?осмекенділер ??рылысына, тіршілік ?рекеттеріне байланысты 3 отряд?а б?лінеді. Олар: ая?сыз, ??йры?ты ж?не ??йры?сыз ?осмекенділер.
Ая?сыз ?осмекенділерді? 200-дей т?рі Африкада, Америкада, ?нді, Цейлон жерінде тіршілік етеді. Соларды? бірі – са?иналы ??ртжылан. Оларды? ая?тары жойыл?анды?тан, ая?сыз ?осмекенділер деп атал?ан. Олар – жер астында ін ?азып тіршілік етуге бейімделген ?осмекенділерді? ?арапайым тобы. Терісінде бездері ?те мол. Ая?сыз ?осмекенділерде к?з де, дабыл жар?а?ы да болмайды. Б?ларды? бас?а ?осмекенділерден ерекшелігі – іштей ?ры?танады.
??йры?тылар отрядына жататын ?осмекенділерді? 500-дей т?рі бар. О?ан тритондар мен саламандралар жатады. Дене пішіні ?зынша ?рі ??йры?ы ай?ын бай?алады.
??йры?тылар отрядына жататын ?осмекендіні? бірі – жетісулы? ба?атіс (164-сурет). Дене т?р?ы 20–25 см. Оны? жартысы ??йры?ыны? ?лесіне с?йкес келеді. ??йры?ыны? ?стінде жал т?різді тері ?атпары бар. Басы – жалпа?, т?мсы?ы – до?ал. Алды??ы ая?тарында т?рт, арт?ы ая?тарында 5 сауса?ы болады. Т?нде белсенді тіршілік етеді. Сырттай ?ры?танады. Дерн?сіл кезе?інде ?ыстап шы?ып, келесі жылы ересек т?ріне айналады.
?аза?станда мекендейтін жетісу ба?атісі ?те сирек кездеседі. Ол Жетісуда?ы Жо??ар Алатауы мен о?ан шекаралас ?ытайды? биік таулы ?зендерінде кездеседі. Жетісу ба?атісі ша?ын айма?та тарал?анды?тан, ?аза?станны? ?ызыл кітабына (1996) тіркелген.
??йры?сыздар отрядына жататын ?осмекенділерді? 4 000-дай т?рлері бар. Оларды? ересектерінде ??йры? болмайды. Арт?ы ая?тары алды??ы ая?тарынан ?зын ?рі жа?сы дамы?ан. Секе?деп ?оз?алады. Арт?ы сауса?тарыны? арасында?ы терілі жар?а?тар ж?зуге к?мектеседі. ?зімізге таныс к?л ба?а, то?ан ба?асы, ??рба?алар осы отряд?а жатады.
??рба?алар т??ымдасынан жасыл ??рба?а, к?дімгі ??рба?а ж?не даната ??рба?асы ?аза?станда мекендейді (164-сурет). Жасыл ??рба?а ке?інен тарал?ан. ??рба?аларды? т?сі ?о?ыр?ай, тері б?дырлары ай?ын бай?алады. Олар ??р?а? далалы, кейде ш?лейтті жерлерде де кездеседі. К?біне ерте?гілік, кешкілік уа?ыттарда, т?нде белсенді тіршілік етеді. Зиянды буна?денелілермен ?оректеніп, ауыл шаруашылы?ына к?п пайда келтіреді. Даната ??рба?асы ?аза?станны? ?ызыл кітабына (1996) тіркелген. Ол Зайсан, Бал?аш, Алак?л ??ірінде тарал?ан, біра? саны барлы? жерде аз.
Ба?алар т??ымдасыны? ?кілдері д?ниеж?зінде ке?інен тарал?ан. ?аза?станда б?л т??ымдасты? 5 т?рі мекендейді. Олар: к?л ба?а, с?йрікт?мсы? ба?а, ш?п ба?а, сібірлік ба?а, ?ызылая? ба?а.
