Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей
Курс: І
Тобы: Вет-11
П?ні: Биология
І. Саба? та?ырыбы: Фотосинтез ж?не тынысалу.
ІІ. Ма?саты:
2.1. Фотосинтез жайлы жа?а білім беру ж?не жа?а терминдермен таныстыру;
2.2. Жа?а материалды б?рын игерілген біліммен байланыстыру, тапсырманы ?з бетімен ж?не топта орындау да?дысын ?алыптастыру;
2.3. Студенттерді экологиялы? м?дениетке баулу?а атсалысу .
Саба? т?рі: ашы? саба?
Саба?ты? ?дісі: студенттерді іздендіру, к?рнекіліктермен ж?мыс жасату, ?р-т?рлі сызба-н?с?аларды пайдалану.
П?наралы? байланыс: физика, химия
Саба?ты? к?рнекіліктері: электронды слайдтар, сызбалар, кестелер.
ІІІ. Саба? ??рылымы:
3.1. ?йымдастыру кезе?і:
1) Студенттермен с?лемдесу
2) Студенттерді т?гендеу
3) Студентті? дайынды?ын тексеру
3.2.?й тапсырмасын бекіту:8 А-?ріпінен басталатын, 8 Б-?ріпінен басталатын суреттер таратылады. Сол ар?ылы топ студенттері екі топ?а б?лінеді. Топ?а б?лінген со? ?р топ бір-біріне с?ра? ?ояды:
1 топ: Анаболизм – пластикалы? алмасу.
2 топ: Катаболизм – энергетикалы? алмасу.
3.3. Жа?а саба?:
Фотосинтезді зерттеу барысында?ы е? басты м?селелерді? бірі — осы процесті? ?сімдіктерді? жасыл жапыра?тарында ж?зеге асуы ??былысын ашу. Б?л с?ра??а на?ты жауап берген неміс ?алымы Т.В.Энгельман болды. Ол фотосинтез процесіні? хлоропластарда ж?ретінін д?лелдеу ?шін жасушаны? ?р т?рлі б?ліктерін кішкене с?уле шо?тарымен жары?тандыру?а болатын микроскоп ??растырды. Жасушаны? жеке б?ліктерін жары?тандыра отырып, оны? ?ай б?лігіні? фотосинтезге кабілетті екенін зерттеді. С?йтіп, ол жасушаны? ?ай б?лігі фотосинтез процесі ?шін жары? ?абылда?ышы бола алатынын д?лелдеді. Фотосинтездік белсенділікке талдау жасау ?шін ол тек анаэробты жа?дайды ?ана талдап алды. Ол ?шін ?оз?ала алатын ж?не оттекті? концентрациясы жо?ары болатын айма? ба?ытына ?арай жылжитын бактерияларды ?олданды. Сонда Т.В.Энгельман бактерияларды? жасушаны? жары? т?скен хлоропластарына жылжитынын бас?а жары? т?скен органоидтеріне жылжымайтынын бай?а?ан. Б?дан Энгельман: "Хлоропластар жасушалары оттек орталы?ы болып табылады ж?не фотосинтез процесі н?тижесінде оттек б?лінеді" деген т?жырым жаса?ан. Сонымен фотосинтез процесі кезіндегі жары?ты? сі?ірілуі мен оттекті? б?лінуі тек хлоропластарда ж?ретіні аны?талды.
Фотосинтез процесі екі саты?а б?лінеді. Жары? ж?не ?ара??ы фазалары. Жары? фазасыны? реакциялары хлоропласты? бетіндегімембраналы? т?зілім — ламеллада ж?рсе, кара??ы фазасыны? реакциялары хлоропласт денесінде немесе стромасында ?теді. Фотосинтезді? жары? фазасы реакцияларыны? ?лементарлы? ?лшем бірлігі — квантосомалар болып табылады. Оны? ??рамынахлорофилді? 230 молекуласы ж?не электрон тізбегін тасымалдау?а ?атысатын н?руыздар — цитохром b, с ж?не ферредоксин кіреді.
Энергетикалы? процестер тікелей жары? фазасында ж?реді. Жары? кванты хлоропласта орналас?ан хлорофилл пигменті ар?ылы ?абылданады. Жары? кванты мен хлорофилдер ?рекеттескенде, электрондар пайда болады. Оларды? ежелгі ж?не ?азіргі ?сімдік организміндегі ж?ру жолдары бірдей емес. Ежелгі фотосинтездеуші бактериялар мен т?менгі сатылы.
Балдырларда электрондар электронды тасымалдаушы тізбек ар?ылы тасымалдан?анда, бейорганикалы? фосфат пен аденозиндифосфаттан (АДФ)аденозинтрифосфат (АТФ) т?зіледі. Б?л процесте электрондар хлорофилге ?айтып оралатынды?тан, циклдік фотофосфорлану деп аталады. Хлоропласт ламелласыны? квантосомаларында орналас?ан циклді фотофосфорлану тек кана фотосинтездеуші микроорганизмдер мен т?менгі сатыда?ы балдырларда ?ана емес, жасыл ?сімдіктерде де ж?реді. Жасыл ?сімдіктерді? фотосинтезін зерттеуде Р.Хилл 1937 жылы ?лкен ?лес ?осты. Ол ал?аш рет суды? фотолизі кезіндегі молекулалы? оттекті? б?лінуі фотосинтезді? жары? фазасында ж?ретін реакция екендігін аны?та?ан. Б?л реакция ж?зеге асу ?шін міндетті т?рде электрондар акцепторы ?атысуы ?ажет, мысалы, феррицианид немесе энергия ж?мсау ар?ылы жинайды. Осы циклдік емес фотофосфорлануды? пайда болуы н?тижесінде жо?ары сатыда?ы (жасыл) балдырлар мен жасыл ?сімдіктер атмосфера?а оттек б?ле бастады. Ал оларды? пайда болуына дейін атмосферада оттек болма?ан. Жасыл ?сімдіктерді? ар?асында аэробты тіршілік ж?не аэробты организмдер эволюциясы пайда болды.
?ара??ы фазасы
Фотосинтезді? II сатысы жары? квантын ?ажет етпегендіктен, фотосинтезді? ?ара??ы сатысы деп атал?ан. Б?л сатыда С02-ні игеру ж?не к?мірсуларды синтездеу ?шін АТФ пен НАДФН энергиялары ж?мсалынады. М?нда ??рамында 3—7 к?міртек атомдары болатын ?р алуан к?міртекті ?осылыстарды? айналымы сия?ты к?рделі процестер ж?реді. Б?л процесте бейорганикалы? С02-ні игеретін негізгі фермент — рибулозобифосфаткарбоксилаза. Оны ?ыс?аша "рубиско" деп атайды. М?ндай к?міртекті? фотосинтездік ассимиляциялану жолынКальвин жолы деп атайды. Фотосинтездік б?л реакциялар жиынты?ы фотосинтезді? жары?та?ы ж?не ?ара??ыда?ы сатысын біріктіреді. М?нда суды? ??рамында?ы сутек атомы к?міртек диоксидіні? тоты?сыздануына ж?мсалады. Ал оттек молекула к?йінде б?лініп шы?ады.
Тек фотосинтез процесі ?ана Жерде органикалы? заттарды? жиналуын ?амтамасыз етеді. Барлы? тірі организмдер ?шін ?мір с?руге ?ажетті жа?дайлар осы процесті? н?тижесінде ж?зеге асады. ?азіргі уа?ытта адамдар ма?ызды энергия к?зі ретінде ежелгі ?сімдік организмдері ?рекеттеріні? н?тижесінде пайда бол?ан — тас к?мірді, м?най мен газды пайдаланады. Осыдан ж?здеген миллион жылдар б?рын ауада?ы к?мір?ыш?ыл газыны? концентрациясы ?азіргі уа?ытта?ы концентрация м?лшерінен онда?ан есе жо?ары болып, со?ан байланыстыбулану эффектілері бай?ал?ан. ?азіргі кезге ?ара?анда сол уа?ытта Жер бетіндегі температура мен ыл?алдылы? м?лшері де жо?ары болды
Жер беті тропиктік ж?не субтропиктік климатта болып, фотосинтез н?тижесінде ?сімдіктерді? биомассалар ?оры к?п м?лшерде жина?талды. Осы кезе?дерде салма?ы 100 т-?а жуы? алып денелі, ш?пкоректі динозаврлар тіршілік еткен. Барлы? тас к?мір кен орындары осы кезе?де пайда бол?ан, соны? ішіндегі ірі кен орындарды? бірі — ?аза?станда?ы Екібаст?з. Тас к?мір кен орындары тіптен солт?стік полюске жа?ын жерде, мысалы, Шпицберген аралында да бар. Сол кезе?дермен салыстыр?анда, ?азіргі уа?ытта климат жа?дайлары ?атты ?згерді. С?йте т?рса да, Жер бетінде ?сімдіктерді? биомассасы ?те жо?ары м?лшерде жина?талатын айма?тар бар.
Фотосинтез бен тыныс алу
Ендігі кезекте фотосинтез бен тыныс алу процестеріні? арасында?ы байланысты ?арастырайы?. Барлы? к?п жасушалы организмдер сия?ты ?сімдік жасушаларыны? ??рамында аэробты тыныс алуды? жасуша орталы?ы — митохондрия бар. Сонды?тан барлы? ?сімдік жасушалары тыныс алады ж?не тыныс алу кезінде оттекті сі?іреді. Тыныс алу фотосинтезге ?арама-?арсы процесс. Тыныс алу кезінде органикалы? ?осылыстар ауада?ы оттекті? к?мегімен тоты?ып, энергия ж?не к?мір?ыш?ыл газы б?лінеді. Тыныс алу жасушаны? энергетикалы? ?ажеттілігін ?теу ?шін керек. ?сіресе ол ?сімдікті? фотосинтезге ?атыспайтын м?шелері — тамыр, саба? ж?не г?лдері ?шін ма?ызды. Тыныс алу ж?не фотосинтез процестеріні? энергетикалы? ?ар?ындылы?ын салыстырамыз. ?алыпты к?н жары?ында ?сімдіктер оттекті сі?іргеніне ?ара?анда 20—30 есе к?п м?лшерде б?ліп шы?арады. Фотосинтез н?тижесінде б?лініп шы?атын энергия м?лшері тыныс алу н?тижесінде б?лінетін энергиядан онда?ан есе к?п болады. Ал жары? жо? кезде ?сімдіктер оттекті к?п сі?іреді. Сонды?тан да д?рігерлер ?сімдігі к?п б?лмеде ?йы?тау?а болмайтынды?ын ескертеді.
Фотосинтез процесіні? н?тижесінде 1 м2 жапыра?та 1 са? ішінде 1 г органикалы? зат т?зіледі. Жер бетінде бір жылды? ішінде 400 млрд т органикалы? зат ?ндіріледі. К?мір, шымтезек (торф), м?най фотосинтез процесіні? н?тижесінде осыдан миллион жыл б?рын пайда бол?ан. Біраз жыл ?сіп т?р?ан 10—12 а?аш, бір адамды жыл бойына оттекпен ?амтамасыз ете алады екен.
3.4. ?орытындылау кезе?і: ?р студент фотосинтез та?ырыбынан ?йренгендерін стикер?а жазып, та?тада ілінген «Білім а?ашына» жабыстырады.
3.5. Ба?алау.
3.6. ?йге тапсырма беру: Фотосинтез процесі жайлы ?ызы?ты ?осымша деректермен ж?мыс
* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт