Polimer ta`sirga oid masalalar yechish mavzusida

KATTAQO’RG’ON TUMANI

59 – MAKTAB BIOLOGIYA FANI O`QITUVCHISI

OCHILOV SHOXRUX

“ GENLARNING O`ZARO POLIMER TA`SIRLANISHIGA OID MASALALAR YSHISH” MAVZUSIDA TAYYORLAGAN

SLAYDI

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

1.Polimer ta`sirga qisqacha izoh:

Polimer irsiylanish kumulyativ va nokumulyativ xillarga bo‘linadi. Nokumulyativ polimeriya ko‘proq sifat belgilarni irsiylanishi dominant genlar soniga bog‘liq bo‘lmagan holda namoyon bo‘ladi. Miqdor belgilarning irsiylanishi kumulyativ polimeriya orqali amalga oshadi. Kumulyativ polimeriyada duragaylarda belgining har xil darajada rivojlanishi dominant genlarning soniga bog‘liq bo‘ladi. Kumulyativ polimeriyada fenotip jihatdan nisbat F 2 da 1:4:6:4:1, nokumulyativ polimeriyada esa 15:1 nisbatda bo‘ladi.

2.Genetik belgilash:

A1A1A2A2 – 24 sm; a1a1a2a2 – 16 sm:

3. Har bir gen necha sm uzunlikda ekanligini topamiz:

Dominant gen uzunligi 24/4=6 sm: retsessiv gen uzunligi 16/4=4 sm:

4. Gameta olamiz:

A1A1A2A2 → A1A2: a1a1a2a2 → a1a2 gametalar olinadi.

5.F 1 individlarni aniqlaymiz:

♀ A1A2 x ♂a1a2 F1: A1a1A2a2 → (6+6)+(4+4)=20 sm

6. F 2 ni aniqlaymiz:

♂ \♀ A1A2 A1a2 a1A2 a1a2

A1A2 24 sm 22 sm 22 sm 20 sm

A1a2 22 sm 20 sm 20 sm 18 sm

a1A2 22 sm 20 sm 20 sm 18 sm

a1a2 20 sm 18 sm 18 sm 16 sm

16 talik kombinatsiyada so`ta uzunligi 20 sm bo`lgan formalar 6 ekan.

16 ______________100 %

6 _______________ x x = = 37,5% J: 37,5%

Makkajo`xori so`ta-sining uzunligi bir juft polimer genlar

(A1 va A2) bilan belgilanadi. Dominant gomozigotali formalar so`tasining uzunligi 24 sm, retsessiv gomozigo-tali formalar so`tasining uzunligi 16 sm bo`lsa, F 2 da 20 sm li so`taga ega bo`lgan formalar naslning necha %ni tashkil etadi?

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

1.Genetik belgilash:

20 : 5 = 4 ta dominant gen: 8 : 2 = 4 ta retsessiv gen:

20 sm → A1A1A2A2 va 8 sm → a1a1a2a2 genotipli

2. Masalaning a) bandini ishlaymiz:

P: ♀ A1A1A2A2 x ♂ a 1a1a2a2

G: ♀A1A2 x ♂a1a2

F1: A1a1A2a2 → 14 sm li so`ta ya`ni (5+2)+(5+2) =14

3. Masalaning b) bandini ishlaymiz:

F 2 bo`g`in duragaylarini F 1 ni o`zaro chatishtirib topamiz.

♂ \♀ A1A2 A1a2 a1A2 a1a2

A1A2 x A1A1A2a2 A1a1A2A2 x

A1a2 A1A1A2a2 x x x

a1A2 A1a1A2A2 x x x

a1a2 x x x x

16 tadan 4 tasi 3 ta dominant genga ega,

16 ________3

960 _______ x x = = 180. J: qismi. (18,75%)

Makkajo‘xorining so‘tasi 20 va 8 cm uzunlikda bo‘lgan ikkita navi chatishtirilgan. Agar har bir dominant gen so‘tani 5 cm, retsessiv gen 2 cm uzunligini namoyon etsa, u holda: a) F1 da so‘taning uzunligi qancha bo‘ladi? b) 3 ta dominant genli formalar F 2 dagi 960 ta

o‘simlikdan necha qismini tashkil etadi?

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

1.Genetik belgilash:

180 sm li bo`y → A1A1A2A2A3A3

180/6= 30 sm dan har bir gen uzunligi

150 sm li bo`y → a1a1a2a2a3a3

150/6= 25 sm dan har bir gen uzunligi

2. Ota – onani chatishtiramiz:

P: ♂ A1A1A2A2A3A3 x ♀ a1a1a2a2a3a3

G: ♂ A1A2A3 x ♀ a1a2a3

F1: A1a1A2a2A3a3

3.F 1 organizmlar bo`yining uzunligini topamiz:

A1 a1 A2 a2 A3 a3

30+25+30+35+30+25 = 165 sm dan bo`ladi.

Muhitning ta`siri unchalik e`tiborga olinmasa, odam bo`yining uzunligi A1A1A2A2A3A3, past bo`lishi a1a1a2a2a3a3 genlariga bog`liq. odamda barcha belgilar dominant bo`lganda bo`y uzunligi 180 sm, retsessiv bo`lganda 150 sm ga teng bo`ladi. Barcha genlar bo`yicha dominant gomozigota erkak past bo`yli ayolga uylandi. Ularning farzandlarida bo`y uzunligi necha sm bo`ladi?

nikoh

Bir ota-onadan tug`ilgan farzandlar

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

1.Genetik belgilash:

Qora rang –AABB: oq rang – aabb:

Qoramtir – AaBB, AABb: oraliq – AAbb, AaBb, aaBB: Oqish – Aabb, aaBb

2. F 1 da tug`ilishi mumkin bo`lgan organizmlarni topamiz:

P: ♀ AaBb x ♂ AaBb

G: har biridan AB, Ab, aB, ab tipidagi gametalar olinadi .

F1: ♂\♀ AB Ab aB ab

AB AABB AABb AaBB AaBb

Ab AABb AAbb AaBb Aabb

aB AaBB AaBb aaBB aaBb

ab AaBb Aabb aaBb aabb

16 talik kombinatsiyadan 6 tasi oqish tusli

16 _______100%

6 ________ x x = = 37,5%

Odamlarda terining rangi ikki xil gen bilan belgilanadi. AABB genotipli odam terisi qora, aabb genotipli esa oq bo`ladi. Genotipda 3 ta dominant gen bo`lsa, qoramtir, 2 ta bo`lsa, oraliq, 1 ta bo`lsa oqish bo`ladi. Terisi oraliq rangdagi digeterozigota ayol va erkak turmushidan terisi oraliq rangli farzandlar tug`ilishi ehtimoli necha foiz bo`ladi?

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

1.Genetik belgilash:

Uchburchak mevali – A1A1A2A2:

Ovalsimon (tuxumsimon) – a1a1a2a2:

2. F1 da hosil bo`lgan uchburchak qo`zoq mevali guragayni aniqlaymiz:

P: ♂ A1A1A2A2 x a1a1a2a2 ♀

G: ♂ A1A2 x ♀ a1a2

F1: A1a1A2a2 → digeterozogota uchburchak mevali

3. F2 ni aniqlaymiz:

P: A1a1A2a2 x A1a1A2a2

G: har biridan A1A2, A1a2, a1A2, a1a2 olinadi.

F2: ♀\♂ A1A2 A1a2 a1A2 a1a2

A1A2 A1A1A2A2 A1A1A2a2 A1a1A2A2 A1a1A2a2

A1a2 A1A1A2a2 A1A1a2a2 A1a1A2a2 A1a1a2a2

a1A2 A1a1A2A2 A1a1A2a2 a1a1A2A2 a1a1A2a2

a1a2 A1a1A2a2 A1a1a2a2 a1a1A2a2 a1a1a2a2

16__________100

3___________ x x = 18,75%

Achambitining uchburchak qo`zoq mevali turi oval qo`zoq mevali turi bilan chatishtirilganda birinchi avlod duragaylari barchasining mevasi uchburchak qo`zoq mevali bo`ldi. Ikkinchi avlodda esa, qo`zoq mevasi uchburchak bo`lgan o`simliklarning qo`zoq mevasi oval shakldagi o`simliklarga nisbati 15:1 bo`ldi. ushbu chatishtirishdagi ikkinchi avlod duragaylarida qo`zoq mevasi uchburchak digomozigota o`simliklar necha foizni tashkil etadi?

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

1.Genetik belgilash.

Patli - A1A1A2A2: patsiz – a1a1a2a2:

2. F1 duragaylarini aniqlaymiz:

P: ♂ A1A1A2A2 x a1a1a2a2 ♀

G: ♂ A1A2 x ♀ a1a2

F1: A1a1A2a2 → 120 ta oyog`ida pati bor xo`roz va tovuqlar

3. F2 ni aniqlaymiz:

P: A1a1A2a2 x A1a1A2a2

G: har biridan A1A2, A1a2, a1A2, a1a2 olinadi.

F2: ♀\♂ A1A2 A1a2 a1A2 a1a2

A1A2 A1A1A2A2 A1A1A2a2 A1a1A2A2 A1a1A2a2

A1a2 A1A1A2a2 A1A1a2a2 A1a1A2a2 A1a1a2a2

a1A2 A1a1A2A2 A1a1A2a2 a1a1A2A2 a1a1A2a2

a1a2 A1a1A2a2 A1a1a2a2 a1a1A2a2 a1a1a2a2

Kombinatsiyadan ma`lumki, gomozigota organizmlar ajralish bermaydi va ularning soni 4 ta.

16 _________4

1120 _______ x

x = 280 tasi keyingi avlodda ajralish bermaydi.

Tovuq oyog`ida patning bo`lishi ikki juft polimer nokumulyativ dominant genlarga bog`liq. Agar genotipda ulardan bittasi bo`lsa ham tovuq oyog`ida pat hosil bo`ladi. polimer genlar retsessiv holatda bo`lsa, pat rivojlanmaydi. Oyog`ida pati bor tovuq oyog`ida pati yo`q xo`roz bilan chatishtirilganda F1 da 120 ta digeterozigota parranda , F2 da 1120 ta parranda olingan F2 avlodning nechtasi keyingi bo`g`inda ajralish bermaydi?

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

1.Genetik belgilash:

Patli – B; patsiz – b; no`xatsimon – P; oddiy – p;

A va B xo`roz - P_B_ C va D tovuq – P_B_

A xo`roz – PPBB bo`lgan; B xo`roz – PpBb bo`lgan.

2. B xo`rozni C tovuq bilan chatishtiramiz:

P: ♂ PpBb x ♀PPBb

G: ♂ PB, Pb, pB, pb x ♀ PB, Pb

3. B va C duragaylarini aniqlaymiz:

♀ \♂ PB Pb pB pb

PB PPBB PPBb PpBB PpBb

Pb PPBb PPbb PpBb Ppbb

patsiz patsiz

4.B xo`rozni D tovuq bilan chatishtiramiz:

P: ♂ PpBb x ♀ PpBB

G: ♂ PB, Pb, pB, pb x ♀ PB, pB

♀ \♂ PB Pb pB pb

PB PPBB PPBb PpBB PpBb

pB PpBB PpBb PpBB ppbb

no`xat no`xat oddiy oddiy

Javob: PpBB

Tovuqlarda oyoqning patli (B) bo`lishi patsizlikka (b) nisbatan, no`xatsimon toj (P) oddiy tojga (p) nisbatan dominantlik qiladi. Chatishtirish uchun olingan A va B xo`rozlar, C va D tovuqlarning hammasida oyog`i patli, tojli no`xatsimon edi. A xo`roz ikkala tovuq bilan chatishtirilganda faqat no`xatsimon tojli , oyog`i patli jo`jalar olingan. B xo`roz C tovuq bilan chatishtirilganda no`xatsimon tojli, oyoqlari patli , oyoqlari patli va patsiz jo`jalar, D tovuq bilan chatishtirilganda esa no`xatsimon va oddiy tojli, oyoqlari patli jo`jalar olingan. D tovuqning genotipini toping.

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

Qisqacha izoh: Polimer irsiylanish kumulyativ va nokumulyativ xillarga bo‘linadi. Nokumulyativ polimeriya ko‘proq sifat belgilarni irsiylanishi dominant genlar soniga bog‘liq bo‘lmagan holda namoyon bo‘ladi. Kumulyativ polimeriyada duragaylarda belgining har xil darajada rivojlanishi dominant genlarning soniga bog‘liq bo‘ladi. Kumulyativ polimeriyada fenotip jihatdan nisbat F 2 da 1:4:6:4:1, nokumulyativ polimeriyada esa 15:1 nisbatda bo‘ladi. Bu misol kumulyativ polimeriyaga mansub bo`lib, genotipda 4 ta dominant gen bo`lsa qizil, 3 ta bo`lsa, och qizil, 2 ta bo`lsa, pushti, 1 ta bo`lsa, och pushti, retsessiv genlar bo`lsa oq rangli donlar hosil bo`ladi.

Ota-ona donlarni chatishtiramiz:

P: ♂ A1a1A2a2 x a1a1a2a2 ♀

G: ♂ A1A2, A1a2, a1A2, a1a2; ♀ a1a2;

F 1 : ♀\ ♂ A1A2 A1a2 a1A2 a1a2

a1a2 A1a1A2a2 A1a1a2a2 a1a1A2a2 a1a1a2a2

pushti och pushti och pushti oq

Javob: 1 : 2 : 1 (bu misolda tahliliy chatishtirish bo`ladi)

Kumulyativ polimeriyada belgilarning rivojlanish darajasi dominant genlar soniga bog`liq bo`ladi. Bug`doy donining rangi 2 juft polimer genlarga bog`liq. Agar A1a1A2a2 va a1a1a2a2 genotipli bug`doylar chatishtirilsa, olingan avlodda fenotip bo`yicha nisbat qanday bo`ladi?

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

1/16 – qizil, 4/16 – och qizil, 6/16-pushti, 4/16-och pushti, 1/16 – oq donli o`simliklar.

Jami 6400 ta o`simlikdan och qizil donlilarini topamiz:

16 ________4

6400 ______x x = 1600 ta

Bug`doy donining rangi ikki juft noallel kumulyativ polimer genlar faoliyatiga bog`liq. Oq va qizil rangli bug`doylar chatishtirilganda F 2 da 6400 ta o`simlik olingan. Hosilning nechtasi och qizil rangda bo`ladi?

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

1. Makkajo‘xorining so‘tasi 20 va 8 cm uzunlikda bo‘lgan ikkita navi chatishtirilgan. Agar har bir dominant gen so‘tani 5 cm, retsessiv gen 2 cm uzunligini namoyon etsa, u holda: a) F 1 da so‘taning uzunligi qancha bo‘ladi? b) 3 ta dominant genli formalar F 2 dagi 960 ta o‘simlikdan necha qismini tashkil etadi?

2. G‘o‘zaning malla va yashil tolali liniyalari chatishtirildi. F 1 da malla tolali duragaylar yetishdi. F 1 duragay o‘z-o‘zidan changlanganda F 2 dа asosan malla, qisman yashil tola va juda oz miqdorda oq tolali o‘simliklar hosil bo‘lgan. Bu hodisani qanday tushuntirish mumkin?

3. Tovuqlar patining rangli bo‘lishi С geniga bog‘liq. Bu genning retsessivi с esa rang hosil qilmaydi. Boshqa xromosomada joylashgan I gen С gen ustidan dominantlik qilgani sababli pat oq rangli bo‘ladi. i geni esa С geniga ta’sir ko‘rsatmaydi. Quyidagicha genotipli tovuq va xo‘rozlar chatishtirilsa, F 1 da tovuqlarning pati qanday rangda bo‘ladi? IiCc Х iicc; IICC X IiСс,

Mustahkamlash

Uy ishi

Polimer ta`sirga oid masalalar yechish

• A.Zikrillayev va boshqalar “BIOLOGIYA” 9-sinflar uchun darslik. T:. 2018 y.
• A.G`afurov va boshqalar “BIOLOGIYA” 10-sinflar uchun darslik. T:.2017 yil.
• B.Sheraliyev “BIOLOGIYA VA GENETIKADAN MASALALAR” T:. Akademnashr 2018 y.
• DTM test savollari to`plam.i 1996-2019 yillardagi nashrlari

FOYDALANILGAN

ADABIYOTLAR