Генетика негіздері. Т??ым?уалаушылы? за?дылы?тары

К?ні: 25.11.2015 жыл

Сыныбы:9 А

Саба?ты? та?ырыбы: Негізгі генетикалы? ??ымдар. Мендель за?ы ж?не оны? т?жірибелері

Ма?саты:

• Білімділік: т??ым ?уалаушылы?ты? негізгі за?дылы?тары туралы, генетикалы? негізгі ??ымдар туралы білім беру.
• Т?рбиелік: генетиканы? жанашырлары бол?ан ?алымдарды? есімдерімен таныстыру (Г.Мендель, Т.Морган, Г. де Фриз, Э.Чермак, Р.Пэннет, т.б.), оларды? е?бектері мен т?жірибелерін ба?алай білу.
• Дамытушылы?: генетикадан есеп шы?ару?а ?йрету.

Саба? типі: аралас саба?

Саба? т?рі: д?ст?рлі саба?

Саба?ты? ?дісі: ??гімелесу, т?сіндіру, жатты?у

К?рнекілігі: интерактивті та?та, Г.Мендель портреті

Саба?ты? барысы:

І ?йымдастырушылы? кезе? (2 мин.)

1. М??алім о?ушылармен амандасады, оларды? бар-жо?ын белгілейді;
2. М??алім о?ушыларды? саба??а дайынды?ын тексереді.

ІІ ?й тапсырмасы

1.«Ми?а шабуыл»

Жасушалы? айналым неше кезе?ге б?лінеді? Интерфаза, Б?ліну кезе?і

Б?лінуге даярлы? кезе?і. Интерфаза

Бір аналы?тан екі еншілес жасушаны? т?зілуі. митоз

Дене жасушаларыны? б?лінуі

Жыныс жасушасыны? б?лінуі

?арапайымдыларды? б?ліну жолы

Жасуша б?лінуіні? е? к?не т?рі

Митоз сатысы неше фазадан т?рады

Бір аналы? жасушадан 4 еншілес жасушаны? т?зілуі

Мейозды? неше фазадан т?рады

?ай фазада хромосомалар экватор жазы?ты?ына жиналады? Матафаза

?ай фазада хромосомалар екі жа? полюстерге тартылады? Анафаза

?ай фазада жасуша те? екіге б?лінеді? Телофаза

Аталы? жыныс жасушаларыны? дамуы? спермотогенез

Аналы? жыныс жасушаларыны? дамуы? овогенез

Жыныс бездерінде аталы? ж?не аналы? гаметаларды? пісіп жетілуі? Гаметогенез

Гаплоидты хромосома жиынты?ы бар аталы? ж?не аналы? жыныс жасушаларыны? ?осылуы?

?ры?тан?ан жасуша ?алай аталады? Зигота

Организмдерді? жеке дамуы ?алай аталады? Онтогенез

Онтогенез неше сатыдан т?рады?

?ры?ты? біте бастауынан тууына дейінгі тіршілігі? Эмбриогенез

Туудан со??ы тіршілік Посэмбригеонез

?ры?ты? ал?аш?ы даму сатысы

Бір?абатты ?ры?

Екі?абатты ?ры?

?ш?абатты ?ры?

Эмбриогенезде м?шелерді? дамуы

М??алім: Таби?ат ??пиясы  таусыл?ан ба?

                 Кездесер тірі а?залар екі дара,

                 Аталы? пен аналы? жыныстарды?

                 Біледі ??рылысын  жеке дара.

                 Білсе?із айты?ызшы, б?л ?ай сала?      ГЕНЕТИКА

ІІІ Жа?а та?ырыпты ме?геру (30 мин.)
М??алім: эволюция заманыны? ?рі ?арай дамуына байланысты генетика ж?не селекция ?ылымдары 20-30 жылдары Совет ?кіметі кезінде ?айта дами бастады.

Жалпы генетика дербес ?ылым ретінде биологиядан а?ылшын ?алымы Бэтсонны? ?сынысы бойынша 1907 жылы б?лініп шы?ты. Генетика деген атауды да осы ?алым ?сын?ан.

?рпа?ты? ?з ата-тегіне тартып тууы ?те ертеден белгілі болатын. Алайда ХІХ ?асыр?а дейін б?л ??былыс зерттелмей келді. Б?л жа?дай сол кездегі биология ?ылымыны? ?те нашар дамуына байланысты еді. Біра?, к?птеген ?алымдарды? т?жірибелері мен е?бектеріні? ар?асында генетика 1964 жылы ?айта дами бастады (?осымша).

Генетика дегеніміз – белгілерді? т??ым ?уалау за?дылы?тарын ж?не оларды? ?згергіштіктерін зерттейтін ?ылым.

М??алім: Сонды?тан б?гінгі саба?ты? ма?саты ?андай деп ойлайсы?дар?

М??алім: Гентиканы? ?ылым ретінде негізін салушы Грегор Мендель. Балалар, сендерді? ойларынша неліктен ?зге зерттеушілерді? зерттеулерде жолы болмады? Осы?ан жауапты о?улы?ты? 179 бетіндегі 2 абзацты о?ып шы?ы?дар.

О?ушылар: § 22-23 – ті? 99-100 бетін о?ып шы?ады.

М??алім:

1. Балалар, сендерді? ойларынша генетика ?ылымны? ?ай салаларымен байланысы бар деп ойлайсы?дар?
2. Осы та?ырыпта ?андай жа?а с?здерді (??ымдарды) кездестіріп отырсы?дар? Олар туралы б?рыннан естулерін бар ма? Оларды тере?дей білу ?шін ?азір мынадай  с?здікті д?птерлері?е жазып алы?дар.

Т??ым ?уалаушылы? – тірі а?заларды? таби?и ?асиеттерін, белгілерін ?здеріне ?ана т?н биосинтезін ж?не зат алмасуды ?рпа?тан-?рпа??а беріп, ?айталануы.

Ген – бір н?руыз туралы а?парат жазыл?ан ДН? ?лескісі.

Генотип – б?л генетикалы? есептерде АА,Аа немесе аа ?ріптерімен белгіленетін та?балы а?за гендеріні? жиынты?ы.

Фенотип – б?л генетикалы? белгілерді? сырттай пайда болуы. Фенотипті генотипті? к?зге к?рінетін кескіні деуге болады.

Аллель – с?йкес хромосомаларды? бірдей ?лескілерінде болып, баламалы белгілеріні? дамуына жауап беретін д?л сол генні? ?р т?рлі ?алпы (сары, жасыл т?с).

Гетерозигота – жасушаларында бір генні? екі аллелі болатын а?залар.

Гомозигота – генотипінде тек бір іріктеме аллелі ?ана болатын тіршілік иелері.

М??алім:Генетиканы? негізгі ??ымдарымен ?атар, генетикалы? есептерді шы?ару ?шін онда т??ым ?уалауды? негізгі за?дары ?олданылады. Б?л за?дарды т?рлі т?жірибелер ар?ылы Грегор Мендель аш?ан. ?з т?жірибелеріні? зерттеу зерзаты ретінде ол асб?рша?ты пайдалан?ан. Неліктен?

О?ушылар: 101б,35,36 суреттерді талдайды

Г.Мендельді? генетика ?ылымына сі?ірген та?ы бір е?бегі, белгілерді бас?аратын н?сілдік ?асиетті (генді) шартты т?рде ?ріппен белгілеуді ?сынды.

Р  — ата-ене дара?тары

? — еркек дара?ы (Марсты? астрономиялы? белгісі)

?-  ?йел дара?ы (Шолпанны? астрономиялы? белгісі)

х –  дара?тар арасында?ы ша?ылысты белгілейтін белгі

F –  ?рпа?тар

А – доминантты белгі

а — рецессивті белгі

Б?л белгілер генетикада есеп шы?аруда ?олданылады. Сонымен ?атар генетикада есеп шы?ар?ан кезде моногибридті будандастыру (ата-енелер формалары тек бір ж?п белгілері бойынша ?ана ерекшеленетін ша?ылыстыру) ж?не дигибридті будандастыру (екі ж?п белгілерінде айырмашылы? болатын ша?ылыстыру). Дигибридті будандастыр?ан кезде Пэннет торк?зі ?олданылады.

М??алім: интерактивті та?тадан моногибридті ж?не дигибридті будандастыру?а мысал к?рсетеді. Моногибридті будандастыру дегеніміз — ата — аналары бір ж?п белгілері бойынша ажыратылатын дараларды будандастыру.
Будандастыру н?тижесінде бірінші ?рпа?та алын?ан будан ?сімдіктерді? барлы?ыны? т??ымдары сары т?сті болып, бірде — бір жасыл т?с к?рінбеген. Олай болса, ата — аналы? екі іріктемені? тек біреуіні? ?ана белгісі жары??а шы??ан. Бірінші ?рпа?та бірден к?рініс берген м?ндай белгіні Мендель доминантты, ал к?рінбей ?ал?ан белгіні рецессивті деп атады.
Б?л т?жірибедегі т??ымны? сары т?сі доминантты, ал жасыл т?сі рецессивті белгі.
?рдайым бірінші ?рпа?та ?р ж?п белгіні? біреуі ?ана к?рініс берген, б?л ??былысты
Біркелкілік ережесі немесе Мендельді? бірінші за?ы деп аталады.
Мендель т?жірибені одан ?рі жал?астырып, осы бірінші ?рпа?ты? сары т??ымдарын келесі жылы ?айта егіп, олар?а ?здігінен тоза?дану ж?ргізген. К?зде пісіп жетілген екінші ?рпа?ты? ?сімдіктерінен барлы?ы 8023 т??ым жинал?ан. Сары т??ым — 6022,
ал жасыл т??ым — 2001бол?ан. Есептегенде барлы? т??ымны? 3 б?лігі сары, ал 1 б?лігі жасыл т?сті. Бірінші ?рпа?та к?рінбей ?ал?ан жасыл т?с жасырын к?йде болып, екінші ?рпа?та шы??ан. Доминантты ж?не рецессивті белгілерді? ара?атынасы 3: 1. Осы ??былысты Мендельді? екінші за?ы немесе белгілерді? ажырау за?ы деп аталады.

ІV Бекіту (9 мин.)

І-топ Моногибритті будандастыру

ІІ топ Генетикалы? есептер шы?ару

ІІ топ «?атені тап» ойыны

М??алім: жа?а та?ырпты ойда?ыдай т?сіну ?шін, ?азір та?ырып со?ында?ы (§ 22-23,105 бет) генетикалы? есепті шы?арып к?рейік.

* Егер с?р т?с а? т?стен басым болса, онда т?мендегі ша?ылыстырулардан ?андай ?рпа? к?туге болады:

1. гетерозиготалы с?р аталы? ж?не гомозиготалы а? т?сті аналы?;
2. екі а? т?сті ата-ене;
3. ата-енені? екеуі де с?р т?сті, оларды? біреуі – гомозигота, екіншісі гетерозигота бола ала ма?

А? т?сті ата-енелерден с?р т?сті ?рпа?тарды? тууы м?мкін бе?

С?р т?сті ата-енелерден а? т?сті ?рпа?тарды? тууы м?мкін бе?

Топтастыру
Терминдер     Символдар

Тест.
1. Генетиканы? атасы  
А) Г. Мендель
Б) У.Бэтсон

С) Н. Вавилов
2. Генетика ?ылымы зерттейді?
А) с?рыптауды;
Б) эволюцияны;
С) т??ым?алаушылы? пен ?згергішлтікті.
3. Мендельді? екінші за?ы ?алай аталады?
А) Т?уелсіз ажырау за?ы;
Б) Ажырау за?ы.
С) Біркелкілік за?ы

4. Басым белгі ?алай аталады?
А) рецессивті;
Б) доминантты;
С) басы??ы
5. Мендель ?андай ?сімдікке т?жірибе ж?ргізді?
А) б?рша?;
Б) ?ызан;
С) намазшамг?л
6. Мендельді? бірінші за?ы ?алай аталады?
А) Т?уелсіз ажырау за?ы;
Б) Біркелкілік за?ы;
С) Ажырау за?ы.
7. К?рінбей ?ал?ан белгі ?алай аталады?
А) рецессивті;
Б) доминантты;
С) аллельді

1. ?йге тапсырма (2 мин.) § 22-23 о?у.
2. § 22-23 кейінгі А,В,С де?гейлік тапсырмаларын орындау.