П?ні: Биология Саба? та?ырыбы: Жасушаны? ??рылысы. Жасушаны? негізгі органоидтары.

Курс: І

Тобы: Тур-11

П?ні: Биология

І. Саба? та?ырыбы: Жасушаны? ??рылысы. Жасушаны? негізгі органоидтары.

ІІ. Ма?саты:

2.1. Жасуша ж?ніндегі білімдерін ке?ейте отырып, ке?ірек ма?л?мат беріп, білім д?режелерін тере?детіп жетілдіре т?су.

2.2. Ойлау, есте са?тау ?абілеттілігін арттыру, танымды? ?абілеттерін дамыту, материалды? негізгісін ажырата білу

2.3. Саба? барысында ш?кірттерді адамгершілікке, жауапкершілікке,тап?ырлы??а ж?не ізденімпазды??а т?рбиелеу .

Саба? т?рі: ашы? саба?

Саба?ты? ?дісі: студенттерді іздендіру, к?рнекіліктермен ж?мыс жасату, ?р-т?рлі сызба-н?с?аларды пайдалану.

П?наралы? байланыс: физика, химия

Саба?ты? к?рнекіліктері: электронды слайдтар, сызбалар, кестелер.

ІІІ. Саба? ??рылымы:

3.1. ?йымдастыру кезе?і:

1) Студенттермен с?лемдесу

2) Студенттерді т?гендеу

3) Студентті? дайынды?ын тексеру

3.2.?й тапсырмасын бекіту: Жасуша теориясыны? ?алыптасуы та?ырыбына с?йкес с?йлемдерді дайындау. Оларды жеке с?здерге б?ліп тастап, ?айта жинау ар?ылы топ студенттерін ?ш топ?а б?ліп алу. ?р топ?а жеке-жеке с?ра? тапсырмаларын беріп, оны постер бетіне т?сіру.

1 топ: Жасуша теориясыны? ?алыптасуына ?лес ?ос?ан ?алымдар, оларды? е?бектері.

2 топ: Жасуша теориясыны? негізгі шарттары.

3 топ: Жасушаны? типтері. Олар?а ?андай а?залар жатады?

3.3. Жа?а саба?: Ал?аш?ы микроскопты 17 ?асырда а?ылшын физигі Роберт Гук жаса?ан. Роберт Гук ?сімдіктерді микроскоп ар?ылы ?арап отырып, оларды? ?лпаларынан ара ?ясы т?різденген ??рылысты тап?ан. Ол осы ?яларды грек с?зімен «целлюла» - «жасуша» деп атады. Б?л жерде Гук тіршілігін жой?ан жасушаларды? ?яшы?ын ?ана к?рген еді. «Клетка» терминін ?ылым?а 1665 жылы а?ылшын жаратылыстанушысы Р.Гук (1635 – 1703) енгізген. Жасушаларды? ??рылысы мен ?ызметін зерттейтін ?ылымды цитология (гр. kytos - жасуша, гр. logos - ?ылым) дейді. Жасуша - тірі а?заларды? (вирустардан бас?а) ??рылымыны? е? ?арапайым б?лігі, ??рылысы мен тіршілігіні? негізі; жеке тіршілік ете алатын ?арапайым тірі ж?йе. Клетка ?з алдына жеке организм ретінде (бактерияда, ?арапайымдарда, кейбір балдырлар мен са?ырау??ла?тарда) немесе к?п клеткалы жануарлар,?сімдіктер ж?не са?ырау??ла?тарды? тіндері мен ?лпаларыны? ??рамында кездеседі. Тек вирустарды? тіршілігі клеткасыз формада ?теді. Жасушаны? негізгі тіршілік ?асиеттеріне жататындар: зат алмасу, тітіркенгіштігі, к?бею, ?су мен даму ж?не т. б. Жасушалар ??рылысы, ?ызметі, пішіні, м?лшері жа?ынан ?р т?рлі болады. Адам денесі жасушаларыны? пішіні - домала?, ?зынша, жалпа?, т?рт?ырлы, к?п?ырлы, призма т?різді ж?не т. б. Жасуша м?лшері мен пішініні? ?р т?рлі болып келуі аткаратын ?ызметіне байланысты. Мысалы, канны? эритроцит жасушалары с?йы? ортада бол?анды?тан домала?; тері жасушалары к?п?ырлы; б?лшы?ет жасушалары ?зын; ж?йке жасушалары к?п ?сінділі (ж?лдыз т?різді) ж?не т. б. Жасушаларды? м?лшері де т?рліше: адам а?засында?ы е? ірі жасушалар - ж?мырт?ажасушасы мен ж?йке жасушасы. ?ан мен лимфада болатын е? кішкене жасушалар - лимфоциттер. Жасуша органоидтары - жасушаларды? т?ра?ты арнаулы б?лігі. Жасушаны? ?ызметі тек органоидтарды? к?мегімен ?ана орындалады. Жасушаны? негізгі органоидтары плазмалы? жар?а?ша (мембрана), цитоплазма, ядро ж?не органоидтардан (эндоплазмалы? тор, рибосома, митохондрия,лизосома, Гольджи жиынты?ы, жасуша орталы?ынан, пластид, вакуоль) т?рады.

1. Плазмалы? жар?а?ша (лат. membrano - жар?а?, ?абы?) жасушаны? сыртын ?аптайды, май мен н?руызды заттардан т?зілген. ?сімдіктерді? плазмалы? жар?а?шасыны? сыртында цитоплазмадан б?лінген ?лі заттан т?зілетін жасуны?ты (целлюлозалы) ?алы? ?абы?шасы болады. М?ндай ?абы?ша жануарлар мен адамны? жасушаларында болмайды. Оларды? жасушалары тек плазмалы? жар?а?шамен ?ана ?апталады. Жар?а?шаны? ?ызметі: А) Жасушаны? ішіндегі барлы? ?оректік заттар мен ?ажетсіз ?німдер жар?а?ша ар?ылы ?теді. Плазмалы? жар?а?шаны? ?те ж??ар?ан жерінде ж??алтырлы ?са? тесікшелер - ш?ры?тар болады. Заттарды? барлы?ы осы ш?ры?тар ар?ылы ?теді. Б) Плазмалы? жар?а?ша жасушаны? ішіне ?ажетті заттарды о?ай ?ткізіп, зиянды заттарды ?ткізбейді; С). Жар?а?ша ар?ылы жасуша ?орша?ан ортамен ?атынас жасайды. ?р т?рлі заттар тек жасушаны? ішіне ?ана ?тпей, к?ршілес жасушалар?а да ?теді. ?атар жат?ан екі жасушаны? цитоплазмалары са?ылау ар?ылы бір-біріне ?теді.

2. Цитоплазма - жасушаны? ішін толтырып т?ратын іркілдек с?йы?ты?. Жасуша мен сырт?ы орта арасында ж?ретін зат алмасуды ?амтамасыз ететін жасушаны? ?ажетті б?лімі. Цитоплазма жасушаны? ішінде ?здіксіз ?оз?алыста болады. Егер ?орша?ан ортаны? температурасы к?терілсе (жо?арыласа), цитоплазманы? коз?алысы да к?шейеді, т?мендесе - баяулайды. Жо?ары температурада цитоплазмада зат алмасу ?дерісі (?оректену, тыныс алу) жылдамдайды.

3. Ядро - жасушаны? реттеуші орталы?ы. Пішіні - домала?, тая?ша, ?рмеб?рша? т?різді, екі жа?ы ?ысы??ы ж?не т. б.эритроциттер (?ан жасушасы) мен тромбоциттерде (?анны? пластинкасы) ядро болмайды. Ядроны? сыртын цитоплазмадан б?ліп т?ратын екі ?абат жар?а?ша ?аптайды. Ядроны? ішінде толтырып т?ратын іркілдек ядро шырыны болады. Ядро ?абы?шасында да ?те ?са? тесіктер - ш?ры?тар бар. Ядро солар ар?ылы цитоплазмамен байланысады. Ядро цитоплазмамен ты?ыз байланысып, жасушаны? барлы? тіршілік ?рекеттеріне (?су, к?бею, зат алмасу) ?атысады. Ядро кабы?шасы (жар?а?шасы) заттарды? коз?алысын (ядро?а енуі, ядродан шы?уы) реттейді. Ядро шырынында хромосомалар мен ядрошы?тар болады. Хромосома (гр. chroma - т?сі, гр. soma - т?н, тез боялатын дене) - т??ым?уалау ?асиетін са?тайтын жіл, тая?ша т?різді т?зіліс. Адамны? дене жасушаларында хромосомаларды? саны т?ра?ты - 46, жыныс жасушаларында 23. Хромосоманы? б?ліктерін - «ген» (грекше гр. genos - туыс, тегі бір) дейді. Гендер хромосоманы? ?зынды?ына ?арай т?зу сызы? бойымен орналас?ан. Олар т??ым?уалау белгілерін ?рпа?тан ?рпа??а жеткізіп отырады. Ядрошы?тар - кейбір жасушаларда пішіні мен ??рылымын ?згертіп т?ратын ты?ыз т?зіліс (денешік). Жасушаларды? б?лінуге дайынды? кезе?інде ядрошы? жойылып, бас?а кезе?інде ?айта т?зіледі. Ядрошы? нуклеин ?ыш?ылыны? синтезіне ?атысады.

1.Эндоплазмалы? тор (ЭПТ) - (гр. эндо - ішкі, гр. плазма - жапсырыл?ан) - жасушаны? ішін т?гелдей бірімен-бірі ты?ыз байланыс?ан т?тікшелермен торлап жататын 2 жар?а?шалы т?зіліс. Сырт?ы жар?а?шаларына рибосомалар бекінсе - т?йіршікті ЭПТ, бекінбесе, тегіс жар?а?шалы ЭПТ дейді. Тегіс жар?а?шалы ЭПТ майлар мен полисахаридтерді? алмасуына ?атысады. Т?йіршікті жар?а?шалы ЭПТ рибосомаларында н?руыздар синтезделеді. ЭПТ торлан?ан т?тікшелері жасуша ішіндегі бас?а органоидтарды? ?атынас жасауына к?мектеседі.

2.Рибосома (рибонуклеин ?ыш?ылы, лат. soma - дене) - цитоплазмада бос к?йінде, жар?а?ша?а (ЭПТ) бекінген к?йінде болатын н?руызды д?нек т?різді ?те ?са? органоид. Ол н?руыз синтезіне ?атысады

3.Митохондрия (гр. mitos - жіпше, гр. chondrion - д?нек) - барлы? тірі жасушаларда болады. Пішіні тая?ша, жіпше, д?нек т?різді т?зіліс. Жасушада онда?ан, мы?да?ан митохондриялар кездеседі. Сыртын 2 ?абатты жар?а?ша ?аптайды. Сырт?ы жар?а?шасы тегіс, ішкі жар?а?шасы ?атпарлы. Митохондриялар - май ?ыш?ылдарьш синтездеп, жасушаларды энергиямен ?амтамасыз ететін энергия жина?таушы ??рылым. ішкі жар?а?шада?ы ферменттер глюкоза мен амин?ыш?ылдарды ыдыратып, май ?ыш?ылдарын тоты?тырады.

4.Лизосома (гр. mitos - еріту, гр. soma - т?н) - домала? немесе сопа?ша пішінді, бір ?абатты жар?а?шалы т?зіліс. ??рамында?ы ферменттерді? ?серінен н?руыз молекулаларымен полисахаридтерді ыдыратады. Жасуша?а т?скен б?где заттарды ерітеді.

5.Гольджи жиынты?ы - ядро?а жа?ын, жасуша орталы?ын (центриоль) айнала ?оршап жататын к?піршік, т?тікше т?різді т?зіліс. Жасушада заттарды? тасымалдануына, ?ажетсіз со??ы ?німдерді? жасушадан шы?арылуына ?атысады.

6.Жасуша орталы?ы - центриоль (лат. centrum - орталы? н?кте, орталы?) Гольджи жиынты?ына жа?ын орналас?ан цилиндр пішінді 2 денешік. Жасуша б?лінуіні? ал?аш?ы кезе?інде 2 центриоль бірінен-бірі екі полюске карай ажырайды. Ортасында ?ршы?ша жіпшелер пайда болады. Жасушаларды? б?лінуіне ?атысады.

7. Пластидтер – жасыл ?сімдік жасушасыны? т?ра?ты органоиды. 3 типі бар: жасыл – хлоропласт, ?ызыл, сары – хромопласт (жемісте, г?лде), т?ссіз лейкопласт (т??ымда).

8. Вакуоль – жасушаны? дамуы ж?не ескіруі барысында цитоплазмада аны? к?рінетін с?йы?ты?. Минералды т?здар, ?ант, органикалы? ?ыш?ылдар шо?ырланады. Жас жасушада ?са?, ?артай?ан сайын бір-бірімен ?осылып ірі вакуольге айналады.

Жануарлар мен ?сімдік жасушаларыны?, айырмашылы?ы Жануарлар мен ?сімдік жасушаларыны?, айырмашылы?ы: 1. Жануарлар жасушасында центриоль болады. Жо?ары сатыда?ы ?сімдіктерді? жасушаларында центриоль болмайды. 2.Жануарлар жасушасында пластидтер болмайды, дайын а?залы? заттармен ?оректенеді. ?сімдіктер пластидтері ар?ылы а?залы? зат т?зеді. 3.?алы?, ты?ыз, жасуны?ты (целлюлозалы) ?абы?ша тек ?сімдік жасушасында болады. Ол ?сімдікті? пішінін ?згертуге кедергі жасайды. Жануарлар жасушасында?ы жар?а?ша (?абы?ша) ?те ж??а цитоплазма ?абатыны? ты?ыздалуынан пайда болтан. Сонды?тан жануарлар пішінін ?згертіп, ?оз?алады. 4.Ірі вакуольдер (латынша «уасиш» - ?уыс) ?сімдіктерде болады, ал жануарларды? тек бір жасушалы ?арапайым т?рлерінде (ас?орыту, жиырыл?ыш вакуольдер) ?ана болады.

3.4. ?орытындылау кезе?і: С?ра?-жауап ар?ылы. ?р топ студенттеріні? жасуша ??рылысы жайлы т?сінгендерін постер?а т?сіру. Оны топ алдында ?ор?ау.

3.5. Ба?алау.

3.6. ?йге тапсырма беру: Жасуша туралы ?ызы?ты ?осымша деректермен ж?мыс

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«П?ні: Биология Саба? та?ырыбы: Жасушаны? ??рылысы. Жасушаны? негізгі органоидтары.»

26.11.2015 жыл. Мыңжасар Әдекенов атындағы Қарқаралы ауылшаруашылық колледжі Сабақ тақырыбы: «Жасушаның құрылысы және негізгі органоидтары»

Сөйлем құрастыр:

Жасуша құрылымдық Шлейден Шванн тіршіліктің 2 типі қалыптастырды болады жасуша теориясын қызметтік эукариоттар негізі жасушалардың прокариоттар

Жауабы:

Жасуша теориясын Шванн-Шлейден қалыптастырды.
Жасушалардың 2 типі болады: прокариоттар, эукариоттар.
Жасуша тіршіліктің құрылымдық, қызметтік бірлігі.

1 топ: Жасуша теориясының қалыптасуына үлес қосқан ғалымдар, олардың еңбектері.

2 топ: Жасуша теориясының негізгі шарттары.

3 топ: Жасушаның типтері. Оларға қандай ағзалар жатады?

Жасуша

Алғашқы микроскопты 17 ғасырда ағылшын физигі Роберт Гук жасаған. Роберт Гук өсімдіктерді микроскоп арқылы қарап отырып, олардың ұлпаларынан ара ұясы тәрізденген құрылысты тапқан. Ол осы ұяларды грек сөзімен «целлюла» - «жасуша» деп атады. Бұл жерде Гук тіршілігін жойған жасушалардың ұяшығын ғана көрген еді. «Клетка» терминін ғылымға 1665 жылы ағылшын жаратылыстанушысы Р.Гук (1635 – 1703) енгізген.

Роберт Гук

Микроскоп

Срез пробкового дерева

Жасуша - тірі ағзалардың (вирустардан басқа) құрылымының ең қарапайым бөлігі, құрылысы мен тіршілігінің негізі; жеке тіршілік ете алатын қарапайым тірі жүйе. Клетка өз алдына жеке организм ретінде (бактерияда, қарапайымдарда, кейбір балдырлар мен саңырауқұлақтарда) немесе көп клеткалы жануарлар,өсімдіктер және саңырауқұлақтардың тіндері мен ұлпаларының құрамында кездеседі. Тек вирустардың тіршілігі клеткасыз формада өтеді.

Жасушалардың құрылысы мен қызметін зерттейтін ғылымды цитология (гр. kytos - жасуша, гр. logos - ғылым) дейді. Жасушалар құрылысы, қызметі, пішіні, мөлшері жағынан әр түрлі болады. Жасушаның негізгі тіршілік қасиеттеріне жататындар: зат алмасу, тітіркенгіштігі, көбею, өсу мен даму және т. б. Жасуша органоидтары - жасушалардың тұрақты арнаулы бөлігі. Жасушаның қызметі тек органоидтардың көмегімен ғана орындалады.

Адам денесі жасушаларының пішіні - домалақ, ұзынша, жалпақ, төртқырлы, көпқырлы, призма төрізді және т. б. Жасуша мөлшері мен пішінінің әр түрлі болып келуі аткаратын қызметіне байланысты. Мысалы, канның эритроцит жасушалары сұйық ортада болғандықтан домалақ; тері жасушалары көпқырлы; бұлшықет жасушалары ұзын; жүйке жасушалары көп өсінділі (жұлдыз тәрізді) және т. б. Жасушалардың мөлшері де түрліше: адам ағзасындағы ең ірі жасушалар - жұмыртқажасушасы мен жүйке жасушасы. Қан мен лимфада болатын ең кішкене жасушалар - лимфоциттер.

Жасуша плазмалық жарғақша (мембрана), цитоплазма, ядро және органоидтардан (эндоплазмалық тор, рибосома, митохондрия,лизосома, Гольджи жиынтығы, жасуша орталығынан, пластид, вакуоль) тұрады.

Плазмалық жарғақша (мембрана)

1. Плазмалық жарғақша (лат. membrano - жарғақ, қабық) жасушаның сыртын қаптайды, май мен нәруызды заттардан түзілген. Өсімдіктердің плазмалық жарғақшасының сыртында цитоплазмадан бөлінген өлі заттан түзілетін жасунықты (целлюлозалы) қалың қабықшасы болады. Мұндай қабықша жануарлар мен адамның жасушаларында болмайды. Олардың жасушалары тек плазмалық жарғақшамен ғана қапталады. Жарғақшаның қызметі: А) Жасушаның ішіндегі барлық қоректік заттар мен кажетсіз өнімдер жарғақша арқылы өтеді. Плазмалық жарғақшаның өте жұқарған жерінде жұқалтырлы ұсақ тесікшелер - шұрықтар болады. Заттардың барлығы осы шұрықтар арқылы өтеді. Б) Плазмалық жарғақша жасушаның ішіне қажетті заттарды оңай өткізіп, зиянды заттарды өткізбейді; С). Жарғақша арқылы жасуша қоршаған ортамен қатынас жасайды. Әр түрлі заттар тек жасушаның ішіне ғана өтпей, көршілес жасушаларға да өтеді. Қатар жатқан екі жасушаның цитоплазмалары саңылау арқылы бір-біріне өтеді.

1. Плазмалық жарғақша (лат. membrano - жарғақ, қабық) жасушаның сыртын қаптайды, май мен нәруызды заттардан түзілген. Өсімдіктердің плазмалық жарғақшасының сыртында цитоплазмадан бөлінген өлі заттан түзілетін жасунықты (целлюлозалы) қалың қабықшасы болады. Мұндай қабықша жануарлар мен адамның жасушаларында болмайды. Олардың жасушалары тек плазмалық жарғақшамен ғана қапталады. Жарғақшаның қызметі: А) Жасушаның ішіндегі барлық қоректік заттар мен кажетсіз өнімдер жарғақша арқылы өтеді. Плазмалық жарғақшаның өте жұқарған жерінде жұқалтырлы ұсақ тесікшелер - шұрықтар болады. Заттардың барлығы осы шұрықтар арқылы өтеді. Б) Плазмалық жарғақша жасушаның ішіне қажетті заттарды оңай өткізіп, зиянды заттарды өткізбейді; С). Жарғақша арқылы жасуша қоршаған ортамен қатынас жасайды. Әр түрлі заттар тек жасушаның ішіне ғана өтпей, көршілес жасушаларға да өтеді. Қатар жатқан екі жасушаның цитоплазмалары саңылау арқылы бір-біріне өтеді.

Цитоплазма

2. Цитоплазма - жасушаның ішін толтырып тұратын іркілдек сүйықтық. Жасуша мен сыртқы орта арасында жүретін зат алмасуды қамтамасыз ететін жасушаның қажетті бөлімі. Цитоплазма жасушаның ішінде үздіксіз қозғалыста болады. Егер қоршаған ортаның температурасы көтерілсе (жоғарыласа), цитоплазманың козғалысы да күшейеді, төмендесе - баяулайды. Жоғары температурада цитоплазмада зат алмасу үдерісі (қоректену, тыныс алу) жылдамдайды.

Ядро

Ядро - жасушаның реттеуші орталығы. Пішіні - домалақ, таяқша, үрмебұршақ тәрізді, екі жағы қысыңқы және т. б.эритроциттер (қан жасушасы) мен тромбоциттерде (қанның пластинкасы) ядро болмайды. Ядроның сыртын цитоплазмадан бөліп тұратын екі қабат жарғақша қаптайды. Ядроның ішінде толтырып тұратын іркілдек ядро шырыны болады. Ядро қабықшасында да өте ұсақ тесіктер - шұрықтар бар. Ядро солар арқылы цитоплазмамен байланысады. Ядро цитоплазмамен тығыз байланысып, жасушаның барлық тіршілік әрекеттеріне (өсу, көбею, зат алмасу) қатысады. Ядро кабықшасы (жарғақшасы) заттардың козғалысын (ядроға енуі, ядродан шығуы) реттейді. Ядро шырынында хромосомалар мен ядрошықтар болады.

Хромосома (гр. chroma - түсі, гр. soma - тән, тез боялатын дене) - тұқымқуалау қасиетін сақтайтын жіл, таяқша тәрізді түзіліс. Адамның дене жасушаларында хромосомалардың саны тұрақты - 46, жыныс жасушаларында 23. Хромосоманың бөліктерін - «ген» (грекше гр. genos - туыс, тегі бір) дейді. Гендер хромосоманың ұзындығына қарай түзу сызық бойымен орналасқан. Олар тұқымқуалау белгілерін ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп отырады. Ядрошықтар - кейбір жасушаларда пішіні мен құрылымын өзгертіп тұратын тығыз түзіліс (денешік). Жасушалардың бөлінуге дайындық кезеңінде ядрошық жойылып, басқа кезеңінде қайта түзіледі. Ядрошық нуклеин қышқылының синтезіне қатысады.

Жасуша органоидтары:

1.Эндоплазмалық тор (ЭПТ) - (гр. эндо - ішкі, гр. плазма - жапсырылған) - жасушаның ішін түгелдей бірімен-бірі тығыз байланысқан түтікшелермен торлап жататын 2 жарғақшалы түзіліс. Сыртқы жарғақшаларына рибосомалар бекінсе - түйіршікті ЭПТ, бекінбесе, тегіс жарғақшалы ЭПТ дейді. Тегіс жарғақшалы ЭПТ майлар мен полисахаридтердің алмасуына қатысады. Түйіршікті жарғақшалы ЭПТ рибосомаларында нәруыздар синтезделеді. ЭПТ торланған түтікшелері жасуша ішіндегі басқа органоидтардың қатынас жасауына көмектеседі.

2.Рибосома (рибонуклеин қышқылы, лат. soma - дене) - цитоплазмада бос күйінде, жарғақшаға (ЭПТ) бекінген күйінде болатын нөруызды дөнек тәрізді өте ұсақ органоид. Ол нәруыз синтезіне қатысады

3. Митохондрия (гр. mitos - жіпше, гр. chondrion - дәнек) - барлық тірі жасушаларда болады. Пішіні таяқша, жіпше, дәнек тәрізді түзіліс. Жасушада ондаған, мыңдаған митохондриялар кездеседі. Сыртын 2 қабатты жарғақша қаптайды. Сыртқы жарғақшасы тегіс, ішкі жарғақшасы қатпарлы. Митохондриялар - май қышқылдарьш синтездеп, жасушаларды энергиямен қамтамасыз ететін энергия жинақтаушы құрылым. ішкі жарғақшадағы ферменттер глюкоза мен аминқышқылдарды ыдыратып, май қышқылдарын тотықтырады.

4. Лизосома (гр. mitos - еріту, гр. soma - төн) - домалақ немесе сопақша пішінді, бір қабатты жарғақшалы түзіліс. Құрамындағы ферменттердің әсерінен нәруыз молекулаларымен полисахаридтерді ыдыратады. Жасушаға түскен бөгде заттарды ерітеді.

5.Гольджи жиынтығы - ядроға жақын, жасуша орталығын (центриоль) айнала қоршап жататын көпіршік, түтікше тәрізді түзіліс. Жасушада заттардың тасымалдануына, қажетсіз соңғы өнімдердің жасушадан шығарылуына қатысады.

6.Жасуша орталығы - центриоль (лат. centrum - орталық нүкте, орталық) Гольджи жиынтығына жақын орналасқан цилиндр пішінді 2 денешік. Жасуша бөлінуінің алғашқы кезеңінде 2 центриоль бірінен-бірі екі полюске карай ажырайды. Ортасында ұршықша жіпшелер пайда болады. Жасушалардың бөлінуіне қатысады.

7 . Пластидтер – жасыл өсімдік жасушасының тұрақты органоиды. 3 типі бар: жасыл – хлоропласт, қызыл, сары – хромопласт (жемісте, гүлде), түссіз лейкопласт (тұқымда).

8. Вакуоль – жасушаның дамуы және ескіруі барысында цитоплазмада анық көрінетін сұйықтық. Минералды тұздар, қант, органикалық қышқылдар шоғырланады. Жас жасушада ұсақ, қартайған сайын бір-бірімен қосылып ірі вакуольге айналады.

Вакуоль

Жануарлар мен өсімдіктер жасушаларының айырмашылығы

Жануарлар мен өсімдік жасушаларының, айырмашылығы Жануарлар мен өсімдік жасушаларының, айырмашылығы: 1. Жануарлар жасушасында центриоль болады. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің жасушаларында центриоль болмайды. 2.Жануарлар жасушасында пластидтер болмайды, дайын ағзалық заттармен қоректенеді. Өсімдіктер пластидтері арқылы ағзалық зат түзеді. 3.Қалың, тығыз, жасунықты (целлюлозалы) қабықша тек өсімдік жасушасында болады. Ол өсімдіктің пішінін өзгертуге кедергі жасайды. Жануарлар жасушасындағы жарғақша (қабықша) өте жұқа цитоплазма қабатының тығыздалуынан пайда болтан. Сондықтан жануарлар пішінін өзгертіп, қозғалады. 4.Ірі вакуольдер (латынша «уасиш» - қуыс) өсімдіктерде болады, ал жануарлардың тек бір жасушалы қарапайым түрлерінде (асқорыту, жиырылғыш вакуольдер) ғана болады.