Жылдам және баяу жиырылатын бұлшық ет

Жылдам және баяу жиырылатын бұлшықет талшықтары

Оқу мақсаты: 10.1.6.3 жылдам және баяу жиырылытын бұлшықет талшықтарының құрылысы, орналасуы мен ортақ қасиеттерінің байланысын орнату

Бастапқы жаттығулар

Бағалау критерийі

• Жылдам және баяу бұлшықет талшықтарының ультрақұрылысын түсіндірсе;
• Жылдам және баяу бұлшықет талшықтарының жұмыс істеу механизмін түсіндірсе;
• Бұлшықет талшықтарының орналасуын анықтаса және әртүрлі жағдайларда жылдам және баяу бұлшықет талшықтарының негізгі терминдерін пайдалана отырып, жалпы қасиеттерін түсіндірсе.

Тез және баяу жиырылатын бұлшық ет талшықтары.

Бұлшық ет жасушасының , яғни миоциттердің құрылысының өз ерекшеліктері бар, соған байланысты олар тез және баяу қимылдайтын болып бөлінеді.

Тұтас бір бұлшық ет жеке бұлшық ет жасушаларынан - талшықтардан тұратынын түсіну керек. Көптеген бұлшық етте бұл талшықтар бұлшық еm шоғырына жиналған. Әрбір шоғырдың осы бұлшық еттің едәуір қалың шандырынан (фасция) айырмашылығы жұқа дәнекер ұлпалы қабыршағы болады. Адамда барлық бұлшық еттері «аралас». Яғни олар бұлшық еттің екі типінен, тез және баяу бұлшық ет талшықтарынан тұрады. Бірақ белгілі бір бұлшық еттерде талшық типтерінің бірі басым болады.

Тез жиырылатын талшықтар көп энергия жұмсайды да, жоғары жылдамдықпен жиырылады. Орташа алғанда, баяу жиырылатын бұлшық еттерге қарағанда үш есе тез жиырылады. Олар қозғалуды қамтамасыз ететін бұлшық ет топтарында жақсы дамыған. Бұл талшықтар ақшыл түсті (ақшылдау), себебі оттекті байланыстыратын миоглобин нәруызы болмайды.

Баяу жиырылатын талшықтар энергияны аз жұмсайды және ұзақ, бірақ баяу жиырылуға қабілетті. Жалпы баяу жиырылатын талшықтар шамалы тиімді жиырылады деп айтуға болады. Түсі бойынша бұл талшықтар қызғылттау түсті, себебі құрамында миоглобин көп болады.

Түрлі бұлшық ет талшықтарының орналасуы

Адамның бұлшық еттерінде ақшыл түсті тез және қара түсті баяу қимылдайтын талшықтар болады. Яғни адамның бұлшық еттері аралас. Жалпы әрбір бұлшық етте талшықтардың қандай да бір типі айқын болады. Орташа алғанда қызғылттау баяу жиырылатын талшықтар дене қалпын қамтамасыз ететін жазу бұлшық еттерінде көп болады. Ал ақшыл тез жиырылатын талшыктар жылдам жиырылу есебінен қозғалысты қамтамасыз ететін бүгу бұлшық еттерінде көп.

Мысалы: шынтақ буынының антагонист-бұлшықеттері: бицепс (екі басты бұлшық еттер) және трицепс (үш басты бұлшық еттер). Атқаратын қызметіне байланысты бицепсте тез жиырылатын талшықтар, ал трицепсте баяу жиырылатын талшықтар көп болады.

Қасиет

Баяу (тоникалық) талшық

Құрылысы

Митохондриялары көп. Саркоплазмалық ретикулум нашар дамыған. Миоглобин мен цитохром пигменттері болғандықтан қызыл тусті. Гликоген мөлшері аз. Зат алмасуды тездету үшін талшықтар капиллярмен тығыз байланысады

Орналасуы

Тез (физикалык) талшық

Аяқ-қол бұлшық етінің терең қабатында

Иннервация

Митохондриялары аз. Саркоплазмалык ретикулум жақсы дамыған. Миоглобин мен цитохром пигменттері аз немесе жоқ болғандықтан ақ түсті. Гликоген түйіршіктері көп

Жұқа жүйке талшықтары (0 5 мкм).

Беткі қабатқа жақын орналасқан

Бір бұлшық ет талшығында бірнеше пластинка бар (бұл мультитерминалды иннервация деп аталады). Аксондар импульсті өткізу жылдамдыгы

Қалың жүйке талшықтары (Ø 10-20 мкм).

2-8 м • с 1

Әдетте, бір бұлшық ет талшығында ұшындағы пластинка (біреу немесе екеу) болуы мүмкін. Импульсті откізу жылдамдыгы 8-40 м • с 1

Қозғыштық

Жауап типі

Мембрананыц злектр қозғыштығы жоқ. Әрбір импульс ацетилхолинніц аз молшерінін бисауына апарын еогады. Осылай мембрананыц деполярнзациялаиу дөрежесі стимулдау жиілігіне бпйланысты

Баяу гридуальды жиырылу. Баяу босаңсу (тез бүлшық от не Караганда шамамон 100 осе баяу).

Фнзиоло-

Мембрананыц злектр цозгыштыгы бар. Өрекет потенциалы иайда болган кезде «барлыгы иемесе еш нәрсе деген тнпті жауап дамиды

гиялык белсенділігі

АТФ көзі - аэробты тыныс алу.

Қызметі

Тез жнырылу (баяу бүлшык етке қараганда үш еседей тез). Едауір тез кажу.

Коптеген талшық оттек жетіспеген

Бүлшық еттің ұзақ уақыт жиырылуын камтамасыз етеді. Бұл дене қалпын (поза) саңтау үшін колданылады.

АТФ козі - анаэробты үдеріс (гликолиз). Оттек жетіснеушілігі тез туындайды. Тыныс алу субстраты ретінде гликогон карқынды колданылады.

Жылуды талшыктар сініреді. себебі қан тамырлары жүйесі онын тез берілуін камтамасыз етпейді.

кезде анаоробты гликолиз есебінен

Қан тамырлары жүйесі бүлшық ет белсенділігінін жаңа денгейіне бейімделе бастаган кезде тез жнырылуды камтамасыз етеді. Сондықтан козгалыс кезінде өте маңызды.

Жұмыс істеуін жалгастырады.

Бүлшык от кан тамырлары жүйесі оттектіқ қосымша жеткізілуін камтамасыз отіл үлгермеген кезде де біраз уакыт жиырылады.

Бүл жағдайда сүт кышкылы түзіледі және оттек жетіспеушілігі туындайды.

Тыныс алу субстраты тотыққан

сайын кордағы көмірсулар мен майлар іске косылады. Өндірілген жылу бұлшық оттен беріледі.

Бұлшықет талшықтарын салыстырамыз Венн диаграммасы

Баяу және жылдам бұлшықет талшықтары

Сіз қалай ойлайсыз,спортшылар қандай спорт түрлерінде жылдам бұлшықет талшықтары, ал қандай спорт түрлерінде баяу бұлшықет талшықтары қолданылады?

Қорытынды жазбаша бағалау

Рефлексия

Берілген үш етістіктің бірінің астын сызыңыз:

• Бұлшық ет талшықтарының екі түрін : баяу және жылдам бұлшықет талшықтарын салыстыруда; қиналмаймын/қиындық көремін/салыстыра алмаймын
• Ағзадағы жылдам және баяу бұлшық ет талшықтарының орналасуын анықтауда; қиналмаймын/қиындық көремін/анықтай алмайм ын
• Әртүрлі спорт түрлері мен жылдам және баяу бұлшық ет талшықтарын пайдалану арасында байланыс орнатуда; қиналмаймын/қиындық көремін/байланыс орната алмаймын
• Жылдам және баяу бұлшықет талшықтарының жалпы қасиеттерін түсіндіруде: қиналмаймын/қиындық көремін/түсіндіре алмаймын.

Үй тапсырмасы

• 2 том 389 бет Д.Тейлор Н.Грин У.Стаут.

«Жылдам және баяу бұлшықет талшықтары» мәтінін оқып конспекті дайындау