«Қабанбай батыр атындағы орта мектебі мектеп жасына дейінгі шағын орталығы бар» мемлекеттік мекемесі
«Тектіден текті туар сараланып»
А. Тулекова
Тақырыбы:
Мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға жеті атасын білу, ағайын туыстың
қадір- қасиетін, тектілік, тұқым қуалаушылық
туралы білім беру.
Дамытушылық: Медициналық генетика, тұқым қуалайтын аурулар
олардың түрлері сақтану шаралары, туыстық неке
туралы білімдерін дамыту.
Тәрбиелік: Оқушыларды мейірімділік пен адамгершілікке
үлкенді сыйлауға, кішіге қамқор болуға тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: Нақыл сөздер.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
1. Сәлемдесу
2. Оқушыларды топқа бөлу.
І топ. Ата
ІІ топ. Әке
ІІІ топ. Бала
Жоспар
Ситуациялық сұрақтар /тұқым қуалаушылық, өзгергіштік/
Бәйге. әр топқа 5 сұрақтан
Тұқым қуалайтын аурулар /Даун, Шерешевский Тернер, Клайнфельтер, Трисомия/
Кім жүйрік. Есептер шығару
Мінез жанның айнасы /әр қан тобына тоқталып, адамның мінезін сипаттау/
Ой қозғау /тастанды бала, көкек ана, қашқын әке/
Қорытынды бөлім.
Түйін сөз. /Текті, тұқым, туады, бала, ата-ана, тұқымқуады/
ІІ кезең:
«Бәйге»
І топтың сұрақтары:
1. Генетика ғылымы нені зерттейді?
2. Моногибритті будандастыру дегеніміз не?
3. Генотип және фенотип дегеніміз не?
4. Толық емес доминанттылық дегеніміз не?
5. Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуінің қанша типі бар?
ІІ топтың сұрақтары
Генетика ғылымы негізін қалауы не себепті Мендель есімімен байланысты?
Біркелкілік ережесінің мәні неде?
Гомозигота және гетерозиготалы ағза дегеніміз не? /
Дигибридті будандастыру дегеніміз не?
Комплементарлық әсер дегеніміз не?
ІІІ топтың сұрақтары.
Мендель зерттеу жұмыстарына не себепті бұршақ өсімдігін таңдап алды?
Белгілердің ажырасу заңын қалай түсінуге болады?
Аллельді гендер дегеніміз не?
Доминантты, рецессивті дегеніміз не
Эпистаздық әсер дегеніміз не?
ІІ кезеңнін жауаптары
«Бәйге»
І топтың сұрақтары:
1. Генетика ғылымы нені зерттейді? /тұқым қуалаушылық, өзгергіштік/
2. Моногибритті будандастыру дегеніміз не? /бір-бірінен бір жұп белгі бойынша ажыратылатын дараларды будандастыру/
3. Генотип және фенотип дегеніміз не? /сыртқы және ішкі белгілердің жиынтығы, ата-аналардан алынатын гендердің толық жиынтығы/
4. Толық емес доминанттылық дегеніміз не? /толық доминанттылық байқалмай аралық сипаттың болуы/
5. Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуінің қанша типі бар? /4/
ІІ топтың сұрақтары
Генетика ғылымы негізін қалауы не себепті Мендель есімімен байланысты? /1856жылы жазда басталған ғылыми зерттеу жұмыстарына негіз болады/
Біркелкілік ережесінің мәні неде? /бірінші ұрпақттан алынған будандардың барлығы сары тұқымды болып жасыл түс көрінбеген/
Гомозигота және гетерозиготалы ағза дегеніміз не? /АА, Аа/
Дигибридті будандастыру дегеніміз не? /Екі жұп қарама-қарсы белгілері бойынша будандастыру/
Комплементарлық әсер дегеніміз не? /бірін-бірі толықтыра отырып, жаңа белгінің дамуын қамтамасыз ету/
ІІІ топтың сұрақтары.
Мендель зерттеу жұмыстарына не себепті бұршақ өсімдігін таңдап алды? /себебі көзге айқын түсетін жеті жұп бойынша шағылыстыру жүргізді, тұқымның түсі пішіні, сабақтың биіктігі, аласалығы, гүлінің орналасуы мен реңі жемісінің түсі мен пішіні/
Белгілердің ажырасу заңын қалай түсінуге болады? /ата-аналардың екеуіне тән белгілердің көрініс беру заңдылығы/
Аллельді гендер дегеніміз не? /қарама-қарсы белгілерді анықтайтын жұп гендер/
Доминантты, рецессивті дегеніміз не? /бірінші ұрпақта басымдық қасиет көрсетіп, бірден көрініс беретін белгі доминантты, ал көрінбей тұншығып қалған белгі рецессивті/
Эпистаздық әсер дегеніміз не? /бір ген екінші генді басып, оның белгісін жойып жібереді./
ІІІ кезең|:
Хромосомалық аурулар
ІҮ кезең:
«кім жүйрік» есептер шығару
Берілгені: Шешесі сау гомозиготалы, әкесі гемофилиямен ауыратын отбасының ұрпақтары қандай болмақ?
Гемофилияны бақылайтын ген /һ/ рецессивті, хромосомада орналасқан.
Әесі сау шешесі гемофилия гені бойынша гетерозиготалы болса отбасының ұрпақтары қандай болмақ?
Әке шешесінің қаны екеуіде І топ болса, балаларының қан топтары қандай болады?
Шешесінің қаны ІІ топ, әкесінің қаны ІҮ топ болса, балаларында ата-аналарының қан топтары тұқым қуалайма?
Ү кезең:
Мінез жанның айнасы
Адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озады.
Мен егер закон қуаты қолымда бар кісі болсам, адам мінезін түзеп болмайды деген кісінің тілін кесер едім . . . Абай
Қазақ сөз қадірін білген халық. Інісі ағасына, баласы әкесіне қарсы сөз қайтару бала мінезінде арсыздық болып саналған. Нәтижесінде өнегелі ұрпақ тәрбиеленген.
Сіздің қаныңыздын тобын сұрай отырып адам мінезіне сипаттам беру.
І қан тобы. Сіз үнемі лидер болуға тырысасыз. Алға қойған мақсатыңызға жетпей тынбайсыз. Бұл райда бағыт бағдарды, жолды да таңдай білесіз. Өзіңіздін күш мүмкіндігіңізге сенесіз. Сізде әсершілдік пен қызбалықта жоқ емес. Осы секілді сіздің бір қатар әлсіз жақтарыңызда бар. Мысалы: Беймазалық, тынышсыздық, қызғаншақтық сондай-ақ бір нәрсені көңілге тез алушылық және ызақорлық.
ІІ қан тобы. Сіз әдемі үйлесімділікті, тыныштық пен тәртіпті ұнатасыз. Өзгелермен жұмыс істей білесіз. Бұған қоса сезімтал, ұстамды және қайырымдысыз. Қынырлық пен сәл босансуға жол бермейтіндігіңіз – сіздің әлсіз жақтарыңыз.
ІІІ қан тобы. Сіз кәдімгі қалыптасқан индивидсіз, ашық, айқын мінездісіз. Өз дегеніңізбен жүресіз. Кез-келген нәрсеге оңай үйрене, икемделе аласыз. Алдын-ала біліп отыру, болжай алу қасиеттеріне құр алақан емессіз. Бірақ кейде жұртқа тәуелді болмаймын деген өзімшіл әрекетіңіз, өзіңізді әлсіретіп опық жегізуі ықтимал.
ІҮ қан тобы. Демек сіз байсалды да ұстамдысыз. Сізді жұрт жақсы көреді. Өздерін жақсы сезініп, тәуір тіл табыса біледі, өйткені сіз жұрттың көңілін аулап, көңілдендіре аласыз. Айналаңыздағылар мен инабатты, әдепті де әділетті қарым-қатынас жасай аласыз. Ұзақ толқып жүресіз, қиналып барып шешім қабылдайсыз.
ҮІ кезең:
«Ой қозғау»
/постер құрау/
тастанды бала
көкек ана
қашқын әке
ҮІІ кезең.
Қорытынды бөлім.
Түйін сөз:
Текті, тұқым, туады, бала, ата-ана, қуады.
Тектіден текті туады,
Тектілік тұқым қуады.
Текті ата-анадан, текті бала туады.
