С?йекті балы?тар класы.§ 52. Жалпы сипаттама

Саба?ты? та?ырыбы: С?йекті балы?тар класы
§ 52. Жалпы сипаттама

Саба?ты? ма?саты:

1. С?йекті балы?тар, оларды? т?рлері туралы жалпы ма?л?маттар беру.Ихтиология ?ылымы.

2. С?йекті балы?тарды? таби?атта?ы ж?не адам ?міріндегі ма?ызы. Каспий те?ізіні? с?йекті балы?тары.

3. Балы?тарды ?ор?ау, «?ызыл кітап?а» енген т?рлер.

Саба?ты? к?рнекілігі: о?улы?, ж?мыс д?птері, модель, таблица, таратпа материалдар, слайд, электронды? о?улы? к?рсетілімі, компьютер,проектор, графопроектор.
Саба?та ?олданылатын ?діс- т?сілдер: ауызша с?рау, с?ра? – жауап, демонстрация, зертханалы? ж?мыс, ?з бетінше о?улы?пен ж?мыс.
Саба?ты? бас?а п?ндермен байланысы: зоология, экология, ?дебиет,география, химия, физика.

Саба?ты? ж?рісі:
І ?йымдастыру: О?ушылармен амандасу, саба??а ?атысын, о?у ??ралдарын тексеру.
ІІ Жа?а саба? т?сіндіру.
Жоспар:
1. С?йекті балы?тар ?азіргі кезде.
2. С?йекті балы?тар ?а??асы.
3. С?йекті балы?тарды? ас?орыту м?шелеріні? ерекшелігі.
4. Торсылда? ?андай ?ызмет ат?арады?
5. С?йекті балы?тарды? желбезектеріні? ерекшелігі, тыныс алуы.
6. С?йекті балы?тарды? ?анайналымы, з?р шы?аруы, миы, к?беюі.
7. С?йекті балы?тарды? класс тарма?тары.
8. К?сіптік м?ні бар балы?тар, балы?тарды ?ор?ау, «?ызыл кітап?а» енген т?рлер,
9. Каспий те?ізіні? с?йекті балы?тары.
10. О?ы?ыз ?ызы?.

С?йекті балы?тарды? ?азіргі кезде 20000 –нан астам т?рлері бар.Дене пішіндері т?рліше. Денесі бас, т?л?а ж?не ??йры? б?лімдеріне б?лінген.
С?йекті балы?тарды? терісі жалпа? ?рі ірі ?абырша?тармен ?аптал?ан.?абырша?тарында а?аш ді?індегі жылды? са?иналар?а ??сас сызы?тар бар, сол сызы?тар?а ?арап балы?ты? жасын ажырату?а болады.

С?йекті балы?тарды? ?а??асында с?йектер ?те к?п. С?йекті балы?тарды? ауызы бас б?лігіні? алды??ы жа?ында орналас?ан, жа?с?йектерде тістері бар.

С?йекті балы?тарды? ас?орыту ж?йесі: ауыз ?уысы - к?лемді ж?т?ынша? - ?ыс?а ??еш – ?арын - (бауыр, ?й?ы безі ) аш ішек - (?са? т?йы? ?скіндер) то? ішек - тік ішек - аналь тесігінен т?рады. Бауыр улы заттар мен зиянды ?німдерді зарарсыздандырады.

Торсылда? –с?йекті балы?тарда ерекше м?ше, ол ?ры?ты? даму кезінде ішектен б?лінеді. Торсылда? балы?ты? дене салма?ын ?згертіп, суды? т?рлі ?абаттарына ?туіне жа?дай жасайды. Торсылда? кейбір балы?тарда тыныс алу?а, дыбыс шы?ару?а ?атысады. Торсылда? су т?бінде тіршілік ететін балы?тарда болмайды.

С?йекті балы?тарды? желбезектеріні? ерекшелігі, тыныс алуы. С?йекті балы?тарды? желбезектеріні? сырты с?йекті желбезек ?а?па?ымен жабыл?ан. Желбезек шаша?тары с?йекті желбезек до?аларына бекіген. Тынысалуы желбезек ?а?па?ыны? ?оз?алуына тікелей байланысты.

С?йекті балы?тарды? ?ан айналым ж?йесі: ж?регі 2 ?уысты - 1 ??ла?ша ж?не 1 ?арыншадан т?рады, ?анайналым ше?бері – біреу. Ж?регі ар?ылы к?мір?ыш?ылына ?аны??ан к?ктамыр ?аны, желбезек шаша?тарында оттегіне ?аны??ан салатамыр ?аны ар?а ?ол?а тамыры ар?ылы б?кіл денесіне таралады.

З?р шы?аруы - екі б?йрегі, екі несепа?ары ж?не ал?аш рет з?р са?талатын м?ше ?уы? пайда болады. Миы 5 б?ліктен – алды??ы миы ша?ын, екі ми сы?арына б?лінбеген, орта??ы миы мен мишы?ы к?лемдірек, сопа?ша, аралы? мидан т?рады. Сезім м?шесі ?ызметін б?йір сызы?ы ат?арады.

Балы?тарда ?осжыныстылы? сирек кездеседі, даражынысты. Аталы? безден б?лінген с?йы?ты? шо?ал деп аталады, ол аталы? жыныс жасуша сперматозойдтар, ал аналы? безден уылдыры? деп аталатын майда ж?мырт?а жасуша б?лінеді. С?йекті балы?тар сырттай ?ры?танады, сонды?тан к?п м?лшерде уылдыры? шашады.

Балы?тар ?зен, к?л, те?із, м?хиттарда кездеседі.Те?із жа?алауыны? 200 метрге дейінгі ?абаттарында к?бірек тарал?ан. «Балдырлы к?лде балы? к?п»деген с?з бекер айтылма?ан.

С?йекті балы?тарды? 2-класс тарма?ы бар:
1.С?уле?анатты балы?тар – бекірет?різділер ортядына топтастырыл?ан. Каспий те?ізінде ?ортпа, шо?ыр, пілмай, бекіре кездеседі.
2.?ала??анатты балы?тар - б??ан ?остынысты ж?не сауса??анатты балы?тар жатады.
К?сіптік м?ні бар сырдария тасбекіресі мен пілмай, Каспий ж?не арал албырттарыны? т?рлері саны аз бол?анды?тан ?аза?станны? «?ызыл кітабына» (1996) тіркелген.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«С?йекті балы?тар класы.§ 52. Жалпы сипаттама»

Сабақтың тақырыбы: Сүйекті балықтар класы § 52. Жалпы сипаттама

Сабақтың мақсаты:

1 . Сүйекті балықтар, олардың түрлері туралы жалпы мағлұматтар беру.Ихтиология ғылымы.

2. Сүйекті балықтардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Каспий теңізінің сүйекті балықтары.

3. Балықтарды қорғау, «Қызыл кітапқа» енген түрлер.

Сабақтың көрнекілігі: оқулық, жұмыс дәптері, модель, таблица, таратпа материалдар, слайд, электрондық оқулық көрсетілімі, компьютер,проектор, графопроектор. Сабақта қолданылатын әдіс- тәсілдер: ауызша сұрау , сұрақ – жауап, демонстрация, зертханалық жұмыс, өз бетінше оқулықпен жұмыс. Сабақтың басқа пәндермен байланысы: зоология, экология, әдебиет,география, химия, физика.

Сабақтың жүрісі: І Ұйымдастыру: Оқушылармен амандасу, сабаққа қатысын, оқу құралдарын тексеру. ІІ Жаңа сабақ түсіндіру. Жоспар: 1. Сүйекті балықтар қазіргі кезде... 2. Сүйекті балықтар қаңқасы. 3. Сүйекті балықтардың асқорыту мүшелерінің ерекшелігі. 4. Торсылдақ қандай қызмет атқарады? 5. Сүйекті балықтардың желбезектерінің ерекшелігі, тыныс алуы. 6. Сүйекті балықтардың қанайналымы, зәр шығаруы, миы, көбеюі. 7. Сүйекті балықтардың класс тармақтары. 8. Кәсіптік мәні бар балықтар, балықтарды қорғау, «Қызыл кітапқа» енген түрлер, 9. Каспий теңізінің сүйекті балықтары. 10. Оқыңыз қызық...

Сүйекті балықтардың қазіргі кезде 20000 –нан астам түрлері бар.Дене пішіндері түрліше. Денесі бас, тұлға және құйрық бөлімдеріне бөлінген. Сүйекті балықтардың терісі жалпақ әрі ірі қабыршақтармен қапталған.Қабыршақтарында ағаш діңіндегі жылдық сақиналарға ұқсас сызықтар бар, сол сызықтарға қарап балықтың жасын ажыратуға болады.

Сүйекті балықтардың қаңқасында сүйектер өте көп. Сүйекті балықтардың ауызы бас бөлігінің алдыңғы жағында орналасқан, жақсүйектерде тістері бар .

Сүйекті балықтардың асқорыту жүйесі: ауыз қуысы - көлемді жұтқыншақ - қысқа өңеш – қарын - (бауыр, ұйқы безі ) аш ішек - (ұсақ тұйық өскіндер) тоқ ішек - тік ішек - аналь тесігінен тұрады. Бауыр улы заттар мен зиянды өнімдерді зарарсыздандырады.

Торсылдақ –сүйекті балықтарда ерекше мүше, ол ұрықтық даму кезінде ішектен бөлінеді. Торсылдақ балықтың дене салмағын өзгертіп, судың түрлі қабаттарына өтуіне жағдай жасайды. Торсылдақ кейбір балықтарда тыныс алуға, дыбыс шығаруға қатысады. Торсылдақ су түбінде тіршілік ететін балықтарда болмайды.

Сүйекті балықтардың желбезектерінің ерекшелігі, тыныс алуы. Сүйекті балықтардың желбезектерінің сырты сүйекті желбезек қақпағымен жабылған. Желбезек шашақтары сүйекті желбезек доғаларына бекіген. Тынысалуы желбезек қақпағының қозғалуына тікелей байланысты.

Сүйекті балықтардың қан айналым жүйесі: жүрегі 2 қуысты - 1 құлақша және 1 қарыншадан тұрады, қанайналым шеңбері – біреу. Жүрегі арқылы көмірқышқылына қаныққан көктамыр қаны, желбезек шашақтарында оттегіне қаныққан салатамыр қаны арқа қолқа тамыры арқылы бүкіл денесіне таралады.

Зәр шығаруы - екі бүйрегі, екі несепағары және алғаш рет зәр сақталатын мүше қуық пайда болады. Миы 5 бөліктен – алдыңғы миы шағын, екі ми сыңарына бөлінбеген, ортаңғы миы мен мишығы көлемдірек, сопақша, аралық мидан тұрады. Сезім мүшесі қызметін бүйір сызығы атқарады.

Балықтарда қосжыныстылық сирек кездеседі, даражынысты. Аталық безден бөлінген сұйықтық шоғал деп аталады, ол аталық жыныс жасуша сперматозойдтар, ал аналық безден уылдырық деп аталатын майда жұмыртқа жасуша бөлінеді. Сүйекті балықтар сырттай ұрықтанады, сондықтан көп мөлшерде уылдырық шашады.

Балықтар өзен, көл, теңіз, мұхиттарда кездеседі.Теңіз жағалауының 200 метрге дейінгі қабаттарында көбірек таралған. «Балдырлы көлде балық көп»деген сөз бекер айтылмаған.

Сүйекті балықтардың 2-класс тармағы бар: 1.Сәулеқанатты балықтар – бекіретәрізділер ортядына топтастырылған. Каспий теңізінде қортпа, шоқыр, пілмай, бекіре кездеседі. 2.Қалаққанатты балықтар - бұған қостынысты және саусаққанатты балықтар жатады. Кәсіптік мәні бар сырдария тасбекіресі мен пілмай, Каспий және арал албырттарының түрлері саны аз болғандықтан Қазақстанның «Қызыл кітабына» (1996) тіркелген.