Б?гінгі к?ні жа?а технологиялар білім сапасына елеулі жа?алы?тар ?келуде ж?не жа?а ?асыр,білімділер ?асыры бол?анды?тан,ой ?рісі дамы?ан,д?рыс шешімін кабылдай білетін,ел ерте?і ?шін аянбай ?з ?лесін ?осатын ж?не ?лемдік дамы?ан елмен те? д?режеде болу?а,болаша?ты? туын биік к?теретін азаматтар т?рбиелеуге тиімді.Сонды?тан ?рбір ?стаз ?з білімін жетілдіріп,жа?а а?паратты? ж?йелермен ж?мыс істеу ?ажет.Соны? бірі-сыни т?р?ыдан ойлау ар?ылы о?ушыларды? танымды? ?ызы?ушылы?ын арттыру.
Ма?саты : барлы? жаста?ы о?ушылар?а кез келген мазм?н?а сыни т?р?ыдан ?арап, екі ?й?арым бір пікірді? біреуін та?дау?а саналы шешім ?абылдау?а саба?тарда ?йрету.
Сыни ойлау деген -?р жеке т?л?аны? кез –келген жа?дайда?ы м?селені ойлап, зерттеп ?орытып, ?з ойын еркін орта?а жеткізе алуы.Сыни т?р?ыдан ойлау, ?зіндік, жеке ойлау болып табылады.Ол – ?з алдына с?ра?тар ?ойып ж?не ?немі олар?а жауап іздеу, шешімін табуды ?ажет ететін м?селені аны?тау, ?р м?селеге байланысты ?з пікірін айту, оны д?лелдей алу, сонымен ?атар бас?аларды? пікірлерін д?лірек ?арастыруды ж?не сол д?лелдемелерді? ?исынын зерттеу дегенді білдіреді. Сын т?р?ысынан ойлау мен жазу технолгиясын саба?та тиімді ?олдануды? теориялы? т?жырымдары саба?тарда пайдалануда. Сын т?р?ысынан ойлау технолгиясы ?азіргі та?да жас ?рпа?ты т?рбиелеу мен о?ытуда?ы е? ?ажет ететін ?дістеме. Сын т?р?ысынан ойлау мен о?ыту ба?дарламасы негізгі ?ш ??рылымнан т?рады. Сын т?р?ысынан ойлау технологиясын саба?тарда ?олдана отырып саба?ты жо?ары де?гейде ?ткізуге к?з жеткізуе болады. Ол ?шін сын т?р?ысынан Сын т?р?ысынан ойлау технологисыны? стратегияларын тиімді ?олдану ?ажет. ?рбір м??алім технологиясыны? ?діс- т?сілдерін жетік ме?геру ар?ылы саба?та жо?ары д?режеге ?ол жеткізе алады. Сын т?р?ысынан ойлау технолгиясыны? стратегияларын саба?тарда ?олдану дегеніміз- о?ушыны? тере?інен ?рі жан –жа?ты ойлауына, шы?армашылы??а, ізденімпазды??а т?рбиелеп, ?здіксіз ж?мыс жасауына жол ашады.
Сын т?р?ысынан ойлау технолгиясы дегеніміз –б?л е? алдымен о?ушыны? ?з ойы. Я?ни о?ушылар?а ?з беттерімен ойлап, ?рт?рлі с?ра?тар?а шешім ?абылдау?а уа?ыт беру.Екіншіден сын т?р?ысынан ойлау технолгиясы о?ушыларды сыни ойлану?а жол ашады.?шіншіден сын т?р?ысынан ойлау технолгиясы ?андайда бір м?селені шешуге ба?ытталады.Т?ртіншіден о?ушылар о?и отырып, пікірталаса отырып, ?з ойларын аны? жеткізуге на?ты ба?ытталады.
На?ыз саба? – ол ?р?ашан диалог, ізденіс, дайындала, ?йрене, ш?кірттер болаша?ын ойлай жасал?ан е?бек пен т?жірибені? бірлігі. Биология саба?тарында сын т?р?ыдан ойлату ар?ылы о?ушыларды? танымды? белсенділігін арттыру барысында жеке т?л?а ?алыптастыру т?жірибесін саба?тарда ?олданудамын.Сын т?р?ысынан ойлауда о?ушы болжайды, зерттеп, ?орытып, ?з ойын жеткізеді, негізін ашады, с?рыптайды, тал?ылайды, сын к?збен ?арайды,пікірін д?лелдейді, пікір алмасады, орта? пікірге келеді, ма?сат?а жетеді, ?зін – ?зі бас?арады, топпен ж?мыс істеуге ?йренеді, жан д?ниесін ?згертеді, ойлауды дамытады, ?ызы?ушылы?ты артырады, кез – келген саба?ты ме?гереді, о?ушы ?зін – ?зі т?рбиелейді.
Просмотр содержимого документа
«Баяндама биологиядан »
Кіріспе
Бүгінгі күні жаңа технологиялар білім сапасына елеулі жаңалықтар әкелуде және жаңа ғасыр ,білімділер ғасыры болғандықтан,ой өрісі дамыған,дұрыс шешімін кабылдай білетін ,ел ертеңі үшін аянбай өз үлесін қосатын және әлемдік дамыған елмен тең дәрежеде болуға,болашақтың туын биік көтеретін азаматтар тәрбиелеуге тиімді.Сондықтан әрбір ұстаз өз білімін жетілдіріп,жаңа ақпараттық жүйелермен жұмыс істеу қажет.Соның бірі-сыни тұрғыдан ойлау арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру.
Мақсаты : барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету .
Сыни ойлау деген -әр жеке тұлғаның кез –келген жағдайдағы мәселені ойлап, зерттеп қорытып, өз ойын еркін ортаға жеткізе алуы.Сыни тұрғыдан ойлау, өзіндік, жеке ойлау болып табылады.Ол – өз алдына сұрақтар қойып және үнемі оларға жауап іздеу, шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтау, әр мәселеге байланысты өз пікірін айту, оны дәлелдей алу, сонымен қатар басқалардың пікірлерін дәлірек қарастыруды және сол дәлелдемелердің қисынын зерттеу дегенді білдіреді. Сын тұрғысынан ойлау мен жазу технолгиясын сабақта тиімді қолданудың теориялық тұжырымдары сабақтарда пайдалануда. Сын тұрғысынан ойлау технолгиясы қазіргі таңда жас ұрпақты тәрбиелеу мен оқытудағы ең қажет ететін әдістеме. Сын тұрғысынан ойлау мен оқыту бағдарламасы негізгі үш құрылымнан тұрады. Сын тұрғысынан ойлау технологиясын сабақтарда қолдана отырып сабақты жоғары деңгейде өткізуге көз жеткізуе болады. Ол үшін сын тұрғысынан Сын тұрғысынан ойлау технологисының стратегияларын тиімді қолдану қажет. Әрбір мұғалім технологиясының әдіс- тәсілдерін жетік меңгеру арқылы сабақта жоғары дәрежеге қол жеткізе алады. Сын тұрғысынан ойлау технолгиясының стратегияларын сабақтарда қолдану дегеніміз- оқушының тереңінен әрі жан –жақты ойлауына, шығармашылыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеп, үздіксіз жұмыс жасауына жол ашады.
Сын тұрғысынан ойлау технолгиясы дегеніміз –бұл ең алдымен оқушының өз ойы. Яғни оқушыларға өз беттерімен ойлап, әртүрлі сұрақтарға шешім қабылдауға уақыт беру.Екіншіден сын тұрғысынан ойлау технолгиясы оқушыларды сыни ойлануға жол ашады.Үшіншіден сын тұрғысынан ойлау технолгиясы қандайда бір мәселені шешуге бағытталады.Төртіншіден оқушылар оқи отырып, пікірталаса отырып, өз ойларын анық жеткізуге нақты бағытталады.
Нағыз сабақ – ол әрқашан диалог, ізденіс, дайындала, үйрене, шәкірттер болашағын ойлай жасалған еңбек пен тәжірибенің бірлігі. Биология сабақтарында сын тұрғыдан ойлату арқылы оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру барысында жеке тұлға қалыптастыру тәжірибесін сабақтарда қолданудамын.Сын тұрғысынан ойлауда оқушы болжайды, зерттеп, қорытып, өз ойын жеткізеді, негізін ашады, сұрыптайды, талқылайды, сын көзбен қарайды,пікірін дәлелдейді, пікір алмасады, ортақ пікірге келеді, мақсатқа жетеді, өзін – өзі басқарады, топпен жұмыс істеуге үйренеді, жан дүниесін өзгертеді, ойлауды дамытады, қызығушылықты артырады, кез – келген сабақты меңгереді, оқушы өзін – өзі тәрбиелейді.
Негізгі бөлім
Сын тұрғысынан ойлау үш бөліктен тұрады:
Біріншіден, сын тұрғысынан ойлау өзіндік және жеке ойлау болып табылады.
Екіншіден , сын тұрғысынан оқыту жаттанды қағидаларды дәлелдеп айта беру емес, оқушы оқып, оны еске сақтап айту қаблеті жоқ, керсінше терең ойлау арқылы ескіге жаңаша көзқарас қалыптастыру мүмкін, тың идеялар ойлап табуы мүмкін.
Үшіншіден, сын тұрғысынан ойлау сұрақтар қойып, шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтаудан басталады.Жалпы адамзат баласы тумысынан білуге құмар болып келеді.Өзінің жеке қызығушылықтарымен қажеттіліктеріне жауап беруге талпынады.
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны ашу, ой толғаныскезеңдерінен түзіледі.
Қызығушылықты ояту.
Үйрену процесі – бұрынғы білетін және жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді, өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан да, сабақ қарастырылғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғату, ояту, ми қыртысына тітіркенгіш арқылы әсер ету жүзеге асады. Осы кезеңге қызмет ететін “Топтау”, “Түртіп алу”, “Ойлану”, “Жұпта талқылау”, “Болжау”, “Әлемді шарлау” т.б. деген аттары бар әдістер (стратегиялар) жинақталған. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты – үйренушінің белсенділігін арттыру. Өйткені, үйрену – енжарлықтан гөрі белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы ашылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды. Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны байырғы біліммен ұштастырады.
Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі мағынаны ашу .Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауына көмектесетін оқыту стратегиялары бар. Соның бірі INSERT. Ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен танысу барысында V – “білемін”, ― - “мен үшін түсініксіз”, + - “мен үшін жаңа ақпарат”, ? – “мені таң қалдырады” белгілерін қойып отырып оқу тапсырылады. INSERT – оқығанын түсінуге, өз ойына басшылық етуге, ойын білдіруге үйрететін ұтымды құрал. Бір әңгіменің соңына тез жету, оқығанды есте сақтау, мәнін жете түсіну – күрделі жұмыс. Сондықтан да, оқушылар арасында оқуға жеңіл-желпі қарау салдарынан түсіне алмау, өмірмен ұштастыра алмау жиі кездеседі. Мағынаны түсінуді жоғарыдағыдай ұйымдастыру – аталған кемшіліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі.
Үйретушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы білім арасында көпірлер құрастыруға, яғни байланыстар құруға дағдыландырады Тақырып туралы ой-толғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті оқыту процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, өзіне, басқаға сын көзбен қарап, баға беруге үйретеді. Оқушылар өз ойларын, өздері байқаған ақпараттарды өз сөздерімен айта алады. Бұл сатыда оқушылар бір-бірімен әсерлі түрде ой алмастыру, ой түйістіру, өз үйрену жолын, кестесін жасау мақсатында басқалардың әр түрлі кестесін біліп үйренеді. Бұл үйрену сатысы – ойды қайта түйіп, жаңа өзгерістер жасайтын кезең болып табылады. Әр түрлі шығармашылықпен ой түйістіру болашақта қолданылатын мақсатты құрылымға жетелейді.
Осы кезеңді тиімді етуге лайықталған “Бес жолды өлең”, “Венн диаграммасы”, “Еркін жазу”, “Семантикалық карта”, “Т кестесі” сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр-жеңілдігіне қарай лайықтала қолданылады.
Сабақта оқушыға білім дайын күйінде беріле салмау керек. Мұғалім шеберлігі арқылы баланың білімді игеруге қызығушылығын ояту қажет. Ал ол сұрақ әр түрлі әдіс-тәсілдер арқылы баланың алдына жан-жақты мақсат қойып, іске асыруына жол көрсетеді.
Технологияның басты мақсаты – дамыта оқыту негізінде “Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазуды дамыту” бағдарламасын іске асыру, балаларға терең білім беру.
Жаңа технология ретінде ең озық әдістерді дер кезінде игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нәтиже шығара білу – әрбір ұстаздың басты міндеті.
Сыни тұрғысынан ойлату арқылы оқушылардың танымдық белсенділігін дамыту барысында сабағымда оқушылар арасында ,белсенді шығармашылықты ойлауға негіз қаланды:
- мұғаліммен еркін сөйлесіп, пікір алмастыруға;
- бір-біріне құрметпен қарауға;
- бір-бірінің пікірін тыңдау, сыйлауға ынтымақты қарым-қатынастың негізі қаланды;
- өзін жеке дара тұлға ретінде тануға жол ашуға;
- өз ойын ашық, еркін айтуға, пікір алмасуға;
- өзін-өзі, бірін-бірі бағалауға;
- достарының ойын тыңдап, мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты шешуге көмектесуге, ұжыммен жұмыс жасауға, мәтінмен өздері танысуға талдауға өз ойларын қорытып, оны қағаз бетіне түсіруге , өз тұжырымдамасын жасауға үйренді.
Сын тұрғысынан ойлау технолгиясы қазіргі таңда жас ұрпақты тәрбиелеу мен оқытудағы ең қажет ететін әдістеме. Сын тұрғысынан ойлау технологиясын сабақтарда қолдана отырып сабақ жоғары деңгейде өтетініне көз жеткізуе болады. Ол үшін Сын тұрғысынан ойлау технологисының стратегияларын тиімді қолдану қажет. Әрбір мұғалім Сын тұрғысынан ойлау технологиясының әдіс- тәсілдерін жетік меңгеру арқылы сабақта жоғары дәрежеге қол жеткізе алады. Сын тұрғысынан ойлау технолгиясының стратегияларын сабақтарда қолдану дегеніміз оқушының тереңінен әрі жан –жақты ойлауына, шығармашылыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеп, үздіксіз жұмыс жасауына жол ашады.
Яғни, оқушыларға өз беттерімен ойлап, әртүрлі сұрақтарға шешім қабылдауға уақыт беру.
Келер ұрпағымыздың жеке сыни тұрғыдан ойлату арқылы биология сабақтарында танымдық қызығушылығын арттыру тұлға болып қалыптасуы және шығармашылық дамуы, оқуға деген ынта жігерін қалыптастыру. Бүгінгі таңда білім берудін озық технологияларың меңгермейінше , сауатты әрі жан-жақты болу мүмкін емес.
Міне сондықтан да ұстаздың мақсаты міндеті осындай жақсы қасиеттерді оқушының бойынан жоғалтып алмай,тереңінен қалыптастыру. Одан әрі жоғары деңгейде дамыту болып табылады. Сын тұрғысынан ойлау технологиясы жалпы оқытуды үйретіп қана қоймай, түрлі әдіс -тәсілдер арқылы оқуға деген ынтасы артып, өзін –өзі оқытуға деген ойы арта түседі. Себебі Сын тұрғысынан ойлау технологиясы дегеніміз –бұл өте кең ауқымда ойлау мен өз ойын жеткізе алу, дұрыс шешім қабылдай отырып, тыңдаушысын түсіну сияқты мінез-құлықтарға жауап береді. Яғни сыни ойлау дегеніміз –өзінің және басқалардың ойындағысын дұрыс қабылдап, бағалау, нақты және жан-жақты тексеру нәтижесінде қорытындылау Сын тұрғысынан ойлау технолгиясының мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. «Сыни тұрғысынан ойлау» ұғымын белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар.
Сыни тұрғыдан ойлау технологиясын қолдануымен жүргізілген сабақтың жоғары деңгейде өтуінің алғы шарты оның шартты ережелерінде,яғни, стратегияларында. Стратегиялар оқушыларды шығармашылықпен әрекет етуге, ізденімпаздыққа баулиды, еркін, терең, жан-жақты ойлауына, үздіксіз жұмыс жасауына жол ашады. Жұмыстың ыңғайына қарай стратегияларды әр мұғалім өзі тиімді пайдалана алады. Бұл мұғалімнің әдістерді қолайлы пайдалану шеберлігіне де байланысты.
Сыни тұрғыдан ойлау технологиясының мақсаты балалардың келешек өміріне қажет қимыл әрекеттері яғни жан- жақты ойлау арқылы дұрыс шешім қабылдай алуға үйретеді.
Осы тұрғыдан ойлау технологиясының кезеңдерін дұрыс орынымен пайдаланған жағдайда мұғалім көптеген жетістіктерге жетеді. Ал мұғалім жетістігі өз оқушысының жаңа заман талабы бойынша тәрбиеленіп, білім алады.
Қорыта айтқанда, ойлаумен білім алуды байланыстыра бағыттайтын оқыту технологиясы – оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту екендігіне көзіміз жетті. Өйткені, белгілі тақырыптағы ойды сын тұрғысынан қарай отырып, ой-толғау, суреттей алу, еске түсіру, болжау оқушыны білім алуға бағыттайтын білімнің биік белестеріне көтерілуіне жол ашады
Қазақстан республикасының «Білім туралы» Заңының 8-бабында: Білім білім беру жүйесінің басты міндеті –ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау.
Бүгінгі таңдағы білім беру – өсіп келе жатқан ұрпақтың ақыл-ойы мен дамуының, мәдениетінің деңгейін анықтаушы фактор. Мемлекетіміздің елбасы Н.Ә. Назарбаев айтқандай, экономиканың қарқынды дамуы үшін қазіргі нарық қатынасы талаптарына жауап бере алатын, сыни ойлана алатын, шығармашыл адамдар қажет.
Сыни ойлау – белгілі бір мәселе туралы бар идеяларды жинақтап оларды қайта ой елегінен өткізу және шешім қабылдаумен аяқталатын күрделі психологиялық үрдіс» екенін атап көрсеткен. Сыни ойлау – адам өмірінің бір саласы. Себебі, бұл философия адамдарға көптеген жолдар мен шешімдер ішінен маңызды әрі пайдалы екенін, тек қажетті ақпараттарды ғана жинақтап, жаңа білімді бұрынғыдан ажырата алуға көмектеседі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Биология және салауаттылық негізі №2- 2012, 21-22 бет.
Қазақстан мектебі №3-2008, 74 бет.
Биология және салауаттылық негізі №1- 2008, 36-37 бет.
Биология және салауаттылық негізі №3- 2010, 21-22 бет.
Қазақстан мектебі №1-2007, 23 бет.
Қазақстан мектебі №2-2005, 55 бет.
Қазақстан мектебі №7-2004, 58 бет.
«Психологиялық әдістемелер жинағы», Павлодар-2007
Дарын №2-2001.
В.Пекелис, «Адам қабілетінің қайнары».
Қ.Жарықбаев, «Психология».
С.Торайғыров атындағы №22 гимназия-мектебі
Тақырыбы: «Сыни тұрғыдан ойлату арқылы оқушылардың танымдық белсенділіктерін арттыру»
