ГМО Гендик модификация

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНСТРЛІГІ. МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫ,БЕЙНЕУ АУДАНЫ «АБАЙ ОРТА МЕКТЕБІ»ММ

Авторы: Исмағұл Ләззат , Cагидуллаева Жұпар

Тақырыбы: Тағам қауіпсіздігінің адам денсаулығына әсері.

Бағыты: Таза табиғи орта Қазақстан -2030 стратегиясын іске асырудың негізі.

Секциясы: Медицина

Жетекшісі: Изимова А.

2014 жыл.

АННОТАЦИЯ

Зерттеудің мақсаты: Елімізде кеңінен сұранысқа ие,кез-келген жерден кездестіруге болатын ГМО өнімдері мен фаст-фуд тағамдарының денсаулыққа кері әсер ететіндігін дәлелдеу,мектеп оқушылары арасында салауатты тамақтануды насихаттау.

Зерттеудің болжамы:ГМО өнімдері жіне фаст- фуд тағамдарын зерттей отырып,осы ас түрлері денсаулықтың нағыз жауы екендігін дәлелдеу.

Зерттеу кезеңдері:

Зерттеу жұмысының бірінші кезеңінде тақырыпқа қатысты өндіретін және сататын сауда орындарының мекен-жайын анықтау.

Екінші кезеңде коло өнімін әр түрлі тағамдар құрамына қосу арқылы ондағы көзге байқалатын өзгерістер мен белгілерді сипаттау.

Үшінші кезең ГМО өнімдерінің адам ағзасына пайдалы және зиянды жақтарынсалыстырып зерделеу.

Зерттеу кезіндегі жаңалықтар:

Тәжірбие нәтижесінде фаст-фуд тағамдарының құрамында адамды өзіне баурайтын қосылыстар бар екендігі,олардың құрамындағы шамадан тыс тұз мөлшері тер бездерінің,асқазан,бауыр,бүйрек сияқты мүшелердің жұмысын бұзатындығы анықталды.

Зерттеудің қорытындысы:

«Ас – адамның арқауы» - деген ата-бабаларымыздың қанатты сөзін негізге ала отырып,жылдам дайын болатын фаст-фуд тағамдарына қызықпай,өзіміздің ұлттық тағамдарының салмағын арттырғанымыз жөн.Өйткені дұрыс тамақтану-біздің денсаулығымызды жақсартудың кепілі.

Аннотация

1.Цель аннотация:воявление противопоказангьи фаст-фудовых яств,которые пользуются с большим спросом среди насеуения,показать на пеле об обратном вретносби на зторовьеущихся школ путёли атитации звороваго потребления пищи.

2.Прогноз исследования:

Продукты ГМО и продукты фас-фуд исследовать доказать виды этих продуктов вредно для здоровья.

3.Поры исследования:

Проверить вредность напиток их добавить в разных состовах пищи.

Исследовать вредность и полезность продуктов ГМО для организм человека.

4.Новшества в пору исслетованния:

По результатим опмть в состабе фаст-фудовых яств обнаружились примеси прибягающие человека ясбве. Через мерное потребление соли в них пробивомони как желудок, почка печень, селезёнка и яр.

Итог исследования:

Держа за основу крылатые слова наших предков как « Пища – основа жизни челавека» не будьте близки к скоро за готавливающился яствам как фаст –фуд а поднимайте все национальних блюдо радциональное правильное пибание залог улишения здорвья

Мазмұны:

I.Аннатация

II.Кіріспе. «Ас адамның арқауы»

III.Негізгі бөлім

3.1.ГМО дегеніміз не?

3.2.ГМО өнімддерінің пайдасы қандай?

3.3.ГМО өнімдерінің адам денсаулығына зияны қаншалықты?

3.4.Тез дайындалатын фаст – фуд өнімдерінің адам денсаулығына зияны?

3.5.Мектебіміздегі оқушылар арасындаға сауалнама қорытындысы.

IV. Ұсыныстар.

V. Қорытынды.

VI. Пайдаланған әдебиеттер.

1. Кіріспе.

Қазіргі таңда гендік инженерия таңқаларлық нәтижеге жетті.Солардың негізгілерінің бірі диагностикалық препараттар болып табылады. СПИД,қант диабетіне шалдыққан ауру түрін,сонымен бірге қатерлі ісік ауруларына қарсы дәрігерлер және 200 жаңа диагностикалық препараттар медициналық практикаға енгізілді.АҚШ-те гендік инженерия әдістерін қолдану арқылы көптеген препараттар жасалды.

Жыл сайын трансгендік ауылшаруашылық дақылдар егістігі жылдам қарқындылықпен арту үстінде.Биотехнологиялық корпороциялар жаңадан ГМО өнімдерін коммерциялық қолдану үшін ұстануда,бұл бәрін корпорацияның жоғары табысқа жетуімен байланысты.

ГМО өнімдерінің экожүйеге тигізер зиянды әсерлерін зерттеп қарастырмай,ондай жұмыстарды жүргізбейтіндіктері әрине алаңдатарлық жайт.Экожүйе күрделі әрі бір-бірімен байланысты қарастыру керек.Бұл зерттеулер қиын,әрі ұзақ уақытқа созылады және әр трансгендік ағза жан-жақты қамтитын ғылыми анализді қажет етеді.

Трансь ұлттық биотехникалық корпорациялар артық шығынға ұшырамас үшін бұл үлкен көлемді зерттеулерді жүргізбей-ақ жаңа ГМО өнімдерін қоршаған ортаға және адам денсаулығына қауіпсіз деп жарнамалап келуде.Ал адам денсаулығы мен өмір сүруі екінші орында тұр.

Жеңіл тағамдардың тарихы ежелгі Римнен белгілі.Ежелгі Римдіктер үйлерінен тамақ пісіріп ішпеген оның есесіне қалаларында жеңіл тағамдар дайындайтын орындар мен базарлар көп болған.Солардың бірі-ашытқыдан дайындалған және зәйтүн майы жағылған құймақтар мен шелпектер.Содан кейін гамбургер сатыла басталды.

Қытайда базарларда тез дайындалатын лапша пайдаланылса,Индияда,Ресейде,әртүрлі шелпектер мен бәліштер таралды.

Фастфуд өнімдері 1920 жылы Америкада шықты. 1921 жылы Канзаста White Castle компаниясы ашылды.Оның негізгі өнімі-гамбургер болды. Гамбургер осы кезде халық арасында кеңінен қолданылды,бірақ оның организмге әсері туралы белгісіз болды.

Қазіргі таңда өзінің жеңіл өнімдерді дайындайтын бірнеше орталықтары бар.

3

2.1. ГМО дегеніміз не?

Гендік инженерия медицина, ауылшаруашылығы салаларында пайдалануға өте тиімді. Ғалымдардың пайымдауынша, гендік инженерия халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету жағдайын жақсарта түседі әрі климаттық жағдайы нашар аумақтарда егіннің мол шығуына әсер етіп, ауылшаруашылығына пайдаланылатын химикаттар мен су қажеттілігін азайта түседі. Сол себепті әлемнің түкпір-түкпірінде азық-түлікті молынан өндіру үшін гендік-модифицерленген организмдерді қосады. Қазіргі таңда гендік инженерия таңқалалрлық нәтижеге жетті.Солардың негізгілерінің бірі диагностикалық препараттар болып табылады.СПИД,қант диабетіне шалдыққан ауру түрін,сонымен бірге қатерлі ісік ауруларына қарсы дәрігерлер және 200 жаңа диагностикалық препараттар медициналық практикаға енгізілді.АҚШ-те гендік инженерия әдістерін қолдану арқылы көптеген препараттар жасалды.Сол арқылы АҚШ бірнеше млрд.доллар пайда болды.

Жыл сайын ауыл шаруашылық дақылдар егістігі жылдам қарқындылықпен арту үстінде.Биотехнологиялық корпороциялар жаңадан ГМО өнімдерін коммерциялық қолдану үшін ұстануда,бұл бәрін корпорацияның жоғары табысқа жетуімен байланысты.

ГМО өнімдерінің экожүйеге тигізер зиянды әсерлерін зерттеп қарастырмай,ондай жұмыстарды жүргізбейтіндіктері әрине алаңдатарлық жайт.Экожүйе күрделі әрі бір-бірімен байланысты қарастыру керек.Бұл зерттеулер қиын,әрі ұзақ уақытқа созылады және әр трансгендік ағза жан-жақты қамтитын ғылыми анализді қажет етеді.

Ұлттық биотехникалық корпорациялар артық шығынға ұшырамас үшін бұл үлкен көлемді зерттеулерді жүргізбей-ақ жаңа ГМО өнімдерін қоршаған ортаға және адам денсаулығына қауіпсіз деп жарнамалап келуде.Ал адам денсаулығы мен өмір сүруі екінші орында тұр.

70-жылдардың басында қоршаған ортаға,ауылшаруашылық қожалықтары өнімдерінің осындай формасы негативті әсер ететіндігі анық көрінді. Гендік модификацияға ұшыраған ағзаларға яғни болжам бойынша жер бетінде 2025 жылға дейін,тіршілік ету үшін олардың тағамдық рациондарын жақсарту,толықтыру мақсатында азық-түлік өндірісін екі есеге көбейту керек. Ірі сауда орталықтарының сө­релерінде азық-түліктің сыртқы қабатындағы «Без ГМО» деген жазуды жиі ұшырататын шығар­сыз. Бұл жазу азық-түлік ешбір трансгендік қоспасыз өсірілді де­генді білдіреді. Ал бүгінде сапалы әрі зиянды заттардан ада өсімдікті өсіру үшін лабораторияда бар-жоғы бірнеше сағат отырып, транс­гендік қоспа қоссаңыз жетіп жатыр. Әлем елдерінде гендік-мо­ди­фицерленген организмдер жиі қолданылады.

4

Ал Қазақстанда...
Қазақстанда ел аумағында ген­дік модификацияға ұшыраған азық-түлікті бақылайтын «Гендік инженерия қызметін мемлекеттік бақылау» жөнінде заң жобасы құ­рылды. Ағымдағы жылдың науры­зында аталмыш құжат Мәжілістің қарауына өтті. Заң жобасын Білім және ғылым министрлігі құрды. Әзірге елімізде гендік модифи­кация қызметіне тоқсауыл қоятын заңнама жоқ. Кей мамандардың айтуынша, азық-тұлік қорабында ГМО қоспасы жөнінде ақпарат берілмегендіктен қазақстандықтар гендік өзгеріске ұшыраған өнімді шамадан тыс пайдаланады. Бұған елімізде трансгендік организмдерді анықтайтын арнайы лаборатория­ның жоқтығы сеп болып отыр. Егер жоғарыда аталған заң жобасы қабылданса, елімізде құрамында ГМО-сы бар балалар тағамы, өн­діріске қажетті қоспаларды дайын­дауға, импорт пен экспортқа түбгейлі тыйым салынады. Қа­зақ­станға тек мемлекеттік тіркеуден өткен ГМО-сы бар азық-түліктер ғана кіргізіледі. Мемлекеттік тіркеуден өту үшін ғылыми дәйегі бар дәлелдемелер келтіріліп, ГМО қауіптілігі жан-жақты сарапқа салынуы тиіс. Дәлелдемелер мен арнайы сараптамалық құжатты импорттаушы немесе өндіруші ұсынуы тиіс. Елімізде өндірушінің өнімі түбегейлі тексерістен өткі­зілуі тиіс. Алайда адам ағзасы ГМО құрамының зияндылығы бар-жоғын қадағалайтын лабо­раторияның жоқтығы бұл істе қолды байлауы мүмкін дейді ма­мандар. 
Кез келген нәрсенің пайдасы мен зияны қатар жүретіні белгілі. Гендік инженерияның дәрі-дәрмекті өндіруде пайдасы зор-ақ. Алайда күнделікті тағамға қо­сы­латын геннің қандай екенін еш­кім топшылап айта алмайды. Әй­теуір гендік модификация та­биғат заңдылығына қарсы құ­былыс екені аян

Ғаламның миллиондаған адамдары күн сайын ГМО бар тағамдарды қолдануда ГМО-ның днсаулыққа жеткілікті мөлшерде қолдануы қауіптілік әсері әлі толық зерттелмегендіктен,қазір экспериментті осындай тағамдар арқылы тамақтанып,біз өзімізге тәжірбие жасап жатырмыз деген сөз.Мысалы,өзіміз пайдаланатын «Гринпис»-те жарияланған ГМО ингредиенттерін қолданатын компаниялардың тізімі төменде көрсетілген:

Kellogg s (Келлогс)-дайын таңертеңгі асты,сонымен қатар жүгері мақталарын өндіреді.

Nestle (Нестле)-шоколад,кофе,кофейінді сусындар,балалар тағамын өндіреді.

Unilever (Юнилевер)-балалар тағамын,майонездер,сусындарды өндіреді.

Heins Foods (Хайенц-Фудс)-кетчуптер мен соустарды өндіреді.

Hersheys (Хершес)-шоколад және алкогольсіз сусындарын өндіреді.

Coca-Cola(Кока-Кола)-Кока-Кола,спрайт,Фанта.

5

McDonald s(Макдональде)-тез тамақтану мейрамханалар жүйесі.

Danon (Данон)-йогурттар,айран,ірімшік және балалар тағамын өндіреді.

Similac(Симилак)-балалар тағамын өндіреді.

Cadbury(Кэдбери)-Frut & Nut какаосын және шоколад өндіреді.

Mars(Марс)-M&M, Snickers,Twix,Milky Way шоколадтарын өндіреді.

Pepsi-Cola(пепси-кола)-Пепси,Миринда,Севен-Ап.

6

2.2 .ГМО өнімдерінің адам денсаулығына пайдасы мен зияны.

Пайдасы Зияны

СПИД, қатерлі ісік және т.б. ГМО организмге түскенде

Ауруларды анықтайды. ағзадағы гендердің қасиеттері

Астық өнімділігін арттырады. өзгереді,осы өзгерістердің спектірін

Егер де ГМО қолданбай жерден алдын ала байқау мүмкін емес.

1 т сатық алса,ГМО өнімдерін Көптеген ГМО-ның негатвті әсерлері

қолданып 2-3 т астық алады. бірнеше ұрпақтан кейін байқалады.

Пестицидтерге жұмсалатын Бактерияның ағзаға неуі,ГМО-ның

қаражат мөлшерін азайтады. табиғатқа таралу мөлшерін бақылап

отыру мүмкін емес.Аллергиялығы,

уыттылығы,канцерогендігі,мутагендігі байқалады.

Ғалымдар ГМО өнімдері бар тағамдарды қолдану кезіндегі негізгі қауіптерді бөліп көрсетті,олар:

1. ГМО-ны құрастырушылар күткен жағдайынан басқа да,яғни болжанбаған,жағымсыз және қауіпті қасиеттері мен белгілері байқалады.Бұл өсімдіктер мен жануарлардың гендерінде он мыңдаған ген болуымен байланысты.Әрбір ген басқа да жүздеген гендермен әрекеттеседі.Жұмыс барысында бөтен ген бір ғана қасиет пен белгі бермей,өзінің қатысуымен организмнің көптеген белгілері мен қасиетін өзгертеді.

2. ГМО және оның өнімдерінің табиғатқа,адамға таралуының нәтижесін анықтайтын сенімді тәсілдер әлі жоқтың қасы.

3. ГМО технологиясын құрастыру қауіпі.Өзге ген ДНҚ иесінің тізбегіне жеткізгіш бактерия арқылы енеді.Бұл кезде хромосоманың қай бөлігіне бөтен геннің түскенін анықтау қиын.

7

1. ГМО және оның өнімдерінің табиғатқа таралу мөлшерін бақылап отыру мүмкін емес.

1. Аллергиялылығы және уыттылығы.

2. Канцерогендігі және мутагендігі.

3. Антибиотиктерге төзімділік қауіпі.

4. Биоалуантүрліліктің азаюы.

5. Мутанттардың пайда болуы.

6. Таза түрлердің жойылуы.

7. Трансұлттық корпорацияларға тәуелділік.

8. Биосферадағы гендердің ретсіз алмасуы.

Лабораторияда ГМО-ны алған кезде ол қандай генге жаңа ген орналасатынын қанша көшірмесі қабылдаушының ағзасында табылатынын алдын-ала болжап көру мүмкін емес.

Мутация деп ағзадағы гендерден пайда болған өзге гендерді айтамыз.Мутацияның неге алып келетіндігі әлі күнге дейін беймәлім күйде.Болашақта зерттеушілердің алдында ГМО-ның адамдарға әсерін толық зерттеу мәселесі тұр.

1. Канцерогендігі және мутагендігі.

2. Антибиотиктерге төзімділік қауіпі.

3. Биоалуан түрліліктің азаюы.

4. Мутанттардың пайда болуы.

5. Таза түрлердің жойылуы.

6. Трансұлттық корпорацияларға тәуелділік.

7. Биосферадағы гендердің ретсіз алмасуы.

Лабораторияда ГМО-ны алған кезде ол қандай генге жаңа ген орналасатынын қанша көшірмесі қабылдаушының ағзасында табылатынын алдын-ала болжап көру мүмкін емес.

Мутация деп ағзадағы гендерден пайда болған өзге гендерді айтамыз.Мутацияның неге алып келетіндігі әлі күнге дейін беймәлім күйде.Болашақта зерттеушілердің алдында ГМО-ның адамдарға әсерін толық зерттеу мәселесі тұр.ГМО-ның жіктелуі.

8

2 сызба-ГМО өнімдерінің жіктелуі

ГМО өнімдерінің 3 категорясы

Құрамында ГМО-инг редиенттері бар өнімдер (жүгері және соя)

Қайта өңделген трансгенді шикізат өнімдері (соясүзбесі,чипсилер,бұршақ жармасы,қызанақ пастасы)

Трансгенді жеміс-жидектермен қоректенген жануарлар да трансгенді болу қауіпі бар

ГМО бар темекі мен күріш адам ағзасына түсіп,сол ағзада активті зат ретінде жиналады.Мұндай заттар қатерлі ісік ауруларын тудыру қауіпі бар.Зерттеу жұмыстарын жүргізу барысында зерттеушілер трансгендік картопты тышқандарға қоректік зат ретінде берген кезде,олардың қан құрамдарының өзгергенін,сонымен қатар ішкі ағзада өзгерістер болғанын байқаған.Тәжірбие жүргізілген барлық тышқандар ГМО өнімдерінің салдарынан түгелдей өлген.

3-кестеде көрсетілгендей генетикалық модификациялық өнімдердің бірі сая болып табылды.Ал енді ГМО соя мен кәдімгі сояның бір-бірінен қандай айырмашылығының бар екенін қарастырайық.

9

3-сызба-Генетикалық модификацияланған өнімдер.

Генетикалық модифицирленген өнімдер

соя мақта

қызанақ

алма асбұршақ күріш бидай

алмұрт

күнбағыс

картоп қызылша

темекі

бүлдірген

Біріншіден, құрамындағы ақуыздың көптігі,яғни қосымша генмен толықтырылады.Екіншіден,осы ақуыз бар өнімдер қандай реакцияға түсетіндігі,сол реакцияға түскен ақуыздың конценрациясы қандай болатынын,осы барлық өзгерістерден не күтеміз?Бұл сұрақтарымыздың барлығына да жауап таба алмаймыз,шешімі жоқ сұрақтардың бірі болып қала береді.Сондықтан да,ғалымдарымыщдың алдарында қиын да,күрделі зерттеулерді талап ететін жұмыстар күтуде.

Қазіргі кезде дүкендерге,супермаркеттерге барғанда жаңа жарнамаланып жүрген әртүрлі өнімдерді аламыз.Ал оның құрамына үңіліп,зер салып жатқан ешкім де жоқ.Тағамдарды сауаттылықпен таңдап алған дұрыс.

Қорытынды келе,ГМО-ның пайдасы және зияны әлі толықтай зерттелмеген.Бірақ та біз ГМО-ның қауіптілігін алдын ала аламыз.Ол үшін дүкендерге барған сәтімізде ең алдымен алатын тауарымыздың құрамына үлкен мән беруіміз керек.

10

Бүкіл адамзатқа ГМО өнімдерінің қауіптілігі жайында ақпарат беру өте маңызды мәселе.Егер де адамдарда ГМО жайлы білімдері болса,онда олар міндетті түрде бұл тағамдарды қолданбауға кеңес беретіндігі анық.

Қазіргі атңда түрлі ГМО өнімдерін қолданып біз зерттеулерді өзімізге жүргізудеміз.Зерттеулер қандай нәтиже берерін ешкім де білмейді,біреулері мүмкін де емес.Бұл мәселені шешу қиынға соғуда.

Түйінді сөз: өз ағзамыздың құрамы мен қасиетін гендердің болуына жол бермейік.

Тез дайындалатын фаст фуд өнімдерінің зияны.

Фаст – фуд тағамдары немесе жеңіл тағамдардың адам ағзасына әсері.

Фаст-фуд- сөзбе –сөз аударғанда жылдам дайындалатын ас.Асықпай тамақатуға уақыты жоқ адамдар үшін өте қолайлы.Алайда көшедегі шауырма,хот-дог сияқты азыққа қоса,жүгіріп жүріп ауызға салатын чипсы,қытырлақ нан сияқты ұсақ-түйек те, тіпті газданған сусын да –фаст-фуд.

Қазіргі таңда көптеген адамдар осы жеңіл тағамдармен қоректенеді.Бірақ жеңіл тағамдардың үнемі көпшілігінің зиянын біле бермейтіндерде аз емес.Уақыт тапшылығынан үнемі сымбатыңыздың бұзылуына да, яғни семіздікке душар етеді.Көптеген жеңіл тағамдардың құрамында түрлі дәмдеуіштер қосады.Сол дәмдеуіштердің тіл үйірер дәмі оларды артық жеуге әкеп соғады.

Фаст - фуд	Құрамы		Калориясы ,майлылығы
Шаурма	Лававш,шошқа немесе тауық еті,қызан,қияр,орамжапырақ,майонез немесе кетчуп	150-170 г	370 ккал,30г май
Хот - дог	Нан,сосиска,майонез,кетчуп,қыша	150 г	288 ккал,16г май
Қуырылған картоп	Картоп,кілегеі (майлы)майы,ірімшік,саңырауқұлақ,сосиски,көкөністер,тауық еті,тұздық	150 г	Картоп: 120ккал,0г май
Қоспасы бар құймақ	Құймақ: ұн,су,сүт. Қоспасы: сүзбе,уылдырық,саңырауқұлақтар,джем,картоп,қойыртпақ	50 г	Құймақ (30г) 60-80ккал Қоспасының калориясы өте жоғары
Пицца	Қамыр,ерігіш ірімшік,шұжық,кетчуп,майонез	150 г	430 ккал,16г май
Дайын салаттар	«Оливье», «винегрет»	125г	Еттен жасалғандар 440ккал,30г

Қазіргі таңда гендік инженерия таңқалалрлық нәтижеге жетті.Солардың негізгілерінің бірі диагностикалық препараттар болып табылады.СПИД,қант диабетіне шалдыққан ауру түрін,сонымен бірге қатерлі ісік ауруларына қарсы дәрігерлер және 200 жаңа диагностикалық препараттар медициналық практикаға енгізілді.АҚШ-те гендік инженерия әдістерін қолдану арқылы көптеген препараттар жасалды.Сол арқылы АҚШ бірнеше млрд.доллар пайда болды.

Жыл сайын трансгендік ауылшаруашылық дақылдар егістігі жылдам қарқындылықпен арту үстінде.Биотехнологиялық корпороциялар жаңадан ГМО өнімдерін коммерциялық қолдану үшін ұстануда,бұл бәрін корпорацияның жоғары табысқа жетуімен байланысты.

ГМО өнімдерінің экожүйеге тигізер зиянды әсерлерін зерттеп қарастырмай,ондай жұмыстарды жүргізбейтіндіктері әрине алаңдатарлық жайт.Экожүйе күрделі әрі бір-бірімен байланысты қарастыру керек.Бұл зерттеулер қиын,әрі ұзақ уақытқа созылады және әр трансгендік ағза жан-жақты қамтитын ғылыми анализді қажет етеді.

Трансь ұлттық биотехникалық корпорациялар артық шығынға ұшырамас үшін бұл үлкен көлемді зерттеулерді жүргізбей-ақ жаңа ГМО өнімдерін қоршаған ортаға және адам денсаулығына қауіпсіз деп жарнамалап келуде.Ал адам денсаулығы мен өмір сүруі екінші орында тұр.

Жеңіл тағамдардың тарихы ежелгі Римнен белгілі.Ежелгі Римдіктер үйлерінен тамақ пісіріп ішпеген оның есесіне қалаларында жеңіл тағамдар дайындайтын орындар мен базарлар көп болған.Солардың бірі-ашытқыдан дайындалған және зәйтүн майы жағылған құймақтар мен шелпектер.Содан кейін гамбургер сатыла басталды.

Қытайда базарларда тез дайындалатын лапша пайдаланылса,Индияда,Ресейде,әртүрлі шелпектер мен бәліштер таралды.

Фастфуд өнімдері 1920 жылы Америкада шықты. 1921 жылы Канзаста White Castle компаниясы ашылды.Оның негізгі өнімі-гамбургер болды. Гамбургер осы кезде халық арасында кеңінен қолданылды,бірақ оның организмге әсері туралы белгісіз болды. 1940 жылдардың соңында White Castle компаниясына бәсекелесі жеңіл өнімдерді шығарушы McDonalds компаниясы жарыққа шықты. «Макдоналдс»дүниежүзі бойынша жеңіл тағамдарды өндіретін ең ірі компаниялардың бірі болып табылады.

Қазіргі таңда өзінің жеңіл өнімдерді дайындайтын бірнеше орталықтары бар.

12

Мектеп оқушылар арасындағы сауалнама қорытындысы.

Сауалнама қорытындысы

Оқушылар арасында фаст-фуд тағамдарын қаншалықты қолданылатындары туралы жүргізілген сауалнама сұрақтары

1. Кириешки,чипсы өнімдерін қаншалықты қолданасыз?

2. Кириешки және чипсы өнімдерінің қандай дәмдеуіш қосылған түрлерін жақсы көресіз?

3. Кириешки немесе чипсы өнімдерінің құрамын аларда қарайсызба?Жеңіл дайындалатын тағамдар пайдалы ма немесе зиян ба?

Сауалнама қорытындыс

Сауалнамаға 85 оқушы қатысты.Сауалнама қорытындысы бойынша оқушылардың 15% күнделікті,30% жұмасына 2-3 рет,30% жұмасына – 1 рет,35% айына – 1-2 рет қолданылатыны анықталды.Оқушылардың 70% саңырауқұлақтар қосылғанын қытырлақ нан мен қақталған картоп пайдаланатындықтары анықталды.Оқушылардың 70% аларда құрамын қарамайтындықтарын айтқан.Ал оқушылардың 60% кириешки және чипсыдін организмге әсерін білмейтіндігі анықталды.Оқушылардың арасында жүргізілген сауалнама қорытындылары бойынша ең көп сұраныстағы келесі маркалы қытырлақ нан болып табылады:

1. Сибирский берег

2. Компашки

Уақыты қарбалас жандар үшін таптырмас тағам – фастфудтың зиянды екендігіне мамандар да назар аудара бастады.

Фаст-фудтың денсаулыққа зияндылығын дәрігерлер дәлелдесе де,тұтынушыларға тыйым табылар емес.Саулығын емес,қарынның қамын ойлағандар уақыт ұтқан ғана қанағат тұтуда.Гастроэнтеролог дәрігерлердің есебінше жыл басынан бері асқазан,ішек ауруларымен 300-ден астам адам келіптүскен.Бұл деректер былтырғымен салыстырғанда едәуір көп.

Әсіресе созылмалы асқазан аурулары,асқазан жараларымен ауырып түскен науқастар қатары көбеюде.Асқазанның асқынуы дұрыс тамақтанбаудың,күнделікті ас ішу режимін сақтамауынан пайда болады.

Бұл тағамдардың дайындалуы,кейін ұзақ уақыт сөреде тұрып қалуы оның құрамындағы пайдалы заттардың жойылыуына әкеп соғады.Тағамның пайдалану мерзімі өтіп кетпес үшін қосылар түрлі дәмдеуіштер де аса залалды.

13

Тез тамақтанудың кесірінен ас қорыту жолдары қиындайды.Фаст-фудқа үйір жандардың асқазан,жүрек аурулары,қан қысымы,қант диабеті аурулары күн өткен сайын үдей түседі.Әсіресе өз денсаулығына көңіл бөлмейтін жастарға қиын болып отыр.Олар диета сақтамай,тамақтанатын болса,денсаулығы күн өткен сайын әлсірей түседі.

БҚО бойынша 262 жылдам тамақтану орталықтары тіркеуге алынған екен.Санитарлық эпидемологиялық қадағалау басқармасы да тексеруге жиі шығып тұрады.Осы тексерулер барысында 142 қоғамдық тамақтану нысанына ереже бұзғаны үшін әкімшілік айыппұл салынды.Қала бойынша мұндай жылдам тамақтану орындары жетерлік.Өкінішке орай,олардың көбі тазалықты сақтай бермейді.Тіпті мұндағы мамандардың көбісі дәрігерлік тексеруден өтпеген.

Көпшілік қауым қытырлақ майлы картопты картоптан дайындалады деп ойлайды,шын мәнінде көпшілік өндірушілер оны асбұршақ және бидай ұндары мен крахмал қолданылады.Организімге түскеннен кейін ол глюкозаға айналады,ал оны үнемі пайдалану бауырға жиналадыда адамның семіруіне әкеп соқтырады.Жаңағы ұндардан,қоспадан ашымал дайындап оны арзан майларға 250 температурада қуырады.Картоптан жасалған чипсыдан айырмашылығы болғандықтан оған әр түрлі дәмдеуіштер мен қоспалар қосады.Солардың бірі –натрий глутаматы.Натрий глутаматы өте қауіпті,бірақ дәмсіз тағамның өзін де дәмдә етеді.Сондықтан натрий глутаматы қосылған тағамдарды жегің-ақ келіп тұрады.Чипсыде болатын сутектендірілген май холестерин жиналуына әсер етеді.Бір қорап чипсыді жегенде организмге 30г май қабылданады.Кейбір өндірушілер чипсыді картоптан жасайды,бірақ генетикалық құрамы өзгерген картоптан жасалады.Картопты арзан майларға қуырады,сол кезде оның құрамы өзгеріп кетеді де канцерогендер пайда болады.Және де кацерогенді және мутагенді құрамы бар акролеин пайда болады.Оны болдырмау үшін қуырған кезде майды ауыстырып тұру керек.Чипсыдін құрамында канцерогенді акриламид заты болады.Сонымен қатар зерттеу нәтижесінде чипсыдін глицидамид қоспасы табылған.Глицидамид организмде асқазан ауруларын,ішек ауруларын,аллергиялар туындатады.Чипсы құрамындағы тұз организмде жиналса бойдың өсуіне және сүйектердің дамуына әсерін тигізеді.

Қытырлақ нан – ол бидай ұнынан жасалған және түрлі қоспалар қосылған қытырлақ нан.Қазіргі таңда кириешкидін ірімшік,соус,саңырауқұлақ,тауық,тұздалған қияр дәмдері қосылған түрлері бар.

14

Қытырлақ нанда әр түрлі дәмдегіштер бар екенін анықталды.Құрамындағы бұл химикат дамып келе жатқан баланың миы нерв жүйесіне кері әсерін тигізіп,оның дамуын тежейді.Бұл химиялық зат тіпті үлкен арасында да бас ауруын,асқазан мен ішек бұзуларын,жүректің айнуын,тыныс алу жолдарының қызметінің қиындығын және көңіл-күйдің түсуін туындатуы мүмкін.Е-6331 және Е-627 тамақ қоспаларын балалар тағамдарына қосуға тыйым салынған,себебі өндірушілер осы тағамдарды қосу арқылы тағамның төмен сапасын жасырады деп есептелінеді.

Өнімдерге сапалық реакция жасау жолдары

Кириешки және Чипсы өнімдеріне сапалық реакция

Біз кириешки және чипсы өнімдерін алып,олардың құрамындағы майды анықтадық.Фильтр қағазына кириешки мен чипсы өнімдерін салып ұсақтадық.Содан кейін қағазда майлардың ізі қалды,сол май дақтарына марганцовка ерітіндісін құйған кезде қою қоңыр түс пайда болды.Қою қоңыр түстердің болуы өнім құрамында қанықпаған майлардың бар екендігін дәлелдейді.Екі сынамадан да біз қоңыр қою дақтардың бар екендігін көрдік.

Крахмалды анықтаудың сапалық реакциясы

Уатқышпен қытырлақ нанды (кириешкиді)уатып,оған дистильденген су құйдым,содан кейін қоспаны сүзіп йод ерітіндісін тамыздым,қоспа көк түске боялды.Ол кириешки құрамында көмірсулардың бар екендігін дәлелдейді.Содан кейін салыстырмалы түрде йод тамшысын кириешкидің өзіне тамыздым,бірақ кириешки көк түске боялған жоқ.Бұл құбылыс кириешки құрамындағы көмірсулардың организмге қажетті мөлшерде болу үшін ас қорыту ферменттерімен өңделу қоректігін көрсетеді.

15

Оқушы сараптамасы.

Сауалнама .

Оқушылар арасында фаст-фуд тағамдарын қаншалықты қолданылатындары туралы жүргізілген сауалнама сұрақтары

1. Кириешки,чипсы өнімдерін қаншалықты қолданасыз?

1. Кириешки және чипсы өнімдерінің қандай дәмдеуіш қосылған түрлерін жақсы көресіз?

1. Кириешки немесе чипсы өнімдерінің сатып аларда құрамын қарайсызба?

1. Жеңіл дайындалатын тағамдар пайдалы ма немесе зиян ба қалай ойлайсыз?

1. Өзіңіздің дене салмағыңызға көңіліңіз толама ?

1. Сіздің ойыңызша ГМО сы бар тағам, ГМО сы жоқ тағамға қарағанда дәмді болады,осындай зиянды тамақты қаншалықты пайдаланасың?

16

Ұсыныстар:

Салауатты өмір салтын ұстану,насихаттау әрбір азаматтың міндеті.Қазіргі таңда осы бағытта елімізде түрлі іс-шаралар жүзеге асырылуда.Жас ұрпақтың,әрбір адамзаттың денсаулығының кепілі дұрыс тамақтанудан басталады.Сондықтан әрбір адам өзінің күнделікті режиміне,тамақ рационына зер сала білуі керек.Соның ішінде жеңіл тағамдарды жеп әуестенуге құмар болмауы керек деп ойлаймын.

Фаст-фуд тағамдарының зияны туралы қазіргі таңда көптеген дәрігерлер мен зерттеушілердің еңбектеріне сүйене отырып,өзіміздің мектеп оқушыларының жеңіл тағамдарды қаншалықты пайдаланатындары және олар туралы біле бермейтіндіктері туралы анықтадым.Осы мәліметтерге сүйене отырып өзімде жеңіл тағамдарды үнемі пайдалану организм үшін кері әсерін беретіндігін зерттеп,кириешки мен чипсы өнімдеріне саплы реакция жүргізу арқылы олардың құрамында қандай заттар болатынын анықтадым.

Осылай жұмыстану нәтижесінде оқушылардың 15% күнделікті, 30% жұмасына 2-3 рет,30% жұмасына – 1рет,35% айына – 1-2 рет кириешки мен чипсымен азық ететіндері,сонымен қатар олардың құрамында көмірсулар мен қаныққан майлар бар екендіктерін тәжірбие жүзінде анықталды.

Мен осы жұмысым арқылы салауаттану ғылымына,салауатты өмір салтын насихаттауға өзіндік үлесімді қостым деп ойлаймын.Қорыта келе мен оқушыларға мынадай ұсынысымды ұсынамын:

• өнімді аларда мұқият этикеткасын қарап танысыңыз

• өнімнің тым ашық түстілерін алмаңыз

• ұзақ мерзімге созылған өнімді алмаңыз

• егерде сол өнімге қызықсаңыз оны қолдану мөлшерін азайтыңыз

• кириешки мен чипсыді кішкентай балаларға ұсынбаңыз

• асқазан және ішек аурулары бар оқушыларға мүлдем қолдануға болмайтынын ескері

17

Пайдаланған әдебиеттер.

1.Биолог анықтамалығы журналы №5.2012жыл

2. Тамақ өнімдерінің технологиясы : оқу құрал / Айтбек Қалиевич Какимов, Нурлан Оразханович Тусипов, Аман Еренгалиевич Еренгалиев, Сергей Львович Масленников. – Семей : Шәкәрім атын. СМУ, 2008. – 204 б. ; 20 см. – 500 дана. – ISBN 9965-887-34-9.
3. Валеология : оқу құрал / Әділханов Әлмұхамед Сәрсенбаевич, Жаңабердиева Күлзифа Әбілқасымовна, Брусенко Зора Григорьевна. – Алматы : Алматыкітап. ААҚ, 2004. -134 б. 20 см. – 10 000 дана. ISBN 9965 – 24 -247.]

19

Сараптама кезеңі .Биология кабинетінің зертханасы.

Зерттеуге алынған өнім түрлерімен сараптамалық зерттеу .

ГМО (ГТА) Генетикалық түрлендірілген ағзалар)

20

21