогикалық қолдау-педагогтардің балалардың білім алуына,өмірлік, кәсіби көтерілуіне, денсаулық, психикалық қарым-қатынас бойынша алдын ала және жедел көмек беру іс-әрекеті.Оқушыларға білім беру құрылымының негізгі ережелері мен бастапқы жағдайы.Аталған бөлік төмендегі ұстанымдардан құралады: өзін-өзі белсендіретін тұлға ұстанымы; субъектілік ұстанымы; таңдау ұстанымы; шығармашылық табыс ұстанымы; сенім және қолдау ұстанымы; Технологиялық бөлік.Оған мыналар жатқызылады: диалогтік; шығармашылық іс-әрекет; баланың жеке басының дамуын қолдау; оқушылардың өз бетінше шешімі қабылдауына, білім алудың мазмұны мен жолдарын таңдауға еркіндік беру.Жеке тұлғаны дамытуға бағытталған мектеп оқушыға ғылым негіздерін үйретіп қана қоймай, әр оқушының бейімдігін анықтап, тұлңғалық негізіне қарайбілім беруі тиіс.Ол баланың табиғи қабілетін зерттеу болашақ мамандығына сәйкестендіру.
Баланың бойындағы ең жақсы қасиет: өзін-өзі мамандыққа бейімдеу.Оны жүзеге асыратын мұғалімдер қауымы.Ол үшін сан-саналы кәсіби әрекет,яғни педагогикалық шеберлік қажет.Педагогикалық әрекеттің шыңына апаратын келесі баспалдақ-кәсібилік.Ал қоғамның жаңаруы мен қарыштап дамуы оның азаматтарының барлық саладағы кәсібилігіне тікелей байланысты.Осы мәселені зерттеген В.Марков мұғалімнің кәсіби деңгейіне көтерілуінің төмендегідей психологиялық критерийлерін анықтап берген.Объективті критерийлер.(Мұғалімнің өз мамандығына қаншалықты сәйкес әлеуметтік тәжірибеге қосар үлесі қандай? Жоғары еңбек көрсеткіші, әр түрлі жағдаяттарды шығармашылықпен шеше алу біліктілігі). Субъективті критерийлер.(Адамның мамандығы қаншалықты оның табиғатына, қабілеті мен қызығуына сәйкес кәсіптің маңыздылығын, құндылығын түсіндіру).Нәтижелі критерийлер (Оқушының алған білімін өмірлік жағдаяттарды шешуде қолдана алуы).Қазір біз бұларды «құзырлық» деп атап жүрміз.Бұл ұғым соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым. Құзырлылық (латын тілінде – competens) белгілі сала бойынша жан-жақтыхабардар, білгір деген мағына білдіреді. Елбасымыз өз халқына жолдауында «әлемдік білім кеңістігіне толығымен кірігу білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеруді талап ететіні сөзсіз» деп атап көрсеткен. Жан-жақты жетілген, биік өрелі,терең білімді ұрпақ тәрбиелі жеке тұлғаны қалыптастыру үшін оқушыларда білімге құндылық бағдарын қалыптастырудың маңызы зор.Осыған орай «құндылық бағдар» ұғымының мәнін ашуды мақсат етіп отырмыз. Ол үшін көптеген ғылыми әдебиеттерді, әр түрлі сөздіктерді жан-жақты қарастырып көрдік. Мысалы,Энциклопедиялық сөздікте «құндылық бағдар дегеніміз-адамның материалдық және рухани құндылықтарға қатынасы,мінез-құлқындағы сенімінің, көзқарастың жүйесі» деген түсінік берілген. Ал орыс тіл сөздігінде «құндылық дегеніміз құнды зат, құбылыс, ал бағдар дегеніміз бір затқа қызығушылықпен бағдарланған іс-әркет » делінген.Антикалық философияда пайда болған құндылық идеясы қоғамдық ғылымдар мен практикада да мазмұны жағынан маңыздылығын арта түсуде. «Құндылық» термині эстетика , этика,психология,педагогика ғылымында кеңінен қолданылып, оған мынадай анықтама берілген: құндылық жеке адам, ұжым,әлеуметтік топтар үшін тұлғалық мәнге ие.Сонымен құндылық дегеніміз адамдар қатынасының сипаты, адам іс-әрекетінің жемісі, өмір сүруінің құралы мен жағдайы, шынайы өмірдің мәні мен құбылысы болып табылады.Құндылық бағдарда қарастырғанда алдымен «құндылық» ұғымына ғылыми тұрғыдан түсінік берген дұрыс.Құндылық дегеніміз-қоғамдық сананың барлық түрлеріне тән маңыздылық, пайдалылық,қажеттілік, мақсаттылық және т.б. Ол пән немесе заттар, немесе табиғи,қоғамдық және мәдени құбылыстар, адамның еңбегі. Педагогика ғылымында құндылықты тәрбиелеумен және оқытумен, жеке тұлғаны дамытып, оны рухани қалыптастырумен байланыстырады.Құндылықтың негізгі атқаратын әмбебап қызметі-адамның өзіне және басқа адамдарға, қоғамға, ондағы өз іс-әрекетіне деген өмірлік бағытын анықтауға және сонымен бірге өзін-өзі анықтауға әсер ететін негізгі факторлардың бірі.Адам өмірінде, мінез-құлқында, еңбегінде, қарым-қатынасында құндылықтың қызығушылыққа айналуы құндылық бағдар деп аталады.Психологиялық тұрғыдан құндылық бөліктер енеді және оны байланыстырушы буын болып табылады.Философиялық әдебиеттерде құндылық бағдарды адам танымының әлеуметтік мәнін әдіснамалық деңгейде қарастырған.Яғни, құндылық бағдар жеке тұлғаның маңызды сапасы және оның құрылымдық элементі, сонымен оның іс-әрекетін және ынтасын реттеуші болып табылады.
Құндылық бағдарға әлеуметтік тұрғыдан сипаттама бергенде, жеке тұлғаның қоғамдық құрылымдағы алатын орнын, тұлғалық сапасын және әлеуметтік қасиетін сипаттайды.
Сонымен құндылық және құндылық бағдар мәселелері бойынша әдебиеттерді талдау бюізге мынадай қорытынды жасауға мүмкіндік береді: құндылық,құндылық бағдар ұғымы-жалпы ғылыми категориялар болып табылады; құндылық бағдар оқушыладың мақсатын, сенімін ақтайды, олардың жеке тұлға ретінде қалыптасуында жетекші рөл атқарады, оқушылардың өзі үшін маңызды және маңызды емес болып табылатын жағдайларды ажыратуға көмектеседі; құндылық дегеніміз құндылық бағдардың нысаны болып табылады, оқушылардың қоғамда және жеке өмірінде жаңа қажеттіліктер мен құндылықтардың туындауына ықпал етеді; төртіншіден, педагогикалық құндылық оқушылардың білім,білік,дағды, тұлғалық қасиеттері мақсатқа жету құралы ретінде көрініс табады.
Әдебиеттер:
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, 07.12.2010ж, №1118
