Т?р т?зілу. Эволюциялы? процесті? негізгі ба?ыттары мен жолдары

Түр түзілу.

Эволюциялық процестің негізгі бағыттары

мен жолдары

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға түр түзілу жолдары мен органикалық дүние дамуының негізгі бағыттары туралы білім беру, биологиялық прогрестің жолдарымен (ароморфоз, идиоадаптация және жалпы дегенерация) таныстыру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ.Үй тапсырмасын пысықтау

1.“Ой қозғау” (сұрақтарға жауап беру)

2. “Миға шабуыл” (кесте толтыру)

3. “Суреттер сөйлейді” суретпен жұмыс

ІІІ.Жаңа сабақты таныстыру

ІV. Сабақты бекіту

• 1. Биологиялық диктант
• 2. Сәйкестендіру тестісі

3. “Адасқан әріптер”

4. Тест тапсырмалары

5. “Ия, жоқ” ойыны

V. Сабақты қорытындылау. “Серпілген сауал”

VІ. Үйге тапсырма

VІІ. Бағалау

Бағалау

Бағалау парақшасы

р/с

Аты жөні

1

"3"

Сабақтағы белсенділігім

2

"4"

Басқаларды тыңдауым

3

"5"

Өз пікірімді айтуым

4

Топ жұмысын қорғауға қатысуым

5

Қорытынды бағам

“ Ой қозғау”

“ Миға шабуыл”

Р/с

Рең түрлері

1

Жасырушы рең

Сипаттамасы

2

Дәлелде (мысалмен)

Сақтандырушы рең

3

Бөлшектену реңі

4

Еліктеуші рең

5

Қауіп төндіруші рең

Суреттер сөйлейді

Бөлшектену реңі

Суреттер сөйлейді

Қауіптөндіруші рең

Суреттер сөйлейді

Еліктеуші рең

Суреттер сөйлейді

Сақтандырушы рең

Суреттер сөйлейді

Жасырушы рең

Ақпанның 25-і

Түр түзілу.

Эволюциялық процестің негізгі бағыттары

мен жолдары

Түр түзілу

1

Жұмыртқа

Түр – деп құрлысы ұқсас, шығу тегі бір, өзара еркін шағылысып, өсімтал ұрпақ беретін және ұзақ уақыт бір аймақта мекендеп, сол орта жағдайларына бейімделген даралар жиынтығын айтады.

Географиялық түр түзілу

Бұл түр түзілудің негізгі себебі географиялық оқшаулану

Географиялық түр түзілуде алғашқы аймақ табиғи кедергілерге байланысты бірнеше бөліктерге бөлініп, ондағы оқшауланған популяциялар түрлі эволюциялық факторлардың әсерінен өзгерістерге ие болып, келешекте жаңа түрлер түзіледі.

Экологиялық түр түзілу

Түр түзілудің бұл әдісі түр аймағының жеке бөліктеріндегі экологиялық жағдайлармен тікелей байланысты

Экологиялық түр түзілу биологиялық оқшаулануға, негізінде, көбею мерзімінің сәйкес келмеуіне т.б. жағдайларға байланысты жүреді. Бұл түр түзілудің ерекшелігі түзілген жаңа түрлер бастапқы түрлерге көбірек ұқсайды

• Макроэволюция дегеніміз – түрден жоғары деңгейдегі жүйелік топтар: туыстар, тұқымдастар, отрядтар, кластар, типтердің түзілу процесі.
• Макроэволюциялық процестердің нәтижесінде жер бетінде тіршілік пайда болып, қазіргі кезеңдегі тірі организмдер жүйесі қалыптасқан.
• Органикалық дүние барлық замандар мен кезеңдерде жердің геологиялық және климаттық жағдайларына бейімделіп дамыды.

Северцов

Алексей Николаевич

(1866 – 1936)

Шмальгаузен

Иван Иванович

(1884 – 1963)

Эволюциялық әрекеттің екі бағытын

және оның жүзеге асырылуының

үш жолын атап көрсеткен .

Органикалық дүние дамуының негізгі бағыттары

Биологиялық прогресс

• Қоршаған ортаға бейімделеді
• Түр даралары саны артады
• Таралу аймағы кеңиді
• Жаңа түрлер түзіледі

Биологиялық регресс

Эволюцияның бағыттары

Ароморфоз

Идиоадаптация

Дегенерация

(арогенез)

(аллогенез)

(катагенез)

Организмдердің отырықшы немесе паразиттік тіршілікке көшуіне байланысты жекелеген мүшелері мен жүйелерінің жойылуы

Әр түрлі тіршілік жағдайларында пайда болып, организмнің құрылым деңгейін күрделендіретін өзгерістер

Организмдердің нақты тіршілік ортасына сәйкес алуан түрлі бейімділіктерге ие болуы

Эволюцияның бағыттары

Ароморфоз

Идиоадаптация

Дегенерация

(арогенез)

(аллогенез)

(катагенез)

Ароморфоз

18

Идиоадаптация

18

Дегенерация

18

1. Биологиялық диктант

Микроэволюция нәтижесінде түр түзіледі. Түр түзілудің екі жолы бар географиялық және экологиялық түр түзілу. Географиялық түр түзілудің себебі географиялық оқшаулану. Экологиялық түр түзілу түр аймағының жеке бөліктеріндегі экологиялық жағдайлармен тікелей байланысты. Әр түрлі тіршілік жағдайларында пайда болып, организмнің құрылым деңгейін күрделендіретін өзгерістерді ароморфоз деп атайды. Организмдердің нақты тіршілік ортасына сәйкес алуан түрлі бейімділіктерге ие болуын идиоадаптация деп атайды. Дегенерация организмдердің отырықшы немесе паразиттік тіршілік етуіне байланысты жүреді.

Сергіту сәті

Жеке оқушымен жұмыс

Семантикалық карта

р/с

Тірі организмдердің алуан түрлері

Биологиялық прогрестің негізгі жолдары

1

Ароморфоз

Жүрегі 4 қуысты сүтқоректілер

2

3

Идиоадап-тация

Раффлезия

Өкпемен тыныс алатын қосмекенділер

Дегене-рация

4

Жолақты кенгуру

5

Семсертұмсық

6

Өсімдіктердің тұқыммен көбеюі

7

Арамсояу

8

Сиыр цепені

9

Бүркіттұмсық

2 . Сәйкестігін анықта

Органикалық дүние дамуының негізгі бағыттары

Биологиялық прогресс

1

3

4

8

Биологиялық регресс

2

5

6

7

1. Түрдің немесе басқа бір жүйелік топтың тіршілік

үшін күресте жеңіп шығуы.

2. Даралар санының азаюы.

3. Қоршаған ортаға бейімділіктің жоғарлауы.

4. Даралар санының артуы.

5. Таралу аймағының тарылуы.

6. Қоршаған ортаға бейімділіктің төмендеуі.

7 . Түрлердің жойылуы.

8 .Таралу аймағының кеңеюі.

3. Адасқан әріптер

фозморора

иияддаапотац

яигеднереца

4. Тест тапсырмалары

• Түрден жоғары деңгейдегі жүйелік топтардың түзілу процесі

А) макроэволюция Ә)микроэволюция Б) оқшаулану

2. Түрдің немесе басқа бір жүйелік топтық тіршілік үшін күресте

жеңіп шығуы

А) биологиялық прогресс Ә)биологиялық регресс Б) микроэволюция

3 . Әр түрлі тіршілік жағдайларында пайда болып, организмнің құрылым деңгейін

күрделендіретін өзгерістер

А) идиоадаптация Ә) ароморфоз Б) дегенерация

4. Организмдердің нақты тіршілік ортасына сәйкес алуан түрлі бейімділіктерге

ие болуы

А) идиоадаптация Ә) ароморфоз Б) дегенерация

5. Организмдердің отырықшы немесе паразиттік тіршілікке көшуіне байланысты

жекелеген мүшелері мен жүйелерінің жойылуы

А) идиоадаптация Ә) ароморфоз Б) дегенерация

6. Түр түзілудің қанша түрі бар?

А) 5 Ә) 4 Б)2

7. Биологиялық оқшаулануға байланысты жүретін түр түзілу

А) географиялық түр түзілу Ә)Экологиялық түр түзілу Б)эволюция

Жауаптары:

1 – А 5 – Б

2 – А 6 – Б

3 – Ә 7 – Ә

4 – А

5.“Ия”, “жоқ” ойыны

Жаңа түрлер мен түрішілік санаттар түзу үдірістері

микроэволюция деп аталады.

Түр түзудің үш типі бар.

Географиялық түр түзілу кезінде географиялық тұрғыда

оқшауланады.

Экологиялық түр түзілу көбею мерзімінің өзгеруіне

байланысты

Араморфоз - морфофизиологиялық үдеріске жатпайды.

Нақтылы орта жағдайына аз-аздап , жеке бейімделуі

араморфоз деп аталады

Серпілген сауал

Оқушылар бір – біріне

қалташаны лақтыру арқылы

жаңа тақырып бойынша

сұрақтар қояды.

Үй тапсырмасы:

Түртүзілу. Эволюциялық процестің

негізгі бағыттары мен жолдары.

Тақырып соңындағы деңгейлік

сұрақтарға жауап беру, кестені толтыру.

Тақырып бойынша

презентация дайындап келу

Бағалау

Бағалау парақшасы

р/с

Аты жөні

1

"3"

Сабақтағы белсенділігім

2

"4"

Басқаларды тыңдауым

3

"5"

Өз пікірімді айтуым

4

Топ жұмысын қорғауға қатысуым

5

Қорытынды бағам