| Сыни тұрғысынан ойлау технологиясын биология сабағында қолданудың тиімділігі.
“Біз осы заманғы білім беру жүйесінсіз, әрі алысты
барлап, кең ауқымды ойлай білетін осы заманғы
мұғалімдерсіз инновациялық экономика құра алмаймыз”
Н.Ә.Назарбаев
Тәуелсіз еліміздің болашағы бүгінгі жас ұрпақ. Сондықтан мектеп оқушыларының сапалы білім мен саналы тәрбие алуы ең басты мәселе. Бүгінгі ғылым мен техниканың дамыған ғасырында жас ұрпақты ізденімпаздыққа,білімділікке және шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру үшін заман талабына сай сапалы білім беру мұғалімнің ең басты міндеті. Қандай пәнді оқыса да оқушы білімі сапалы, нәтижелі болуы керек. Ендеше оқушы білімін бүгінгі күн талабына сай дамыту,тереңдету ғылыми түрде құзіреттілік деп түсіндіріледі.
Егер ол пән оқушыны қызықтырмаса, не істеу қажет? Міне осындай әр түрлі ойлардан кейін бала жүрегіне жол тауып, білімге жетелеу үшін мұғалім оқушыларды қызықтыратындай әр түрлі әдіс- тәсілдерді қолдануы тиіс.Соның бірі «сын тұрғысынан ойлау» технологиясының әр түрлі стратегияларын өз сабақтарымда қолданып отырамын. Нәтижесінде:
- сабақтың мазмұны, сапасы артады;
- жауапкершілік, шығармашылық қабілеті қалыптасады;
- оқушы өзін-өзі бағалап, білім деңгейін арттыра алады;
- пәнге деген қызығушылығы артады.
Сабақ сын тұрғысынан ойлау (СТО) –сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл бағдарлама бірнеше стратегиямен жұмыс жүргізу арқылы жүзеге асырылады.Бұл әдіс мынандай мақсат қоя алады:
-оқушыларды ойландыруға;
-өз ойларын ашық айтуға;
-пікір таластыруға /дебат/;
-дұрыс сөйлей білуге;
-өз бетімен ізденіп жұмыс істеуге;
-оқушылар шығармашылығын дамытуға;
«Жүз рет естігеннен, бір рет көрген артық» деген сөздерді ескере отырып,сабақтарымызда мүмкіншілігіне қарай инновациялық технологияны пайдаланып отырсақ, оқытушының ұтары мол деп ойлаймын. Тек оларды тиімді, жүйелі түрде қолдану мұғалімнің шеберлігіне байланысты әр қилы жүзеге асырылуы мүмкін.
Жаңа технологияны пайдаланудың тиімді тұстары:
1.Оқушының пәнге деген жеке қызыушылығын оятады;
2.Танымдық қабілеттілігін қалыптастырады;
3.Әлеуметтік мәдени тәрбие қалыптастырады;
4.Оқушыны шығармашылық жұмысқа баулиды;
5.Мұғалімнің уақытын үнемдейді;
6.Қосымша мәліметтер береді.
Жаңа технологияны пайдаланудың мұғалімге берері:
v Барлық баланы оқыту;
v Оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектесу;
v Білім берудің формасын оңайландыру міндеттерін атқару;
v Оқушының жеке қабілетін айқындау, іздену;
Бұл технологияның негізгі ұстанымдары: әлсін –әлсін қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, тіректерді пайдалану, келіспеушіліктің болмауы, оқушының жетістіктерінің жариялығы, қателерді түзеуге мүмкіншілік жасау, барлық балалар дарынды, табысқа жетуге жағдай жасау, оқытумен тәрбиенің бірлігі. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту күрделі процесс болып келеді. Сыни ойлау ақпарат алудан басталып, қаралатын мәселеге байланысты шешім қабылдаудан аяқталады. Сыни ойлау кез – келген жас аралықтарына тән. Сыни ойлау күрделі үрдіс болғандықтан, оқушыға сыни ойлау ортасын жасау қажет. Мұнда әр оқушының ойы шыңдалып, өз даму деңгейіне сай жетістіктерге жетуге болады. Сыни тұрғысынан ойлауы қалыптасқан ортада оқушы: нақты мақсат қоюға дағдыланады, өзіне деген сенімі артады, оқу процесіне белсенді қатысады, жолдастарының пікірін сыйлайды, өзін толғандыратын, проблемалық сұрақтар қоя біледі. Сараптауға, бағалауға дағдыланады, пәнге деген қызығушылығы артады.
Сабақ СТО бағдарламасы 3 кезеңнен тұрады:
I. Қызығушылықты ояту
II. Мағынаны ажырату
III. Ой толғанысы
Қызығушылықты ояту кезеңі –мұнда өткен тақырыптан не біледі, не айта алады, өткенді еске түсіру, ой қозғап, әсер ету кезеңі болады.
Мағынаны ажырату кезеңінде – нақты тақырыпты мұғалім сұрақ-жауап арқылы түсіндіре отырып , өз беттерімен ойларын ортаға салып, жаңа сабақ, жаңа идеяны жүзеге асыруға талпынады. Яғни, оқушының ескі мен жаңаны ұштастырып, ойын кеңейтеді.
Ой толғаныс кезеңінде оқушы не білгенін қорытып, саралап, бекіту арқылы білімін жинақтайды.
Бұл технологияда бұрынғы білім мен жаңа ұғым ұштастырылады. Ал соңғы кезеңде оқушы өз шығармашылығынан қабілетін таныта алады. Мұнда оқушыға ойланып толғануға уақыт берілуі керек.
«Қызығушылығын ояту» кезеңінде алдыңғы өткен тақырыпты тексеру мақсатында тест жұмыстарын өткізу арқылы оқушы білім деңгейін қадағалап, жаңа сабақты бастар алдында «Топтастыру» стратегиясы арқылы оқушылармен бірлесе жұмыс жасауға болады. Сабақтың қай құрылымында болмасын осындай стратегияларды қолданғанда «Мен не ұтам?», және «Оқушы не ұтады? деген сұрақтарды естен шығармау керек. «Мағынаны тану» кезеңінде оқушыларды топқа бөлу арқылы сұрақтар дайындап оны «Кубизм» стратегиясы арқылы жүзеге асыруға болады. Сұрақтар үш деңгейде әзірленеді. Дайындаған сұрақтарға оқушылар өз ойларын білдіріп жауап береді. Бұл технологияның келесі бір кезеңі – ой толғаныс. Мұнда «Венн» диаграммасын қолдану арқылы тақырыптардың ұқсастығымен мен айырмашылығын көрсетуге болады. Осы кезеңде пікір-сайыс немесе «5 минуттық эссе» жаздыруға болады. Мұндағы мақсат оқушылардың өзіндік көзқарасын қалыптастыру. Эссе жазғанда сабаққа қабілеті төмен деген оқушылардың 5-6 сөйлемнен тұратын ойын жазса, соның өзі оқушыны сабаққа тарта білгеніміз. Білім беру мазмұнын жаңарту, оқыту әдістерін жетілдіру оқушылар мен мұғалімдердің өзара қарым- қатынасын жоғары деңгейде ұйымдастыру секілді міндеттердің қай- қайсысы да әрекетсіз іске аспайды. Оқу- адамның саналы өміріндегі басты әрекет. Оқу әрекеті мұғалімнің басшылығы арқылы оқушының сана- сезімін дамытуға бағытталады.
Мен сабақ барысында оқушылардың қабілетіне, білім деңгейіне, ынтасына қарай екі топқа бөліп, өз бетімен еңбектенуге, ізденуге, шығармашылыққа баулып, қорытынды жасауға машықтандырамын, оқушының ақыл-ойын дамытып, өзіндік дүниетанымын қалыптастырамын, сабаққа ынтасын арттырып, тапсырманы орындау барысында жіберілген қателер мен кемшіліктерді уақытында анықтап түзетуге мүмкіндік беремін.
Әрбір сабақ тұтас педагогикалық процестің функциясын жүзеге асыруға бағытталған: оқыту, дамыту, тәрбиелеу. Соның нәтижесінде сабақ көпжоспарлы, құрылымы әр түрлі болып келуі мүмкін. Сабақ құрылымының ерекше көп тараған түрі барлық дидактикалық міндеттерді шешуге: білімді енгізу, жаңа материалды зерделеу, өткен материалды бекіту, бақылау, оқушылардың білімін бағалау, үйге тапсырма берумен байланысты.
«Бунақденелілердің дамуы» тақырыбын өткенде оқушыларға бунақденелілердің түрленіп дамуы, ағзаның жеке және тарихи дамуы, тұқым қуалау туралы ғылыми көзқарастарын қалыптастыруда сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаландым.
Оқушыларды екі топқа бөлдім. І топ – «Микроскоп», ІІ топ – «Жасуша».
Үй тапсырмасымен жұмыста «Микроскоп» тобынан «Гидраның жынысты көбеюі», «Жасуша» тобынан «Гидраның жыныссыз көбеюі» сұралды.
«Құпия сан» ойыны. Ойын шарты: тақтаға дайын бес сөз ілінеді. Мұғалімнің қойған сұрақтарына оқушылар кестедегі жауапты қоюлары қажет.
1.Ұрықтану жүреді
2.Ішінде бірнеше ұрықтанған жұмыртқалары бар белбеуше.
3.Жынысты, жыныссыз жолмен көбейе алады.
4.Дара жынысты жәндік
5.Гермофродитті жәндік.
1. Гидра 4. Өрмекші
2. Шұбалшаң 5. Белбеуше
3. Пілде
Биологиялық диктант.
№ Көпжасушалы жануарлардың көбеюі Дұрыс р/с Жауаптары
1. Көбеюдің биологиялық мәні 1. Бүршіктену
2. Жануарлар екі түрлі жолмен көбейеді 2. Гаметалар
3. Гидраның жныссыз жолмен көбеюі 3. Ұрпақтар жалғасуы және организм түрінің сакталуы
4. Аналық жыныс жасушасы 4. Регенерация
5. Аталық жыныс жасушасы 5. Гермафродит
6. Жыныс жасушалары 6. Жынысты және жыныссыз
7. Ұрпақтанған жаңа жасуша 7. Зигота
8. Гаметалардың екі түрі де жануарлардың өз организмінде дамып жетіледі 8. Жұмыртқа жасушасы
9. Бір шаянды басы, көкірегі, құрсағына үш бөліп тастағанда үш шаян пайда болады. 9. Сперматозоид
Сабақты бекіту. «Шұбалшаң мен өрмекшінің көбеюін» Венн диаграммасы бойынша салыстыру.
Шұбалшаң Өрмекші
Гермафродит. Айқас ұрықтанады, кілегейлі пілде түзеді. Онда ұрықтанған жұмыртқалар болады. Жас құрттар шығады.
Көбею
Дара жынысты, іштей ұрықтанады. Өрмектен тоқылған пілдеге ұрықтанған жұмыртқа салады. Жас өрмекші шығады.
Сергіту сәті. «Ғажайып үштік».
Тамаша табиғат 2 4 6
Ғажайып жерлер 2 4 6
Өсімдіктер әлемі 2 4 6
Шарты: оқушы жауапты білмей қалған жағдайда қосымша көмекке мүмкіндік алалды. Алған жағдайда ұпайдың жартысына ғана ие болады. Осы жасырылғакн терезелердің бірінде тосын жағдай бар.
«Тамаша табиғат».
2. Біздің жерімізде бұрын кездескен. Жыртқыштар отрядына жатады. Бойы аласа, қазіргі таңда жойылып кеткен. Қосымша көмек: қасқыр тұқымдастың бір түрі. (Жауабы: қызыл қасқыр.)
4. Бұрын біздің жерімізде кездескен. Қазіргі таңда жоқ. Аталығы күлміз, аналығы сөге деп аталады. Қосымша көмек: лағы «еңлік» деп аталады. (Жауабы: елік.)
6. Тосын жағдай.
«Ғажайып жерлер».
2. Ауылымыздың қасында көк тау бар. Ертеде онда Абылай хан ордасы болған. (Жауабы: Бурабай.)
4.Біздің ауылымыздың іргесіндегі Даңқой байдың көкжайлау мекені қалай аталады? (Жауабы: Айдос жайлауы.)
6. «Ертөстік» ертегісіндегі алып ағаш. (Жауабы: Бәйтерек.)
«Өсімдіктер әлемі».
2. Табиғатта басқа өсімдіктерге қолайсыз, құнарсыз жерлерде өседі. Ерекше құрылымды тірі ағза. Саңырауқұлақ пен көк-жасыл балдырдың селбесуінен түзіледі. Біздің жерімізде Аңыздыда кездеседі. Қосымша көмек: бұл туралы лихенологтар деп аталады. (Жауабы: Қына.)
4. Бұл өсімдікті жинар кезде халқымыз иіліп сәлем берген. Түйетабандар тұқымдасына жатады. Жағымсыз иісті, улы өсімдік. Емдік қаситі жағынан Орта Азияда ертеден белгілі. Кавказ халықтары ұйықтататын дәрі ретінде пайдаланады. Қосымша көмек: халқымыз «пәле-жаладан сақтасын» деп түтінімен аластайды. (Жауабы: Адыраспан.)
6. Тамырын емдік мақсатта қолданады. Суық тигенде қайнатып ішеді. Қосымша көмек: бұл дәрілік өсімдіктің атауымен бірдей ауыл бар. (Жауабы: Андыз)
Жаңа сабақ.
- Балалар жаздың ортасында шөп не ағаш жапырақтарында жорғалап жүрген құртқа ұқсас жәндіктерді жиі көреміз. «О, мына құртты қара!» деген сөздерді де естіген болармыз.
Кластер.
Ағза Дене пішіні Аяқтары Ауыз мүшесі Ауыз мүшесінің атқаратын қызметі
Ересек көбелек Бунақ Үш жұп Түтік тәрізді ұзын иірілген тұмсықша Тұмсықшамен гүл шырынын сорады
Дернәсіл Құрт тәрізді Бес Үстіңгі, астыңғы тісшелі жақтар Жапырақты кеміріп үгітеді
Өсімдік жапырақтарымен қоректенеді
Тез өседі, бірнеше рет гүлдейді
Ағаш діңіне, дуалға, құрылыс қабырғасына, т.б.
жерлерге өрмелеп шығады
Қолайлы ортасында қуыршаққа айналады
Қуыршақ кезінде қимылсыз, қоректенбейді
Дене мүшелері қалыптасады
Көктемде орамжапырақ ақ көбелегі шығады
Бунақденелердің ұрпағы (постэмбриондық) 3 түрлі жолмен дамып есейеді.
Бунақденелердің дамуы
Дискуссиялық өрнек.
№ Мазмұны Келісемін Келіспеймін
1. Дамуы 4 сатыдан тұратын және дернәсілі ересегіне ұқсамайтын бунақденелерді толық түрленіп дамитын бунақденелілер деп атайды
+
2. Шала түрленіп дамитын бунақденелілерге көбелек жатады +
3. Көбелектің дернәсілін жұлдызқұрт деп атайды +
4. Сүңгуір қоңыз шала түрленіп дамиды +
5. Ересек көбелекте үш жұп аяқтары бар +
6. Ересек көбелектің ауыз мүшесі – түтік тәрізді ұзын иірілген тұмсықша +
7. Қыстан шыққан қуыршақтан көктемде бірден орамжапырақ ақ көбелегі шығады +
8. Толық түрленіп дамитын бунақденелілерге шегіртке жатады +
9. Шыбын, таза жерлерге жұмыртқасын салады +
10. Түрленіп даму тәсілі – бунақденелілерді жойылып кетуден сақтайтын бейімділіктің бірі + |
