?осмекенділерді? алуант?рлілігі

Сиқырлы қобдиша

Келісім қабылдау

1. Біз барлығымыз өзімізді оқыту үшін жауаптымыз

2. Өзгенің пікірін тыңдаймыз

3. Өз ойларымызбен бөлісеміз

4. Әділ бағалаймыз

5. Уақытты үнемді пайдаланамыз

«Біз өмір бойына жететін білім алу» моделінен

«өмір бойы білім алып өту» моделіне көшуге тиіспіз. Болашаққа біліммен қадам басып, лайықты қолтаңбамызды қалдырайық.

Елбасы Н. Ә. Назарбаев

25

1991

16

12

Амфибия

( гр. amphibios - екі жақты өмір сүру )

8

Қосмекенділер класы

Тыныс алуы

Қан тарату жүйесі

Қаңқасы

Зәр шығаруы

Асқорытуы

Жүйке жүйесі,

сезім мүшелері

Көбеюі

Шығу тегі

Ас қорыту мүшелері

3

1

2

4

5

8

6

7

Ас қорыту мүшелері

Қарын

Өңеш

Ауыз

Клоака

Өт

Ұйқыбез

Бауыр

Ішек

Жүйке жүйесі мен сезім мүшелері

1

2

6

4

3

5

7

Қаңқасы

2

1

3

4

5

12

11

6

13

7

10

8

9

Дамуы

Көбеюі

Ересек бақа

Дернәсіл

Уылдырық

итшабақ

Қан айналымын және жүректің құрылысы

1

2

3

1

4

3

2

Қосмекенділердің тыныс алу мүшелері

Қосмекенділердің шығу тегі

Семантикалық карта

р/с

Жануарларға тән белгілері

1

Балықтар

Тері жабынында мүйізді қабыршақтар болмайды.

2

Қосмекенділер

Терісінің сырты қабыршақтармен қапталған.

3

Жұп көкірек және жұп құрсақ жүзбе -қанаттары бар.

4

Жүрегі үш қуысты.

5

Бір ғана қанайналым шеңбері бар.

6

Екі қанайналым шеңбері бар.

7

Мишығы нашар дамыған.

8

Ортаңғы құлақ қуысы пайда болған.

9

Есту мүшесі тек ішкі құлақтан тұрады.

10

Жүрегі екі қуысты.

11

Қантарату жүйесі –тұйық.

12

Терісі арқылы да тыныс алады.

13

Дернәсілдері тек желбезектерімен тыныс алады.

14

Су ағыстарының бағытын, күшін сезетін бүйір

сызығы бар.

Семантикалық карта

р/с

Жануарларға тән белгілері

1

Балықтар

Тері жабынында мүйізді қабыршақтар болмайды.

2

Қосмекенділер

3

Терісінің сырты қабыршақтармен қапталған.

4

+

Жұп көкірек және жұп құрсақ жүзбе -қанаттары бар.

+

+

Жүрегі үш қуысты.

5

6

Бір ғана қанайналым шеңбері бар.

Екі қанайналым шеңбері бар.

7

+

+

Мишығы нашар дамыған.

8

Ортаңғы құлақ қуысы пайда болған.

9

+

+

Есту мүшесі тек ішкі құлақтан тұрады.

10

+

+

Жүрегі екі қуысты.

11

+

Қантарату жүйесі –тұйық.

12

+

Терісі арқылы да тыныс алады.

13

Дернәсілдері тек желбезектерімен тыныс алады.

14

+

Су ағыстарының бағытын, күшін сезетін бүйір

сызығы бар.

+

+

24.02.2016 ж.

Қосмекенділердің көптүрлілігі

Алғаш құрлыққа шыққан омыртқалы жануарлар. Қосмекенділерді зерттейтін ғылым - батрахология деп аталады.

Олар екі ортада: суда да, құрлықта да кездесетіндіктен, қосмекенділер деп аталады.

Қазіргі кезде қосмекенділердің

5 000 –нан астам түрі Жер шарының тропиктік, субтропиктік және қоңыржай аймақтарында кездеседі. Қазақстанда қосмекенділердің 12 түрі таралған. Оның 3 түрі сирек кездесетіндіктен, Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген.

Қосмекенділер класы

І топ ІІ топ ІІІ топ

Аяқсыздар Құйрықтылар Құйрықсыздар

отряды отряды отряды

Сергіту сәті

Аяқсыздар отряды

Сақиналы құртпошым

Топырақта тіршілік етуіне сәйкес аяқтары жойылғандықтан

аяқсыз қосмекенділер деп аталған.

170-ке жуық түрі бар.

Дене пішіні ұзынша,  жыланға ұқсас, ұзындығы 30 -120 см.

Денесі  сақина  тәрізді қатпарлардан

(400-ге дейін) тұрады, терісі жалаңаш әрі безді келеді. 

Омыртқасының саны 200 – 300-ге жетеді, қабырғалары, құйрығы

қысқа болады. Басы денесімен тұтасып кеткен. Дабыл жарғағы, ортаңғы құлағы, көзі болмайды. Құрлықта  тіршілік етуіне сәйкес іштей ұрықтанады . Олар 5 – 30  жұмыртқа  салады.

Аяқсыздар отряды

Құйрықтылар отряды

Пириней тритоны. Пириней тауында, таза бұлақтарда кездеседі. Дене тұрқы 14-16см, салмағы 9 грамм. Аталығы аналығынан ұзын.

Жетісулық бақатіс. Дене тұрқы 20-25см Басы жалпақ, тұмсығы-доғал. Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген.

Саламандра мен тритондардың көптүрлілігі

Құйрықсыздар отряды

3500түрі белгілі, олардың ересектерінде құйрық болмайды. Артқы аяқтары алдыңғы аяқтарынан ұзын.

Даната құрбақасы

Тоған бақасы

Жасылаяқты бақа

Өгіз бақа

Жеуге жарамды бақа

Қалталы бақа

Қазақстанда мекендейтін бақаның 5 түрі

Сібірлік бақа

Шөп бақа

Көл бақа

Қызылаяқ бақа

Сүйіртұмсық бақа

Қызыл аяқбақа   -  таралу аймағы тарылып, саны азайып келе жатқан түр. Негізгі таралу аймағы - Балқаш. Іле, Алматы, Қаскелең өзендерінде, Алматы қаласы мен оның төңірегінде кездесуі бұрын үйреншікті болатын, қазір бұл жерлерде кездеспейді .

Қызылаяқ бақа

Құрбақалардың көптүрлілігі

Қызан құрбақа -Мадагаскарда кездеседі, өте улы .

Кәдімгі құрбақа

Жасыл құрбақа

Қызылаяқ

Даната

Пайдалы құстарға қорек болады.

Зиянды омыртқасыздармен қоректеніп,

пайдасын тигізеді.

Етін тағамға пайдаланады.

Ғалымдар мен студенттер тәжірибеде қолданады.

Ең ірі бақа- Ага , ұзындығы 24 см,

салмағы 1кг. Оңтүстік Америка мен Аустралияда кездеседі.

Ең кіші бақа – қара кеуделі бақа , ұзындығы 1см

Ең ірі құрбақа- Голиаф , ұзындығы 32см,

салмағы 3 кг

Ең,ең,ең ....

Ең кіші құрбақа- Куба карлигі,

ұзындығы 1,2 см

Құрбақаларға ескерткіш

Бостон қаласы

Мәскеу қаласы

Санкт-Петербург

Токио

Калининград

Киев

“ Білгір достар” Қазақстанда кездесетін бақаның 5 түрі

1

2

3

1 - Көл бақа

2 -сүйіртұмсық бақа

4

5

3 - сібірлік бақа

5 - шөп бақа

4 -қызылаяқ бақа

Адасқан нысанды тауып көр

Аяқсыз қосмекенділер

400-дей түрлері бар, дене пішіні созылыңқы, әрі құйрығы айқын білінеді.

Құйрықты қосмекенділер

4000-дей түрлері бар, артқы аяқтары алдыңғы аяқтарынан ұзын, әрі жақсы дамыған, секеңдеп қозғалады.

Құйрықсыз қосмекенділер

Сыртқы бейнесі құртқа және жыланға ұқсас, аяқтары жойылған денесі сақина тәрізді.

“ Кім шапшаң?” Қосмекенділердің отрядтарын ата және өкілдерін отрядтарға бөл.

Қосмекенділер отряды

Өкілдері

1. Тритон; 2. Шөп бақа; 3.Жасыл құрбақа; 4. Жетісулық бақатіс; 5. Саламандра; 6.Сақиналы құртпошым;

7. Көл бақа; 8. Даната құрбақасы; 9. Қызылаяқ бақа.

Кім шапшаң? Қосмекенділердің отрядтарын ата және өкілдерін отрядтарға бөл.

Қосмекенділер отряды

Өкілдері

Аяқсыздар

6.

Құйрықтылар

1, 4, 5.

Құйрықсыздар

2, 3, 7, 8, 9.

Лысажақаб

ақабрұқ

арднамалас

мышоптрұқ

нағот

атанад

Бағалау.

Үй тапсырмасы:

§ 53 оқу;

Қызыл кітапқа тіркелген

түрлер жайында

хабарлама жазу.