Parazit chuvalchanglar xilma-xilligi va Sudralib yuruvchilar sinfi mavzularidan

Andijon viloyti Asaka tumani 12-umumta’lim maktab biologiya o’qituvchisi Urinboyeva Adolatning tayyorlagan taqdimoti

Mavzu :Parazit chuvalchanglarning hilma-xilligi.

Darsni interfaol usullarda tashkil etish

• Ҳар бир мурғак болани ўз фарзандидек ардоқлаб, ёш авлод тарбияси учун кўз нури, қалб қўри, бутун борлиғини бахш этадиган ўқитувчи ва мураббийлар том маънода фидоий касб эгаларидир

Ш.М.Мирзиёев

Reja:

• O’quvchilarni o’tilgan mavzulardan olgan bilimlarini”aqliy hujum-blits savollar”, “bumerang” jadvali usullaridan foydalanib takrorlash va mustahkamlash
• Parazit chuvalchanglarning hilma-xilligi mavzusini o’quvchilarga o’rgatishda interfaol usullardan foydalanish va uning afzalliklari
• O’quvchilarni rag’batlantirishda yangi “hikmatli so’zlar”kartochkasidan foydalanish

Darsning maqsadi

• Darsning ta’limiy maqsadi: O`quvchilarga chuvalchanglainrig xilma-xiligi: ularing tuzilishi haqida tushunchalar berish
• Darsning tarbiyaviy maqsadi: O`quvchilarni tabiatni muxofaza qilish, undan oqilona foydalanish, tabiatga nisbatan mehr -muhabbat va vatanparvarlik ruhida tarbiyalash , shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilishni o’rgatish.
• Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: O`quvchilarda mustaqil ishlash, ko`nikma va malakalarini rivojlantirish, olgan bilim va ko`nikmalarini amalda qo`llash

Oltin qoidalar

Intizomga rioya qilish

O’z-o’zimizni ,bir-birimizni hurmat qilish

hush muomalada bo’lish

aniqlik va tezkorlik

pokizalik va ozodalik

• “ BILIMDAN QUDRATLIROQ KUCH YO’Q, BILIM BILAN QUROLLANGAN ODAM
• YENGILMASDIR”

M.GORKIY

O’quvchilar kichik guruhlarga biriktiriladilar (4-5 kishi)”kichik guruhlarga “ aqliy hujum-blits savollar “ usulida qisqa savol javoblar yordamida o’quvchilarni baholaymiz.

• Dunyodagi eng soda hayvon ?
• Odamlarda tuzalmaydigan yara asalliklarini keltitib chiqaruvchi parazit hayvon?
• Zoologiyaga oid eng dastlabki ilmiy asar kim tomonidan fanga olib kiritilgan ?
• Soda hayvonlarning eng murakkabi ?
• Askarida bir kecha kunduzda qancha qancha tuxum qo’yadi
• Regeneratsiya nima
• Dengiz likopchasi nomi
• Amyoba bilan gidralarnio’xshashligini ayting
• Suv shillig’ini tishlari qayerda joylashgan
• Yomg’ir chivalchangining ayrish a’zosini qanday tuzilgan

• “ KIMKI HECH NARSANI QIZIQIB

SO’RAMASA, HECH NIMANI

O’RGANOLMAYDI HAM..”

• T.FYULLER

Yangi mavzu bayoni: Parazit chuvalchanglarning xilma-xilligi.

• Exinokokk. Exinokokk yassi chuvalchanglar tipi, tasmasimon chulvalchanglar sinfiga kiradi. Uning uzunligi 0,3-0,6 mm bo'lib, it, bo'ri va tulkilar ichagida parazitlik qiladi . Boshidagi ikki juft so'rg'ichlari yordamida ichak devoriga yopishib oladi. Tanasi 5-6 bo'g'imdan iborat; tuxumga to'lgan oxirgi bo'g'imi hayvon axlati bilan tashqariga chiqib ketadi, uning o'rniga yana boshqasi hosil bo'ladi.
• Exinokokkning tuxumlari yem-xashak orqali qoramol, qo'y, ot va tuya kabi hayvonlarning ichagiga tushganida ulardan chiqqan lichinkalar qon orqali o'pka, jigar yoki boshqa organlarga borib, juda yirik, ba'zan chaqaloq boshidek va undan ham kattaroq pufaklar hosil qiladi.

• . Hayvon ichagidan axlat bilan juda ko'p exinokokk tuxumlari tashqariga chiqib turadi. Tuxumlar hayvonlarning yungiga ham yopishib qoladi. Odam kasal itni silaganida exinokokk tuxumlarini yuqtiradi. Odam va o'txo'r hayvonlar exinokokkning oraliq xo'jayini, it va boshqa yirtqich hayvonlar uning asosiy xo'jayini hisoblanadi.

• Bolalar gijjasi. Bu gijja to'garak chuvalchanglar tipiga kiradi. Mazkur gijja odamlarning, ayniqsa kichik yoshdagi bolalarning ichagida parazitlik qiladi. Gijja - oqish rangli, juda mayda (5-10 mm) chuvalchang. Bolalar gijjasining urg'ochisi urug'langandan keyin orqa chiqaruv teshigi yaqinida yashay boshlaydi. Kechasi orqa chiqaruv teshigi atrofidagi teriga tuxum qo'yadi. Bu paytda teri qattiq qichishib, kishini bezovta qiladi. Gijjaning tuxumlari iflos qo'l orqali у ana ichakka tushib qolsa, qaytadan rivojlana boshlaydi. Gijja tuxumlari kasal odamning kiyimi, to'shagi yoki boshqa buyumlari orqali yuqadi.

• Cho'chqa tasmasimon chuvalchangi yassi chuvalchanglar tipining tasmasimon chuvalchanglar sinfiga kiradi. Uning tuzilishi va hayot kechirishi qoramol tasmasimon chuvalchanginikiga o'xshash bo'lib, voyaga yetgan davrida odam ichagida, lichinkasi cho'chqalar go'shtida yashaydi. Odam yaxshi pishirilmagan cho'chqa go'shtini iste'mol qilib, parazit finnasini yuqtiradi

• Bo'rtma nematoda. O'simliklarning yer ostki qismida parazitlik qiladi. Kasallangan o'simlik ildizida no'xatdek va undan yirikroq (ba'zan mushtdek) bo'rtmalar hosil bo'ladi. Bunday o'simlik o'sish va rivojlanishdan qoladi, uning hosili kamayib ketadi; kuchli zararlangan o'simliklar tez orada halok bo'ladi. Nematoda ayniqsa bodring, pomidor, qovun, kartoshka, kanop, ba'zan g'o'zaga katta ziyon yetkazadi.

• Chuvalchanglaming parazit hayot kechirishga moslashishi
• Ularning maxsus yopishish organlari paydo bo'lgan; hazm qiiish sistemasi yo'qolib, jinsiy organlari juda kuchli rivojlangan. Lekin parazit chuvalchanglar va lichinkalarining ko'pchiligi tashqi muhitga chiqqanida o'z xo'jayinini topolmasdan qirilib ketadi. Shuning uchun juda ko'p nasi qoldiradi; ayrim turlari, masalan, jigar qurti va exinokokk, hatto lichinkalik davrida ham ko'payish xususiyatiga ega bo'ladi

Parazit chuvalchanglardan saqlanish.

• go'sht mahsulotlarini yaxshi pishirib iste'mol qilish lozim
• shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish
• ko'lmak suvlarni ichmaslik
• ko'katlarni yaxshi yuvmasdan iste'mol qilmaslik lozim
• ovqatlanishdan oldin qo'lni sovunlab yuvish
• meva, sabzavot va poliz mahsulotlarini yaxshilab yuvib iste'mol qilish zarur.

• Parazit chuvalchanglarni gelmintologiya fani o'rganadi. Gelmintlarni o'rganish va ularga qarshi kurash choralarini ishlab chiqishda K.I.Skryabin boshchiligida gelmintolog olimlar ko'p ishlarni amalga oshirishgan. Gelmintlarni o'rganishga bizning vatandoshlarimiz ham katta hissa qo'shishgan. Ibn Sino o'zining «Tib qonunlari» asarida dorivor giyohlar yordamida odam ichagidan parazit chuvalchanglarni haydab chiqarish haqida yozgan. O'zbek olimlari A.T.To'laganov o'simlik gelmintlarini, M.A.Sultonov, J.A.Azimov, E.X.Ergashev yovvoyi va uy hayvonlarining gelmintlarini o'rganishgan

• O’tilgan mavzularni mustahkamlash maqsadida quyidagi “boomerang” jadvali yordamida o’quvchilar bilimini tekshiramiz

Balantidiy

So’rg’ichlilar

Cho’chqa solityori

To’garak chuvakchanglar

leyshmaniya

Parazit hivchinlilar

Bo’rtma nematoda

Tasmasimon chuvalchang

exinokkok

To’garak chuvalchanglar

Jigar qurti

Parazit infuzoriya

Bolalar gijjasi

Tasmasimonlar

So’rg’ichlilar

Balantidiy

Cho’chqa solityori

To’garak chuvakchanglar

leyshmaniya

Parazit hivchinlilar

Bo’rtma nematoda

Tasmasimon chuvalchang

exinokkok

To’garak chuvalchanglar

Jigar qurti

+

Parazit infuzoriya

+

+

Bolalar gijjasi

Tasmasimonlar

+

+

+

+

“ ILMDAN BIR SHU’LA DILGA TUSHGAN ON

SHUNDA BILURSANKIM, ILM BEPOYON.”

• FIRDAVSIY

• V. Dars yakunlash va baholash. O’quvchilarning olgan kartochkalari yordamida baholaymiz.
• VI. Uyga vazifa
• Yangi mavzuni o’qib, mavzu oxiridagi atamalani izohi bilan daftarga ko’chirib yozish, mavzu asosida 5 tadan test savollari tuzish va savollarga og’zaki javob berishga tayyorlanish
•  

• “ VATANGA NAFI YO’Q YASHALGAN HAR KUN,

INSON HAYOTIDA QOLUR BEMAZMUN”.

• M. SALMON
• M. SALMON
• M. SALMON
• M. SALMON
• M. SALMON
• M. SALMON
• M. SALMON
• M. SALMON
• M. SALMON

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

Andijon viloyti Asaka tumani 12-umumta’lim maktab biologiya o’qituvchisi Urinboyeva Adolatning tayyorlagan taqdimoti

• Mavzu :Sudralib yuruvchilarning hilma-xilligi.
• Darsni interfaol usullarda tashkil etish

Darsning maqsadi

• Darsning ta’limiy maqsadi: O`quvchilarga sudralib yuruvchilarning xilma-xiligi: ularing tuzilishi haqida tushunchalar berish
• Darsning tarbiyaviy maqsadi: O`quvchilarni tabiatni muxofaza qilish, undan oqilona foydalanish, tabiatga nisbatan mehr -muhabbat va vatanparvarlik ruhida tarbiyalash , shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilishni o’rgatish.
• Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: O`quvchilarda mustaqil ishlash, ko`nikma va malakalarini rivojlantirish, olgan bilim va ko`nikmalarini amalda qo`llash

TASHKILIY QISM: Salomlashish, davomat olish, xona tozaligiga e’tibor berish

• O’TILGAN MAVZUNI TAKRORLASH
• Dunyodagi eng soda hayvon ?
• Odamlarda tuzalmaydigan yara asalliklarini keltitib chiqaruvchi parazit hayvon?
• Zoologiyaga oid eng dastlabki ilmiy asar kim tomonidan fanga olib kiritilgan ?
• Soda hayvonlarning eng murakkabi ?
• Askarida bir kecha kunduzda qancha qancha tuxum qo’yadi
• Regeneratsiya nima
• Dengiz likopchasi nomi
• Amyoba bilan gidralarnio’xshashligini ayting
• Suv shillig’ini tishlari qayerda joylashgan
• Yomg’ir chivalchangining ayrish a’zosini qanday tuzilgan

III. Asosiy qism: Yangi mavzuni tushuntirish  

• Kaltakesaklar. Tangachalilar turkumiga har xil kaltakesaklar va ilonlar kiradi. Ularning tanasi tangachalar bilan qoplangan. Bizmng cho'llarimizda kaltakesJdardaii dasht agamasi, kulrang echkemar va oyoqsiz kaltakesak - sariq ilon uchraydi.

• Eski imoratlar devorida tunda hayot kechiruvchi gekkonlarni uchratish mumkin, . Gekkonlar har xil hasharotlar va o'rgimchaklar bilan oziqlanadi. Respubiikamiz cho'llarida yirik kaltakesaklardan echkemarm uchratish mumkin.

• Kaltakesaklar orasida oyoqsiz turlari ham bo'ladi. Misol tariqasida sariq ilon va urchuqsimon kaltakesakm ko'rsatish mumkin. Shuning uchun ularni ba'zan ilonlar bilan adashtirishadi.

Katakesaklarda dum suyaklari , oyoq , barmoq suyaklari yahshi rivojlangan. Ular ildam, chaqqon harakatlanadi. Ba’zi kaltakesaklarning barmoqlari so’rg’ichsimon tuzilgan bo’ladi, bu ularga silliq joylarda harakatlanishini osonlashtiradi.

Ilonlar. Ilonlarning oyog'i bo'lmaydi. Ular gavdasini egib, qovurg'alariga tayangan holda harakatlanadi.Ilonlarning haqiqiy qoxoqlari bo'lmaydi. Ularning shaffof qovoqlari soat oynasi singari ko'zini qoplab turadi.

. Ilonlarning eshitish organi yaxshi rivo'Ianmagan. Bo'g'ma v a shaqikloq ilonlarning issiqlikni uzoqdan sezadigan organi bo'ladi. O'zbekistonnmg janubiy hududlarida kapcha ilon (kobra) tarqalgan

Shaqilldoq ilon o’ljasini ovlashda dumini tez likkillatb, ovoz chiqaradi. Shaqqildoq ilon ham, kobra ham judayam zaharli hsoblanadi

• Zaharli ilonlar chaqqanida zahar jarohatlangan joydan qo'l bilan siqib yoki og'iz bilan so'rib qon bilan birga chiqarib tashlanadi. So'ngra jarohatga margansovka, sirka yoki sodali suv bilan ho'llangan bint yoki paxta bosiladi. Dastlabki chora-tadbirlar ko'rilgandan so'ng zaharga qarshi zardob qabul qilish uchun tezda shifoxonaga murojaat qilish zarur

• Lug'at daftaringizga yozib oling.

• Cho'l agamasi, sariq ilon. kapcha ilon, ko'lvor ilon, qalqontumshuq, gekkon, echkemar, chipor ilon, bo'g'ma ilon, zahar soluvchi tishlar

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

• Guruhlar o’rtasidagi musobaqa davom ettiriladi, yangi mavzuni mustahkamlashda quyidagi usullardan foydalanamiz 
• 1. Kaltakesaklar nomi bilan ular uchun xos xususiyatlarni juftlab yozing.

gekkonlar; 1) oyoqsiz kaltakesak;

echkemar; 2) cho'l va dashtlarda tarqalgan

sariq ilon; 3) eski imoratlarda uchraydi;

agamalar. 4) yirik kaltakesak

sudralib yuruvchilar bilan suvda hamda quruqlikda yashovchilarning farqini toping jadvalni to’ldiring .

• Sudralib yuruvchilar Amfibiyalar

• V. Dars yakunlash va baholash.
• V. Dars yakunlash va baholash.

O’quvchilar tomonidan bajarilgan topshiriqlarni o’qituvchi baholash uchun o’quvchilarning uyga berilgan vazifalarni to’g’ri bajarganligi, darsdagi faol ishtiroki va dars jarayonida jadvalning to’g’ri to’ldirilganligi va kartochkalar bilan to’g’ri ishlaganligi e’tiborga olinib baholanadi.Har bir

• Guruhdagi kartochkalar sarhisob qilinib g’olib jamoa aniqlanadi.
• VI. Uyga vazifa

Yangi mavzuni o’qib, mavzu oxiridagi atamalani izohi bilan daftarga ko’chirib yozish, mavzu asosida 5 tadan test savollari tuzish va savollarga og’zaki javob berishga tayyorlanish