Просмотр содержимого документа
«Эволюциялы? ілімні? дамуы ж?не оны? д?лелдемелері. Эволюциялы? ілімні? шы?уы ж?не дамуы.»
Қош келдіңіздер!
I бөлім. Қызығушылықты ояту“Ия”, “Жоқ”
1. Селекция ғылымы химия саласына кіреді.
2. Қолдан сұрыптау кезінде өсімдіктердің жаңа іріктемелері және жануарлардың қолтұқымдары алынады.
3. Табиғи сұрыпталу – тіршілік үшін күрестің нәтижесі.
4. Биотехнология ғылымын Р. Гук негізін салды.
5. Гендік инженерия арқылы ішек бактериясының генотипіне адам генін енгізіп, инсулин гармонын алды.
6. Сұрыптаудың нәтижесінде су қоры көбейе бастады.
II бөлім. "Құпия сан" ойыны. Ойын шарты: Мүғалімнің қойған сұрақтарына оқушылар кестедегі жауапты қоюлары қажет.
1. Биотехнология
6. Жеке сүрыптау
2. Аутбридинг
7. Депрессия
3. Инбридинг
8. Ш. Берсиев
4. Гетерозис
5. Полиплоидия
1. Қазақстандық тары өсіруші.
2. Туыс емес дараларды будандастыру.
3. 1914 жылы Американдық генетик К. Шелл енгізген ұғым.
4. Тиімсіз көріністер.
5. Ұрпақ алуға болатын жеке дараларды бөліп алу.
6. Жақын туыстық қатынасы бар өсімдіктерді будандастыру .
7. Өнер, шеберлік, ғылым деген мағынаны білдіретін ұғым.
8. Хромосома санының гаплоидты жиынтыққа еселеніп артуы.
Жауаптары
1. Биотехнология
6. Жеке сұрыптау
2. Аутбридинг
7. Депрессия
3. Инбридинг
8. Ш. Берсиев
4. Гетерозис
5. Полиплоидия
1. Қазақстандық тары өсіруші. 8
2. Туыс емес дараларды будандастыру. 2
3. 1914 жылы Американдық генетик К. Шелл енгізген ұғым. 4
4. Тиімсіз көріністер. 7
5. Ұрпақ алуға болатын жеке дараларды бөліп алу. 6
6. Жақын туыстық қатынасы бар өсімдіктерді будандастыру . 3
7. Өнер, шеберлік, ғылым деген мағынаны білдіретін ұғым. 1
8. Хромосома санының гаплоидты жиынтыққа еселеніп артуы. 5
III бөлім. " басқатырғылар (жалғасын тап)"
Әр түрлі тұқым қуалаушылығы бар ағзаларда шағылыстыру...
Зең саңырауқұлақтары антибиотиктер, оның ішінде... алуға пайдаланылады .
Қазақстанның академигі ... үй қолтұқымын сұрыптады.
Бальмонттың жетекшілігімен 1934-1946 жылдары қазақтың ... шығарылды.
Жауаптары
Әр түрлі тұқым қуалаушылығы бар ағзаларда шағылыстыру... (будандастыру)
Зең саңырауқұлақтары антибиотиктер, оның ішінде... алуға пайдаланылады . (пенциллин)
Қазақстанның академигі ... үй қолтұқымын сұрыптады. (Мұхамедғалиев)
Бальмонттың жетекшілігімен 1934-1946 жылдары қазақтың ... шығарылды. (биязы жүнді қойы).
ІҮ бөлім.Сәйкестендіру тесті
Мәдени орталықтар
1 . Оңтүстік Азия
Өсімдік атаулары
2. Шығыс Азия
А. Картоп
Ә. Мақта, кокос
3. Оңтүстік-Батыс Азия
Б. Банан
4. Жерорта теңізі
5. Абиссиния орталығы
В. Зәйтүн ағашы
6. Орталық Америка
Г. Бидай
Ғ. Қара бидай
7. Анд (Оңтүстік Америка)
Д. Соя, тары
Е. Күріш
Ж. Қант қамысы
3. Үрмебұршақ
И. Асқабақ
ІҮ бөлім.Сәйкестендіру тесті
Мәдени орталықтар
Өсімдік атаулары
1 . Оңтүстік Азия
Дұрыс жауап
А. Картоп
2. Шығыс Азия
1. Е, Ә
Ә. Мақта, кокос
3. Оңтүстік-Батыс Азия
2. Д
Б. Банан
4. Жерорта теңізі
5. Абиссиния орталығы
В. Зәйтүн ағашы
3. Г, Ғ
Г. Бидай
6. Орталық Америка
4. В
5. Б
Ғ. Қара бидай
7. Анд (Оңтүстік Америка)
6. И, 3
Д. Соя, тары
7. А
Е. Күріш
Ж. Қант қамысы
3. Үрмебұршақ
И. Асқабақ
Сергіту сәті: Қазақстан дамудың эволюциялық жолын ұсынады.
Сабақтың тақырыбы: Эволюциялық түсініктердің дамуы және оның дәлелдемелері. Эволюциялық ұғымның шығуы және дамуы
Сабақтың мақсаты:
1.Эволюциялық ұғымның қалыптасуы және оның дәлелдемелері туралы түсініктерін қалыптастыру
2.Ойлау, есте сақтау қабілеті мен өз бетімен жұмыс істеу белсенділігін арттыру
3.К.Линней мен Ж.Б.Ламарктің биология ғылымына қосқан үлесін үлгі тұту.
Күтілетін нәтиже:
Эволюция ұғымының шығуы және дамуы негіздері ұғымын меңгеру
1.Жүйелеу дегеніміз не?
ІІ бөлім «Мағынаны тану»
3. Оқып үйренудің мұндай тәртібі туралы не айтуға болады? Эволюция деген не?
2.Сендер жануарлар мен өсімдіктерді қандай жүйеде оқып үйрендіңдер?
3.Жан Батист
3.Жан Батист
2.К.Линнейдің ғылымға қосқан үлесі қандай?
2.К.Линнейдің ғылымға қосқан үлесі қандай?
1.Эволюциялық табыстың (процестің) қандай 2 кезеңі бар?
1.Эволюциялық табыстың (процестің) қандай 2 кезеңі бар?
Венн диаграммасы. Карл Линней мен Ж.Б.Ламарктың биология ғылымына қосқан еңбектерін салыстыр:
Карл Линней
Ортақ еңбегі
Ж.Б.Ламарк
Ол әуелгер. метафизик.“Табтғат жүйесі” атты еңбегі 1735 жылы жарық көрді.
“ Ботаника философиясы” атты еңбек жазды. Қосарлы атаутізімін енгізді. “Түр” ұғымын қисындап түсіндірді. Жүйелеуді енгізді.
Линнейдің әсіресе омыртқасыз жануарлар саласында жүйелеуін жетілдірді. Тірі ақзалардың күрделенуін дәлелдей отырып, салыстырмалы-анатомиялық әдісті ойдағыдай қолданды.
Ол трансформист “Биология ” терминін енгізді.
Тірі ағзалардың табиғи жағдайларға бейімделгіштік жағына өзгеруін анықтайтын негізгі күші ретінде қоршаған ортаның рөлін алғаш негіздеді.
Алғаш түтас эволюциялық теориясын жасады. “Зоология философиясы” атты еңбек жазды.
Кестені толтыр:
Эволюция ұғымы
Карл Линней
Ж.Б.Ламарк
Прогрессс
Қосарлы атау тізімі
Регресс
Әуелгері
Тұтас эволюциялық теория
Мамонт жасады
Жүйені едәуір жетілдірді
Морфологиялық өлшем негізінде
Градация
1.Қосарлы атау тізімі
2.Градация
3.Прогресс
4.Тұтас эволюциялық теория
5.Регресс
6.әуелгері(предшественник)
7.Жүйені едәуір жетілдірді
8.Морфологиялық өлшем негізінде
9.Мамонт жасады
ІІІ бөлім “Ой толғаныс”
1. Қосарлы атау тізімі дегенді қалай түсінесің?
2. Ламарк эволюция себебін қандай көзқараспен түсіндірді?
Тест сұрақтарына жауап бер:
1.Жан Батист Ламарк қандай бағытты ұстанды:
А)материалист ә)трансформист б)идеалист
2.Адамды адам тәріздес маймылға жатқызған ғалым:
А)Ж.Б.Ламарк ә)Ч.Дарвин б)К.линней
3. «Зоология философиясының» авторы:
А)К.Линней ә)Ж.Б.Ламарк б)Ч.Дарвин
4.Ол идеалист метофизик болды:
А)Ж.Б.Ламарк ә)Н.И.Вавилов б)К.Линней
Терминдерге анықтама бер:
Прогресс –
Регресс –
Градация –
1.Мезозой кезеңінде үстем болған жануарлар?
2.К.Линней қандай еңбегінде өсімдіктер мен жануарларды жүйелік санаттарға бөлді?
3. Жүйелеуге жүйке және қан тарату жүйелерін негіз еткен ғалым.
Линнейдің жүйесі қандай ұқсастыққа негізделген?
Ж.Б.Ламарк тірі ағзалар қандай жағдайларға байланысты өзгереді деді және оның пікірі дұрыс па?
Карл Линнейдің негізгі ғылыми еңбектері ретінің бөліктерін жаз
«Баға беру»
Сен қалай ойлайсың?
Күнделікті жаттығудан өте ынталы құтанның аяғы біраз ұзара бастайды. Егер екі ынталы құтан жұптасып ұрпақ берсе, олардың балапандарының аяғы осы түрдегі машықтанбаған өзге құстар аяғының бастапқы ұзындығынан ұзын болады. Егер мүшелер ұзақ уақыт жаттықпаса, олардың мөлшері кішірейіп, тіпті жойылып кетеді. Осы пікір дұрыс па?
Рефлексия “Инсерт” әдісі Не білдік? Нені білгім келеді? Түсіндім. Маған түсініксіз.
Үйге тапсырма: К. Линней мен Ж.Б. Ламарктің еңбектері мен кемшіліктері туралы эссе жазу.
Эволюция (лат. evolutіo – өрлеу, өркендеу), биологияда – тірі табиғаттың қайта айналып келмейтін және тура бағытталған тарихи дамуы.
Эволюция терминін алғаш М.Хейл қолданды. (1677). Кейін швейцарлық ғалым Ш.Бонне (1720 – 93) эмбриологияға арналған еңбектерінде пайдаланды (1762).
Эволюция ұғымы, оның бағыттары:
Биологиялық эволюцияның мынадай бірнеше анықтамалары бар:
1. Тірі ағзалардың тарихи дамуының қайталанбайтын үдерісі.
2. Биологиялық жүйелердін; біртіндеп, азды-көпті бағытта жоғары сатыға көтерілу үдерісі.
3. Тірі ағзалардың қарапайым формадан күрделірек (жетілген) формаға баяу өзгерген үдерісі.
4. Тірі зерзаттардын, ұзақ мерзімінде жоғары сатыға көтерілуі.
Кері кету дегеніміз - алға басуға кері үдеріс, яғни эволюциялық сәтсіздік. Биологиялық кері кету (регресс) - дарақтар саны мен олардың жуйеленген топтары санының кемуі және аймақтың тарылуы. Биологиялық кері кету кезінде санын қалпына келтіріп, алға басуға мүмкіндігі бар өкілдер жеткілікті мөлшерде сақталады.
Биологиялық алға басу (прогресс) дегеніміз – дарақтардың санының, жүйеленген сан алуандықтың (едәуір ұсақ жүйеленген топтар санының) артуы және аймақтың кеңеюі.
Мәселен, мезозой замандағы сүмпайы кесірткелер (динозаврлар) үстем болды. Сан алуан ұшқыш, жыртқыш, теңізде тіршілік ететін және шөпқоректі динозаврлар көп болды.
Мәселен, тірі ағзалар тобы, әр түрлі уақыт аралығында биологиялық алға басу ретінде де, биологиялық кері кету ретінде де өмір сүре алады. Жорғалаушылар мезозой дәуірінде үстемдік етсе де, соңынан сүтқоректілерге, бунакденелілер мен құстарға орын берді. Алға басу үдерісінің жолдары да әр түрлі болады. Ағзалардың біреуі жоғары сатыға көтеріліп, бұрынғысынан күрделілене түседі. Сөйтіп құстар мен сүтқоректілер де биологиялық алға басуға жетті. Ал оған керісінше, езге ағзалар қарапайымдалып, бірсыпыра маңызды мүшелерін жоғалтты. Бұл түрлер паразиттік жолмен тіршілік ете бастағанда байкалады. Кейбір құрттар (эхинококк (жылауық), ішексорғы (аскарида) және т.б. және бунакденелілер (бітелер, көдімгі және төсек кандалалары) осындай жолдан өтті.
Ж. Б. Ламарктың эволюциялық теориясы.
Биологияда XVII ғасырдын, өзінде-ақ трансформизм деп аталатын бағыт пайда болды. Трансформистер тірліктің өзгергіштігіне, трансформацияға сенді. Жан Батист Ламарк (1744-1829) ең көрнекті трансформист деп есептелді. Ол алғашкы түтас эволюциялық теория жасады. Оның «Зоология философиясы» (1809) еңбегі біюлогияда эволюциялың түсініктердің басымдығына бағытталған жолда маңызды қадам болды.
