Тікентерілілер типі

Сабақтың тақырыбы:

§ 48 Тікентерілілер типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері

1-тапсырма.

Бунақденелілерге тән

белгілерді ірікте және

берілген сұрақтарға

жауап бере отырып,

жауабыңды сызбаның

ұяшықтарына жаз.

1.Денесі қандай бөліктерден тұрады?

2.Бунақденелілердің аяғы нешеу?

3.Бастарында қанша мұртша бар?

4.Көкірегінің арқа тұсында не орналасқан?

5. Бунақденелілер қандай мүшесі арқылы тыныс алады?

6.Бунақденелілерді зерттейтін ғылым қалай аталады?

2-тапсырма.

“ Бунақденелілер- ауыз мүшесі” сәйкестігі бойынша ірікте.

• Шыбын
• Саратан қоңыз
• Маса
• Бал арасы
• Көбелек
• Қандала
• Орамжапырақ ақ көбелегі

3-тапсырма.

Сызбаға бунақденелілердің даму жолдарын жаз және оларға берілген тізімнен мысалдар ірікте.

Шала түрленіп даму

Толық түрленіп даму

• Инелек
• Саратан қоңыз
• Көк шегіртке
• Көбелек
• Шыбын

• Маса
• Құмырсқа
• Шегіртке
• Тарақан
• Бал арасы

4-тапсырма.

Бунақденелілер мен

шаянтәрізділерге тән

ерекшеліктерді кестеде

белгілеп көрсет.

Ерекшеліктері

Шаянтәрізділер

1.Денесі хитинді жабынмен қапталған.

2.Денесі екі бөліктен: баскөкіректен және құрсақтан тұрады

Бунақденелілер

3.Денесі үш бөліктен: бас, көкірек және құрсақтан тұрады.

4.Құрсағы бунақтардан тұрады

5. Құрсағы бунақталмаған

6. Бір жұп мұртшалары бар

7.Екі жұп мұртшалары бар

8. Демтүтік- арқылы тыныс алады

9. Желбезектері арқылы тыныс алады

10. Қан тарату жүйесі- ашық жүйелі

11. Қан тарату жүйесі-тұйық жүйелі

12. Көпшілігінің қанаттары болады

13. Қанаттары болмайды

Шала түрленіп даму

Толық түрленіп даму

2

8

4

5

6

9

1

3

7

• Инелек
• Саратан қоңыз
• Көк шегіртке
• Көбелек
• Шыбын

6.Маса

7.Құмырсқа

8.Шегіртке

9.Бал арасы

1

3

2

5

4

6

• Шыбын
• Маса
• Бал арасы
• Көбелек
• Қандала
• Орамжапырақ ақ көбелегі

Ерекшеліктері

1.Денесі хитинді жабынмен қапталған.

Шаянтәрізділер

+

2.Денесі екі бөліктен: баскөкіректен және құрсақтан тұрады

Бунақденелілер

+

3.Денесі үш бөліктен: бас, көкірек және құрсақтан тұрады.

4.Құрсағы бунақтардан тұрады

5. Құрсағы бунақталмаған

+

+

6. Бір жұп мұртшалары бар

7.Екі жұп мұртшалары бар

+

8. Демтүтік- арқылы тыныс алады

+

+

9. Желбезектері арқылы тыныс алады

+

+

10. Қан тарату жүйесі- ашық жүйелі

+

11. Қан тарату жүйесі-тұйық жүйелі

12. Көпшілігінің қанаттары болады

+

13. Қанаттары болмайды

+

+

А-деңгей

• Бунақденелілер неліктен буынаяқтылар типіне жатқызылған?
• Бунақденелілерді зерттейтін ғылым қалай аталады?

В-деңгей

• Бунақденелілер қалай көбейді?
• Көкқасқа шегіртке неге өте қауіпті зиянкес жәндік болып саналады?

С-деңгей

• Бунақденелілердің табиғатта рөлі қандай?

Тікентерілілер типі

Тікентерілер типі

6000 түр

Соңғы ауызды, көпжасушалы, екі жақты симметриялы теңіз жәндіктері.

КЛАСТАРЫ

Теңіз жұлдыздары

Теңіз қиярлары (голотурии)

Теңіз кірпілері

Тікентерілілер- соңғы ауызды жәндіктер.

• Олардың аузы дененің алдыңғы жағында орналасады. Басқа да соңғы ауызды жәндіктер тәрізді ауыз эктодерманың жымырлауынан екінші рет пайда болады. Сондықтан екінші ретттілер (соңғы ауыздылар) деп те аталады.

Сутүтікшелі жүйе- тек тікентерілілерге тән жүйе.

• Қозғалып жүруін
• Тыныс алуын
• Қажетсіз заттарды бөлуін
• Түйсінуін реттейді.

Теңіз жұлдыздары

• Денесі бес тармақты болып келеді, кейде көп тармақтылары да бар.
• 8 отрядта 1500-ден астам түрі бар.
• Сутүтікшелі жүйе және сәулелері арқылы қозғалып жүреді.
• Теңіздің түбінде, тереңде өмір сүреді.
• Су түбіндегі жәндіктермен қоректенеді.

Теңіз жұлдызшасы

Теңізжұлдызы ішкі құрылысының сызбанұсқасы:

1- қарын

2- тұйық тармақтар

3- көбею мүшелері

Теңізкірпілер класы

• Денесі әктенген тікенектер қаптаған, шар тәрізді немесе екі жағы қысыңқы табақша тәрізді болып келеді.
• 800 –ге тарта түрі бар.
• Теңізкірпінің аузы дененің астыңғы жағында орналасқан.
• Қорек қалдығы аналь тесігі арқылы сыртқа шығады.
• Аузында бес тісті жақсүйекті ерекше мүше болады.
• Теңізкірпілері баяу қимылдап теңіз түбінде өмір сүреді.
• Жануартекті және өсімдіктекті қорекпен қоректенеді.
• Олардың уылдырығын адамдар тамаққа пайдаланады.

Теңіз кірпісі

Теңізқиярлары класы

• Денесі қиярға ұқсас созылыңқы, сондықтан теңізқияр деп аталады.
• Аузы денесінің алдыңғы жағында орналасады, ауыз төңірегін қармалауыштар қоршайды.
• 5 отрядқа 1100 түрі бар
• Теңіздер мен мұхитта өмір сүреді.
• Негізгі қорегі- су түбіндегі жәндіктер, балдырлар, қалдық шірінділері.

4.Сутүтікшелі жүйе

5. Екінші реттілер

6.Голотурия

1Тікентерілілер

2.Соңғыауыздылар

3. Трепанг

Биологиялық диктант

1.Тікентерілер- дернәсілдері .........................., ересектер ................................ симметриялы.

2. Теңізқиярының басқаша атауы- ....................

3. Тікентерілілер типінің 3 класын жаз:

А)

Ә)

Б)

Тест жауаптары

1-нұсқа

2-нұсқа

• А
• А
• В
• А
• А
• А
• С
• В
• В
• С

• В
• С
• А
• С
• В
• А
• С
• А
• С
• В

8-10- “5”

5-7 - “4”

1-4 - “3”

Теңізқияры

Теңізкірпісі

Тест жауаптары

1-нұсқа

2-нұсқа

• А
• А
• В
• А
• А
• А
• С
• В
• В
• С

• В
• С
• А
• С
• В
• А
• С
• А
• С
• В

• § 48 Тікентерілілер типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері

• Кесте толтыру.