Статья: Biologiya fanining bugungi hayotimizdagi ahamiyati

Biologiya fanining bugungi hayotimizdagi ahamiyati

Avezmurodova Yulduz Raxmonkulovna

Buxoro shahar kasb-hunar maktabi biologiya fani o’qituvchisi

    Annotatsiya: Ushbu maqolada bugungi kunda barchani birdek qiziqtiradigan, butun dunyoni xavotirlantirayotgan biologic qonuniyatlar haqida soʻz boradi.

Kalit soʻzlar: Antibiotik, patogen, irsiy kasalliklar, genetika, gomeostaz.

Biologiya fanining bugungi kundagi hayotimizdagi ahamiyati.

O’tgan davrlardada insoniyat sog'liqni saqlash kabi umumiy muammolar,oziq-ovqat bilan ta'minlash va sayyoramizdagi organizmlarning xilma-xilligini saqlash. Tadqiqotlari ushbu va boshqa muammolarni hal qilishga qaratilgan biologiya tibbiyot, qishloq xo'jaligi, sanoat, xususan, oziq-ovqat va boshqalardan xavotir olmas edi.Chunki ona tabiat barcha ne’matlarni beminnat hadya qilgan.

Biroq, insonning faol va ko'pincha noto'g'ri o'ylangan iqtisodiy faoliyati atrof-muhitning barcha tirik mavjudotlar uchun zararli moddalar bilan sezilarli darajada ifloslanishiga, o'rmonlar, bokira dashtlar va suv omborlarining vayron bo'lishiga olib keldi. O'tgan asrlarda hayvonlar, o'simliklar va zamburug'larning minglab turlari yo'q bo'lib ketdi, o'n minglab turlari yo'q bo'lib ketish arafasida. Ammo bitta turdagi organizmlarning yo'q bo'lib ketishi sayyoramizning biologik xilma-xilligi uchun qaytarib bo'lmaydigan yo'qotishni anglatadi. Shuning uchun olimlar himoyaga muhtoj bo'lgan o'simlik, hayvon va qo'ziqorin turlarining ro'yxatini (Qizil kitoblar deb ataladigan) tuzadilar.

Shunday qilib, biologiya o'z tadqiqotlari orqali odamlarni tabiatni hurmat qilish, uning qonunlariga rioya qilish zarurligiga ishontirishga chaqirilgan fandir. Shuning uchun u kelajak fani deb hisoblanadi.

Biologiyaning zamonaviy voqelikdagi rolini ortiqcha baholash qiyin, chunki u inson hayotini barcha ko'rinishlarida batafsil o'rganadi. Hozirgi vaqtda bu fan evolyutsiya, hujayra nazariyasi, genetika, gomeostaz va energiya kabi muhim tushunchalarni birlashtiradi. Uning vazifalari barcha tirik mavjudotlarning rivojlanishini o'rganishni o'z ichiga oladi, ya'ni: organizmlarning tuzilishi, ularning xatti-harakati, shuningdek, o'zlari va atrof-muhit bilan munosabatlari.

Biologiya fanining inson hayotidagi ahamiyati. Agar biz inson hayotining asosiy muammolari, masalan, sog'liq, ovqatlanish va maqbul yashash sharoitlarini tanlash o'rtasida parallellik olib borsak, tushunarli. Bugungi kunda biologiyadan ajralib chiqqan, muhim va mustaqil bo'lmagan ko'plab fanlar ma'lum. Bularga zoologiya, botanika, mikrobiologiya va virusologiya kiradi. Ulardan eng muhimini ajratib ko'rsatish qiyin, ularning barchasi sivilizatsiya tomonidan to'plangan eng qimmatli fundamental bilimlar majmuasini ifodalaydi.

O’z zamonasining dahosi bo’lgan bir qancha taniqli olimlar Klavdiy Galen, Gippokrat, Karl Linney, Charlz Darvin, Aleksandr Oparin, Ilya Mechnikovlar biologiya sohasini aniq dalillar bilan boyitgan . Ularning kashfiyotlari, ayniqsa, tirik organizmlarni o'rganish tufayli morfologiya fani, shuningdek, tirik mavjudotlar organizmlari tizimlari to'g'risidagi bilimlarni o'zida jamlagan fiziologiya fani paydo bo'ldi. Irsiy kasalliklarning rivojlanishida genetika bebaho rol o'ynadi.Genetika fani rivojlanishi bilan insoniyat tarixida bir qancha yangiliklar yaratildi.

Hammangiz bilasizki, odam kasal bo'lsa, giyohvand moddalarni iste'mol qiladi. Ko'pgina dorivor moddalar o'simliklardan yoki mikroorganizmlarning hayotiy faoliyati mahsulotlaridan olinadi. Masalan, antibiotiklardan foydalanish (yunoncha anti - protve - va bios). Ular ma'lum turdagi zamburug'lar va bakteriyalar tomonidan ishlab chiqariladi. Antibiotiklar odamlar va hayvonlarning ko'plab xavfli kasalliklarining patogenlarini o'ldiradi.

Biologiya sohasida muhim rol bu insoniyatni oziq-ovqat bilan ta'minlashdir. Olimlar yangi yuqori mahsuldor o'simlik navlarini va ko'proq oziqlanish imkonini beruvchi hayvon zotlarini yaratmoqdalar. Biologik tadqiqotlar yo'naltirilgan yuqori hosil olishni ta'minlaydigan tuproq unumdorligini saqlash va oshirish. Tirik organizmlardan keng foydalaniladi lUlar sanoatda ham qo'llaniladi. Misol uchun, odam ma'lum turdagi bakteriyalar va qo'ziqorinlarning faolligi tufayli yogurt, kefir, pishloq oladi.Nonvoychilikda esa achitqi zamburug’lardan keng foydalaniladi.

Biologiya tibbiyot, sotsiologiya va ekologiyada mustahkam poydevorga aylandi. Muhimi, bu fan ham boshqa fanlar kabi statik emas, balki doimiy ravishda yangi bilimlar bilan to‘ldirilib, yangi biologik nazariyalar va qonunlar ko‘rinishida o‘zgarib turadi, ammo tibbiyotda bu bebahodir. Aynan uning yordami bilan bakteriologik va tez tarqaladigan virusli kasalliklarni davolash usullari topildi. Har safar biologiyaning zamonaviy jamiyatdagi o‘rni qanday degan savol haqida o‘ylaganimizda, aynan tibbiy biologlarning qahramonligi tufayli Yer sayyorasidan dahshatli epidemiyalar: vabo, tif, kuydirgi o‘choqlari yo‘q bo‘lib ketganini eslaymiz. chechak va boshqalar, inson hayoti uchun xavfli kasalliklar kam emas.

Faktlarga asoslanib, zamonaviy jamiyatda biologiyaning roli doimiy ravishda o'sib borayotganini ishonch bilan aytish mumkin. Zamonaviy hayotni naslchilik, genetik tadqiqotlar, yangi oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish, shuningdek, barqaror energiya manbalarisiz tasavvur qilib bo'lmaydi.

Biologiyaning asosiy ahamiyati shundaki, u ko'plab istiqbolli fanlar, masalan, genetik muhandislik va bionika uchun poydevor va nazariy asos bo'lib xizmat qiladi. U ajoyib kashfiyotga ega - inson genomini dekodlash. Biotexnologiya kabi yo'nalish ham biologiyada birlashtirilgan bilimlar asosida yaratilgan. Hozirgi vaqtda texnologiyaning aynan shu tabiati profilaktika va davolash uchun tanaga zarar keltirmaydigan xavfsiz dori-darmonlarni yaratishga imkon beradi. Buning natijasida nafaqat umr ko'rish davomiyligini, balki uning sifatini ham oshirish mumkin.Bionika fani bu biologic faktorlarga tayangan holda yangi texnikalar yaratish demakdir. Masalan ilk bor ninachilarga qarab samalyotlar, qo’ng’izlarga qarab mashinalar yaratilgan.

Zamonaviy jamiyatda biologiyaning o'rni shuni anglatadiki, uning bilimi shunchaki zarur bo'lgan sohalar mavjud, masalan, farmatsevtika sanoati, gerontologiya, sud-tibbiyot, Qishloq xo'jaligi, qurilish va kosmik tadqiqotlar. Bugungi kunda hayotimizni yuqoridagi yo’nalishlarsiz tasavvur qilish qiyin.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. A. G‘аfurоv, A. Abdukаrimоv, J. Тоlipоvа, О. Ishаnkulоv, М. Umаrаliyevа, I.Abdurахmonоvа. О‘rta ta’lim muassasalarining 10-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun darslik «SHARQ» NASHRIYOT-MATBAA AKSIYADORLIK KOMPANIYASI BOSH TAHRIRIYATI TOSHKENT – 2017 y

2. A. G‘аfurоv, A. Abdukаrimоv, J. Тоlipоvа, О. Ishаnkulоv, М. Umаrаliyevа, I.Abdurахmonоvа. О‘rta ta’lim muassasalarining 11-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun darslik «SHARQ» NASHRIYOT-MATBAA AKSIYADORLIK KOMPANIYASI BOSH TAHRIRIYATI TOSHKENT – 2018 y

3. Tolipova J.O, G‘ofurov A.T.-Biologiya taʼlimi texnologiyalari. Metodik qo‘llanma “O‘qituvchi” T.: 2002 – 128 bet.

4. Tolipova J.O. Biologiyani o‘qitishda innovastion texnologiyalar. Pedagogika oliy o‘quv yurti talabalari uchun darslik. “Cho‘lpon” T.: 2011 – 128 bet