Eshitish organi (eshitish analizatori).

41-umumiy o’rta ta’lim maktabi

biologiya fani o’qituvchisi

Qudratbek Jo’rayev

Mavzu : Eshitish organi (eshitish analizatori).

Eshitish analizatorining ahamiyati.

Eshitish organi – quloqning tuzilishi .

R E J A :

Eshitish organining funksiyasi .

Eshitish organi gigiyenasi .

Reja

asosida yangi mavzu bayoni:

• Eshitishning ahamiyati shundan iboratki, odam hayotdagi ba'zi voqealarni ko'rgandagiga nisbatan, ularning mazmunini eshitganida to'liqroq tushuncha oladi. Masalan, odam biror spektaklni televizordan ovozsiz tomosha qilganda olgan tushunchasiga nisbatan shu spektaklning mazmunini radio orqali eshitganida to'liqroq tushunchaga ega bo'ladi.

• Eshitish organi bo'lgan quloq bosh suyagining chakka qismida joylashgan. U uch qismdan: tashqi, o'rta va ichki quloqdan iborat

Tashqi quloq - quloq suprasi va tashqi eshitish yo’lidan iborat. Tashqi quloq yo’lining oxirida biriktiruvchi to’qimadan tashkil topgan 0,1 mm qalinlikdagi nog’ora parda bo’lib, u tashqi quloq yo’lini o’rta quloq bo’shlig’idan ajratib turadi.

• O'rta quloq   bo'shlig'i Yevstaxiy naychasi yordamida burun-halqumga tutashgan. O'rta quloqda bir-biri bilan ketma-ket birikkan uchta  eshitish suyakchalari  (bolg'acha, sandon, uzangi) tovush to'lqinlari ta'sirida nog'ora pardada hosil bo'lgan tebranishni ichki quloqqa o'tkazadi.

• Ichki quloq -  bo'shliq va yarim doira kanalchalar sistemasidan, ya'ni  suyak labirintdan   iborat. Suyak labirintning ichida  parda labirint   joylashgan, ular orasidagi torgina bo'shliqda  perilimfa suyuqligi   bo'ladi. Parda labirintning ichida esa   endolimfa suyuqligi   bo'ladi. Suyak labirintda chig'anoq bo'lib, uning ichida tovushni sezuvchi hujayralar, ya'ni eshitish retseptorlari joylashgan.

• Suyak labirintning

  dahliz  va  yarimdoira kanalchalar

  deb ataluvchi qismidagi xaltasimon tuzilmalarda odam tanasining fazodagi muvozanatini ta'minlovchi vestibular analizator retseptorlari joylashgan.

• Yuqorida aytilgan tashqi, o'rta va ichki quloq ning har biri o'ziga xos funksiyani bajaradi. Quloq suprasi tovush to'lqinlarini to'plash va uni quloqning tashqi yo'liga yo'naltirish vazifasini o'taydi.

• Tashqi quloq yo'li tovush to'lqinlarini nog'ora parda tomon o'tkazadi. Tovush nog'ora pardani tebrantiradi, uning tebranishi eshitish suyakchalari orqali ichki quloqning chig'anog'i hamda yarim doira kanalchalardagi perilimfa va endolimfa suyuqliklarini to'lqinlantiradi. Ularning to'lqinlanishi chig'anoq ichidagi eshitish retseptorlarini qo'zg'atadi.

• Retseptorlarning qo'zg'alishi eshitish nervi tolasi orqali miya ko'prigi, o'rta miyada joylashgan po'stloqosti eshitish markaziga, undan esa bosh miya yarimsharlari po'stlog'ining chakka qismida joylashgan oliy eshitish markaziga borib, uni qo'zg'atadi. Bu markazda joylashgan nerv hujayralarida tovush ta'siri analiz va sintez qilinib, uning mazmuni aniqlanadi.

Eshitish organi gigiyenasi.

•   Odam eshitish organining yaxshi rivojlanishi, sog'lom bo'lishi uchun quyidagi gigiyena qoidalariga rioya qilishi zarur:
•   yashash, o'qish, ishlash va jamoat joylarida tinchlikni saqlash;
•   ikki-uch qavat bint, yupqa sochiq uchini namlab tashqi quloq yo'lini har 2-3 kunda artib tozalash;
•   tashqi quloq, burun, og'iz, tomoqni shamollashdan ehtiyot qilish.

Yangi mavzuni mustahkamlash:

• Eshitishning odam hayotidagi ahamiyati qanday?
• Quloq necha qismdan iborat?
• Eshitish organining sog’lom bo’lishi uchun nima qilish kerak?

Uyga vazifa

Yangi mavzuni o’qib, mavzu asosida 5 tadan test savollari tuzish va savollarga og’zaki javob berishga tayyorlanish