Космекенділер класы

Сиқырлы қобдиша

Келісім қабылдау

1. Біз барлығымыз өзімізді оқыту үшін жауаптымыз

2. Өзгенің пікірін тыңдаймыз

3. Өз ойларымызбен бөлісеміз

4. Әділ бағалаймыз

5. Уақытты үнемді пайдаланамыз

«Біз өмір бойына жететін білім алу» моделінен

«өмір бойы білім алып өту» моделіне көшуге тиіспіз. Болашаққа біліммен қадам басып, лайықты қолтаңбамызды қалдырайық.

Елбасы Н. Ә. Назарбаев

Үй тапсырмасын пысықтау

1. Желілер қандай тип тармақтарына бөлінеді?

2. Желілі жануарларға тән белгіні ата?

3. Балық денесі қандай бөлімдерден тұрады?

4. Балық денесінде қандай жүзбе қанаттары болады?

5. Шеміршекті балықтар қандай қандай класс тармағына бөлінеді?

6. Шеміршекті балықтарға тән белгілерді ата?

7. Ерте заманнан бері сақталып келе жатқан балық

8. Балықтардың терісінде болатын ерекше сезім мүшесі

9. Қара уылдырық алынатын балықтар

10. Балықтарға торсылдақ не үшін керек?

11. Балықтың аталық безінен бөлінетін зат?

12. “Бекіренің басы тасқа тимей қайтпайды”- деген ұғым нені білдіреді

13. Балықтардың өрістеуі дегенді қалай түсінесіңдер?

14.Каспийдің тірі алтыны деп қандай балықтарды айтамыз?

15 . Жергілікті жерімізде балық өндіретін зауыт бар ма?

Балықтар 1-нұсқа

1.Грекше ихтис –

а) Бақа в) Балық с) тақташа

2.Грекше плакс –

а) Бақа в) Балық с) Тақташа

3.Скаттардың түрі –

а) 500 в)350 с) 530

4.Балық денесі –

а)Бас,тұлға,құйрық

в)Бас,дене,жанбас омыртқалары

с) Бас,тұлға,аяқ

5.Балықтың бас бөлімі –

а)Ауыз,жұп танау тесігі,құлақ

в) Ауыз,құлақ,2 көз

с) Ауыз,жұп танау тесігі,2көз

6.Балықтар типі неше класқа бөлінеді?

а)2, б)3, с)4

7.Балықтардың жүрегі неше камералы?

а)3 в)2 с)4

8.Шеміршекті балықтар класына қазіргі кезде қанша түрі қамтылған ?

а)350 в) 550 с) 750

9.Балықтардың дене салмағын өзгертіп,суда еркін түсіп,көтерілуге арналған мүше –

а)Атқы жүзбе қанат в )Бүйір сызығы с)Торсыслдақ

10.Торсылдақ қай балықта болмайды ?

а)Сәулеліқанатты балықтарда

в) Шеміршекті балықтарда

с) Сүйекті балықтарда

11.Балықтарда қандай ми жақсы дамыған ?

а)Мишық в) Аралық ми с) Ортаңғы ми

12.Балықтарда алғаш пайда болған мүше –

а)Бауыр в) Қуық с) Сасақ

13. Балықтың денесін не қаптайды ?

а) Сілемейлі безді в)Мүйізді қабыршақты с) Қабыршақ

Балықтар 2- нұсқа

1.Аталық безден бөлінетін сұйықтық –

а)Уылдырық в)Ұрық с)Шоғыл

2.Сүйекті балық саны –

а)2000 в) 20000 с)14000

3.Балықтың денесін не қаптайды ?

а) Сілемейлі безді в)Мүйізді қабыршақты с) Қабыршақ

4.Сүйекті балықтар жынысы –

а)Дара жынысты в) Қос жынысты с) Гермофродитті

5.Қай балық қос жынысты –

а) Акула в) Теңіз алабұғасы с) Бекіре

6.Сүйекті балықтар қалай ұрықтанады ?

а)Іштей ұрықтанады в) Жанасу арқылы ұрықтанады

с) Сырттай ұрықтанады

7.Акуланың есту мүшесі

а)Ішкі құлақ в) Сыртқы құлақ с) Ортанғы құлақ

8.Желбезекте қанша желбезек саңылауы болады ?

а)3-5 саңылау в) 5-7 саңылау с)7-9 саңылау

9. сүйекті балықты көрсет:

а)сазан, алабұға, майшабақ

в)акула,скат

с)акула,сазан

10. Балық денесін қалыпты ұстауға қай қанаты көмектеседі

а)арқа және аналь в)құйрық с)көкірек

11. Қай қанаттары бағыт береді?

а)арқа және аналь в)құйрық с)көкірек

12. Балықтарды зерттейтін ғылым:

а)батрохология в)ихтиология с)маммология

13. Балықтың дернәсілі

а)шабақ в)итшабақ с)имаго

1.с 2.в 3.с

4.а

5.в

6.с

7.а

8.в 9. а

10.а

11. в

12. в

13. а

1-нұсқа 2- нұсқа 1.в 2.с 3.в 4.а 5.с 6.а 7.в 8.с 9.с 10.в 11.в 12.в 13.с

Қосмекенділердің шығу тегі

Амфибия

( гр. amphibios - екі жақты өмір сүру )

Алғаш құрлыққа шыққан омыртқалы жануарлар. Қосмекенділерді зерттейтін ғылым - батрахология деп аталады.

Олар екі ортада: суда да, құрлықта да кездесетіндіктен, қосмекенділер деп аталады.

Қазіргі кезде қосмекенділердің

5 000 –нан астам түрі Жер шарының тропиктік, субтропиктік және қоңыржай аймақтарында кездеседі. Қазақстанда қосмекенділердің 12 түрі таралған. Оның 3 түрі сирек кездесетіндіктен, Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген.

Қосмекенділер класы

Тыныс алуы

Қан тарату жүйесі

Қаңқасы

Зәр шығаруы

Асқорытуы

Жүйке жүйесі,

сезім мүшелері

Көбеюі

Шығу тегі

1-топ Қаңқасы мен бұлшықеті

2-топ Асқорыту жүйесі

3-топ Тыныс алуы

Қанайналымы

Зәр шығаруы

4-топ Көбею

Табиғаттағы маңызы

Қосмекенділердің сыртқы құрылысы

Аузы

Бас

Дабыл жарғағы

Көз

Тұлға

Қары

Білек

Саусақ

Сан

Сирақ

Табан

Қосмекенділердің бұлшықеттері

Ас қорыту мүшелері

Қарын

Өңеш

Ауыз

Клоака

Өт

Ұйқыбез

Бауыр

Ішек

Қосмекенділердің тыныс алу мүшелері

Қан айналымын және жүректің құрылысы

1

2

3

1

4

3

2

Жүйке жүйесі мен сезім мүшелері

1

2

6

4

3

5

7

Дамуы

Көбеюі

Ересек бақа

Дернәсіл

Уылдырық

итшабақ

Пайдалы құстарға қорек болады.

Зиянды омыртқасыздармен қоректеніп,

пайдасын тигізеді.

Етін тағамға пайдаланады.

Ғалымдар мен студенттер тәжірибеде қолданады.

Сергіту сәті

Семантикалық карта

р/с

Жануарларға тән белгілері

1

Балықтар

Тері жабынында мүйізді қабыршақтар болмайды.

2

Қосмекенділер

Терісінің сырты қабыршақтармен қапталған.

3

Жұп көкірек және жұп құрсақ жүзбе -қанаттары бар.

4

Жүрегі үш қуысты.

5

Бір ғана қанайналым шеңбері бар.

6

Екі қанайналым шеңбері бар.

7

Мишығы нашар дамыған.

8

Ортаңғы құлақ қуысы пайда болған.

9

Есту мүшесі тек ішкі құлақтан тұрады.

10

Жүрегі екі қуысты.

11

Қантарату жүйесі –тұйық.

12

Терісі арқылы да тыныс алады.

13

Дернәсілдері тек желбезектерімен тыныс алады.

14

Су ағыстарының бағытын, күшін сезетін бүйір

сызығы бар.

Семантикалық карта

р/с

Жануарларға тән белгілері

1

Балықтар

Тері жабынында мүйізді қабыршақтар болмайды.

2

Қосмекенділер

3

Терісінің сырты қабыршақтармен қапталған.

4

+

Жұп көкірек және жұп құрсақ жүзбе -қанаттары бар.

+

+

Жүрегі үш қуысты.

5

6

Бір ғана қанайналым шеңбері бар.

Екі қанайналым шеңбері бар.

7

+

+

Мишығы нашар дамыған.

8

Ортаңғы құлақ қуысы пайда болған.

9

+

+

Есту мүшесі тек ішкі құлақтан тұрады.

10

+

+

Жүрегі екі қуысты.

11

+

Қантарату жүйесі –тұйық.

12

+

Терісі арқылы да тыныс алады.

13

Дернәсілдері тек желбезектерімен тыныс алады.

14

+

Су ағыстарының бағытын, күшін сезетін бүйір

сызығы бар.

+

+

І . Балықтарға

тән белгілерді

жинақтаңыздар

ІІ . Қосмекенділерге

тән белгілерді

жинақтаңыздар

Ерекшеліктері

• Қан айналым жүйесі-тұйық
• Бір ғана қанайналым шеңбері бар
• Екі қан айналым шеңбері бар
• Терісі арқылы тыныс алады
• Бүйір сызығы бар
• Торсылдағы бар
• Торсылдағы жоқ

• Аналь тесігі бар
• Аналь тесігі бар
• Аналь тесігі бар
• Аналь тесігі бар

• Клоакасы бар
• Терісінде қабыршақтары бар
• Терісі клегейлі безбен қапталған
• Жүзбе қанаттары бар
• Аяқтарында жарғақшалары бар
• Улы безі болады

Қазақстанда мекендейтін бақаның 5 түрі

Сібірлік бақа

Шөп бақа

Көл бақа

Қызылаяқ бақа

Сүйіртұмсық бақа

Қызыл аяқбақа   -  таралу аймағы тарылып, саны азайып келе жатқан түр. Негізгі таралу аймағы - Балқаш. Іле, Алматы, Қаскелең өзендерінде, Алматы қаласы мен оның төңірегінде кездесуі бұрын үйреншікті болатын, қазір бұл жерлерде кездеспейді .

Қызылаяқ бақа

Құрбақалардың көптүрлілігі

Қызан құрбақа -Мадагаскарда кездеседі, өте улы .

Кәдімгі құрбақа

Жасыл құрбақа

Қызылаяқ

Даната

Ең ірі бақа- Ага , ұзындығы 24 см,

салмағы 1кг. Оңтүстік Америка мен Аустралияда кездеседі.

Ең кіші бақа – қара кеуделі бақа , ұзындығы 1см

Ең ірі құрбақа- Голиаф , ұзындығы 32см,

салмағы 3 кг

Ең,ең,ең ....

Ең кіші құрбақа- Куба карлигі,

ұзындығы 1,2 см

Құрбақаларға ескерткіш

Бостон қаласы

Мәскеу қаласы

Санкт-Петербург

Токио

Калининград

Киев

“ Білгір достар” Қазақстанда кездесетін бақаның 5 түрі

1

2

3

1 - Көл бақа

2 -сүйіртұмсық бақа

4

5

3 - сібірлік бақа

5 - шөп бақа

4 -қызылаяқ бақа

Бағалау.

Үй тапсырмасы:

§ 53 оқу;

Қызыл кітапқа тіркелген

түрлер жайында

хабарлама жазу.