?згергіштік т?рлері

К?ні:15.ХІІ.2015ж

П?ні: Биология 
Сыныбы: 9 «А»
Саба?ты? та?ырыбы: §28. ?згергіштік т?рлері
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: О?ушылар?а мутациялы? ?згергіштік т?рлері, оларды? себептері, организмге ?сері туралы білім беру. ?згергіштікті? т?рлерін жіктеу, оларды салыстыру, мутациялы? ?згергіштікті? органикалы? д?ниені? дамуы мен ж?мыстары ?шін ма?ызды екендігін т?сіндіру.
Дамытушылы?: О?ушыларды? биология ?ылымына ?ызы?ушылы?ын тудырып, д?ниетанымын, жеке т?л?асын, коммуникативтік біліктілігін дамыту.
Т?рбиелік: ?жымшылды??а, ?з ойларын айта білуге, адамгершілікке т?рбиелеу

К?тілетін н?тиже • ?згергіштік за?дылы?тарын біледі,т?рлерін ажырата алады, ?мірден мысал келтіре алады.
• Модификациялы?.,мутациялы? ?згергіш т?рлерімен танысады, т?сінеді.
• ?згергіштік салдарынан туындайтын ауруларды, оларды? т?рлерін ажыратады.(?айталау ар?ылы)
• ?згергіштік т?рлері туралы м?лімет алады., ?алыптастыр?ан білімін ?ай жерде ?олданатынын біле алады.
Саба?ты? т?рі: Аралас саба?.

Саба?ты? ?дісі: топтау.
Саба?ты? к?рнекілігі: проектор, ?лестірмелер, сурет – плакаттар,электронды о?улы?
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру: Сынып о?ушыларын т?гендеу.
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру:
Топ?а б?ліну

1. Ассоциация ??ру

1. «Ж?бы?ды тексер» генетикалык есептер шы?ару
2. «Ми?а шабуыл»

І топ

1 Белгілерді? т??ым ?уалау за?дылы?тарын зерттейтін ?ылым
2. ??рамында біркелкі гендер жиынты?ы бар хромосомалар
3. Моногибритті будандастыру кезіндегі белгілер
4. АА ар?ылы белгіленген зигота генотипіні? аталуы
5. Мендель т?жірибелерінде т?с ж?не пішіндеріні? хромосомаларында?ы гендер

ІІ топ
1.Генетикалы? за?дылы?тарды т???ыш ?алыптастыр?ан ?алым
2.?осбуданды будандастыру кезіндегі белгілер
3.?р т?рлі екі аллель ал?ан зигота
4. Мендель т?жірибелерінде т?с ж?не пішіндерді? хромосомаларында?ы гендер
5. Будандастыру кезінде кіші ?ріппен белгіленген ген
6. ?ол?а ?йретілген жануарларды? орталы?ы
         ІІІ топ 
1. Ата-енелеріні? біреуінен а?за?а жеткізілетін ж?п хромосомаларды? ?р?айсыны? атауы
2.Асб?рша?та геніні? т?сі бойынша аллельдер
3. Будандастыру кезінде бас ?ріппен белгіленген ген
4. Еркек пен ?йелді? м?лшері ж?не пішіні бойынша біркелкі хромосомалар.
5.Моногибриттік будандасу кезіндегі екінші буын ?рпа?тарыны? генотипі бойынша Мендельді? ыдырауды бай?ауы
 

ІІІ. ?ткен материалды ?айталау ар?ылы жа?а материалды ?абылдау?а дайынды?. 
ІV. Жа?а материалды хабарлау

?згергіштік дегеніміз организмдерді? даму онтогенезінде жа?а белгілер мен ?асиеттерге ие болу ?абілеттігі.

?згергіштік

  Т??ым ?уалайтын                                                      Т??ым ?уаламайтын

                                                                                             (модификациялы?)

?йлесімдік        Мутациялы?      Онтогенетикалы?

Мутациялы? ?згергіштік. Мутация дегеніміз — организм генотипіні?, я?ни хромосомалар мен оларды? ??рамды б?ліктері — гендерді? ?згеруіне байланысты кездейсо? пайда болатын, т??ым ?уалайтын ?згергіштік. Б?л ??ымды е? ал?аш голландиялы? ботаник Х. Де Фриз ?алыптастырды. Ол есекш?п (энотера) ?сімдігіні? кейбір белгілеріні? ?алыпты жа?дайдан ауыт?итынын ж?не оларды? т??ым ?уалайтынды?ын бай?ады. Осы зерттеулеріні? негізінде 1901 жылы ?зіні? “Мутациялы? теория” деп аталатын е?бегін жариялады. Мутациялы? теорияны? негізгі ережелері мынадай:

Мутация барлы? тірі организмдерге т?н ?асиет. Ол пайдалы да зиянды да болуы м?мкін. Біра? к?бінесе, жануарлар мен адам ?шін зиянды болып келеді.

                                                                           гендік

                                                                           хромосомалы?

                       Мутациялар                               геномды?

                                                                          цитоплазмалы?

Гендік мутация. Мутацияны? м?ндай т?рі жекелеген гендерде болады ж?не жиі кездеседі. Гендік мутация ДН? молекуласында?ы нуклеотидтерді? орналасу ретіні? ?згеруіне байланысты болады.

Хромосомалы? мутация. Хромосомалы? мутация т?рлі хромосомалы? ?згерістерге байланысты болады. Б?л жа?дайда хромосомаларды? ??рылымы ?згереді.

Геномды? мутация. Геномды? мутация дегеніміз — клеткада?ы хромосомалар саныны? ?згеруіне байланысты болатын ?згергіштік.

Анеуплоидия. Анеуплоидия немесе гетероплоидия хромосома саныны? гаплоидты жиынты??а еселенбей ?згеруіні? н?тижесінде пайда болады

Цитоплазмалы? мутация. Б?л клетка цитоплазмасында кездесетін плазмогендерді? ?згеруіне байланысты болады. Плазмогендер негізінен пластидтер мен митохондрияларда болады.

Модификациялы? ?згергіштікте келесі ?рім-б?та??а берілмейді, себебі гендері мен хромосомдары ?згермейді. Алайда б?л ?згерістерді? ма?ызы ерекше. Олар ш??ыл ?згерген жа?дайларда дара?тарды? тірі ?алуына ж?рдемдеседі. Мысалы, ??р?а?шылы? немесе ?ыш?ылды жа?быр н?тижесінде ?сімдік жапыра?тарын т?сірмесе, не боларын елестетуді? ?зі м?мкін емес. Егер м?ндай ??былыс болмаса, онда ?сімдіктер тіршілігін жоюы с?зсіз. Т??ым?уалайтын ?згергіштік популяцияны? барлы? дара?тарында бірдей болады. Олар?а тікелей орта ?сер етеді. Мысалы, жануарларды тама?тандырмаса, оларды? массасы кемиді.

                                 Жа?а саба?ты бекіту:

1.Биологиялы? диктант

2.«?атені тап» ойыны

І-топ Модификациялы? ?згергіштік

ІІ-топ Мутациялы? ?згергіштік

ІІІ-топ Мутацияны? т?рлері
3.  Рефлекция.
?йге тапсырма беру
§28 ?згергіштікті? негізгі за?дылы?тары
модификация т?рлеріне толы? м?лімет жинау ?аламтор бойынша
мутациялы? ?згергіштік т?ріне ?ыс?аша то?талу
гендік,хромосомалы? ж?не геномды? мутация О?ушылар модификация т?рлері бойынша та?ырыптарды тере?ірек м?лімет жинау?а б?лісіп алады.