4.Ветеринариялы? ?ылыми- зерттеу институтыны? жо?ары д?режелі мал д?рігері
Топ модераторларыны? ?ызметі барлы? баяндамашыларды ты?дап ба?алау.
Жа?а саба?
І б?лім Пленарлы? отырыс /м??алім жа?а саба? туралы баяндайды/
?аза?станны? ?ызыл кітабы – ?аза?стан Республикасы аума?ында жойылып кету ?аупі т?нген ж?не сирек кездесетін жануарлар мен ?сімдіктерді? сипаттамасы берілген арнайы басылым. 1978 жылдан шы?арыла бастады. Оны? омырт?алы жануарлар?а арнал?ан бірінші б?лімі жеке кітап болып 1978 ж. жары? к?рді. “?аза?станны? ?ызыл кітабыны?” екінші б?лімі 1981 ж. ?сімдіктерге арналып шы?арылды. “?аза?станны? ?ызыл кітабыны?” бірінші басылымына тіркелген ?сімдіктер мен жануарлар т?рлері екі категория бойынша: А категориясы – жойылып кету ?аупі т?нген т?рлер; Б категориясы – сирек кездесетін т?рлер деп берілді. “?аза?станны? ?ызыл кітабыны?” жануарлар?а арнал?ан бірінші басылымында омырт?алы жануарларды? 87 т?рі: балы?ты? 4, ?осмекенділерді? 1, бауырымен жор?алаушыларды? 8, ??старды? 43, с?т?оректілерді? 31 т?рі тіркелді. 1991 ж. “?аза?станны? ?ызыл кітабыны?” толы?тырыл?ан екінші басылымы шы?ты. Кітапты? екінші басылымына омырт?алы жануарларды? 129 т?рі мен т?р тарма?тары тіркелді. Онда балы?тарды? 16, ?осмекенділерді? 3, бауырымен жор?алаушыларды? 10, ??старды? 58, с?т?оректілерді? 42 т?рі мен т?р тарма?тары туралы м?ліметтер берілген. “?аза?станны? ?ызыл кітабыны?” екінші басылымында ал?аш рет омырт?асыз жануарларды? 105 т?рі берілді, онда ж?ндіктерді? 96, шаянт?різділерді? 1, ?луларды? 6, ??рттарды? 2 т?рі туралы деректер тіркелген. 1996 ж. “?аза?станны? ?ызыл кітабыны?” ?шінші басылымы ?айта ??деліп, ?рі толы?тырылып, ?аза? тілінде шы?ты. Б?л ?шінші басылымны? бірінші томы “Жануарлар”, оны? бірінші б?лімі “Омырт?алылар” деп аталды. Онда омырт?алы жануарларды? 125 т?рі мен т?р тарма?ы туралы деректер берілген.
“?аза?станны? ?ызыл кітабыны?” ?шінші басылымында тіркелген жануарлар т?рлері 5 категория бойынша: 1-категория – жойылып бара жат?ан; 2-категория – саны жылдан-жыл?а к?рт азайып бара жат?ан; 3-категория – сирек кездесетін; 4- категория – ?ылыми т?р?ыдан толы? зерттелмеген; 5-категория – ?алпына келтірілген т?рлер деп берілген. “?аза?станны? ?ызыл кітабыны?” ?шінші басылымында тіркелген омырт?алы жануарлар т?ріні? ?андай отряд?а, ?андай т??ымдас?а жататыны ж?не ?рбір жеке т?рге ?ыс?аша ?аза?ша, а?ылшынша деректер берілг
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Сабақтың мақсаты:білімділік: Сымбаттың бұзылуы, омыртқа жотасының қисаюы, жалпақтабандылық туралы түсінік беру дамытушылық: Сымбаттың бұзылуы, жалпақтабандылықтың себебін анықтау. Өз ойларын жеткізе білу, сөйлеу, ойлау қабілеттерін шыңдау тәрбиелік: Салауатты өмір сүруге, денсаулықтарын күтуге тәрбиелеу.
Сабақтың құрылымы: 1. Ұйымдастыру кезеңі. 2. "Ер дәулеті - еңбек" бөлімі - үй тапсырмасын сұрау. 3. "Білгенге маржан" – жаңа сабақ. 4. "Бәрін білгім келеді" - бекіту. 5. "Қозғалыс, ол - өмір" - қорытындылау. 6. "Бейнет түбі - зейнет" - бағалау. 7. Үйге тапсырма.
2. Үй тапсырмасын тексеру:1.Слайдтағы тірек – сызбаларды пайдалану арқылы жауап беру. 1. Бұлшық ет деген не? 2. Бұлшық еттердің маңызы қандай? 3. Бұлшық ет құрамына қарай • көлденең жолақты(қаңқада ) • бірыңғай салалы (ішкі мүшелерде) • жүрек бұлшық еті (жүректе) 4. Бұлшық ет сыртқы пішініне қарай • қысқа және жуан (омыртқа жотасы) • ұзын және жіңішке (аяқ - қол) • жалпақ (тұлға) 5. Бұлшық еттің негізгі топтары (мойын, бас, тұлға, аяқ - қол) 6. Бұлшық еттің қызметі .
Қаңқаны қозғалысқа
келтіреді
Ішкі мүшелерді бірқалыпты
ұстайды
Бұлшық еттер
Денені тік бағытта ұстайды
Денені әртүрлі қалыпқа келтіреді
Тірек – қимыл жүйесінің белсенді бөлігі
Бұлшық ет түрлері
Біріңғай салалы бұлшық еттер
Бағыттай алмаймыз
Ішкі мүшелер, тамырлар қабырғасын құрайды
Көлденең жолақты
бұлшық еттер
Бағыттай аламыз
қаңқа
бұлшық еттері
Көлденең жолақты бұлшық еттер
Бағыттай алмаймыз
Миокард
жүрек бұлшық еті
Бұлшық ет құрылысы
Бұлшық ет мыңдаған ерекше клеткалардан тұрады. Олардын бұлшық ет талшықтары немесе жіптері – фибриллалары (1) түзіледі.Талшықтар (2) шоғырларға (3) жиналады. Бұлшық ет жиырылғанда, талшық қысқарады.
Пішіні жағынан бұлшық еттердің бөлінуі
Ұзын Қысқа Жалпақ
бұлшық ет бұлшық ет бұлшық ет
Айналма Сақина
бұлшық ет бұлшық ет
Бас бұлшық еттері
Мойын бұлшық еттері
Бұлшық еттердің
негізгі топтары
Дене бұлшық еттері
Қол бұлшық еттері
Аяқ бұлшық еттері
Бас және мойын бұлшық еттері – бас бұлшық
еттерінің мөлшері шағын болады. Солардың
көмегімен біз бетіміздің қозғалысын өзгерте аламыз:
жымиямыз және ренжиміз. Тамақты шайнаған
кезде жақ бұлшық еттері жұмыс істейді.
Олар – біздің денеміздегі ең күшті бұлшық еттер.
Мойын бұлшық еттері бас қозғалту үшін керек
Бас бұлшық еттері
Мимикалық
бұлшық еттер
Шайнау
бұлшық еттер
Мимикалық бұлшық еттер – бетке белгілі бір көрініс беретін бұлшық еттер.
Шайнау бұлшық еттері - үстіңгі және астыңғы жақ сүйектері арасындағы бұлшық еттер.
Мойын бұлшық еттері
Басты тепе – теңдікте ұстайды
Жұтуға
қатысады
Басты қозғалысқа келтіреді
Дене бұлшық еттері
Кеуде Қарын Қарын тік
бұлшық еттері бұлшық еттері бұлшық еттері
Арқа жалпақ бұлшық еті Трапеция тәрізді бұлшық ет
Қол бұлшық еттері
Делта тәрізді Екі басты Үш басты
бұшық ет бұлшық ет бұлшық ет
Бицепс Трицепс
Аяқ бұлшық еттері
Таспа Санның төрт басты
бұлшық еті бұлшық еті
Бөксе бұлшық еті Балтыр бұлшық еті
Бұлшық еттер туралы ғажайып фактілер:
1. Біз күлгенде 17 бұлшық ет қимылға келеді.
2. Біз ренжігенде 40-тан астам бұлшық ет
қимылға келеді.
3. Бұлшық еттер дене салмағының бестен екі бөлігіне
дейін мөлшерді құрайды
4. Орташа алғанда ерлерде әйелдерге қарағанда дене
салмағының бұлшық еттер салмағына қатынасы
артық болады.
5. Ең үлкен бұлшық ет – бөксе бұлшық еттері,
ол жүру, жүгіру және секіру кезінде
артқа қарай, ал денені алдыға қарай
итеру қызметін атқарады
6. Ең кіші бұлшық ет – құлақтың түпкі
жағында орналасқан көлемі «1» санының
мөлшеріндей үзеңгі бұлшық еті
2.Фронтальды сұрақтар "Миға шабуыл". 1.Бұлшық еттің қажуы неге байланысты? 2. Шыныға білмеген, тыныға да білмейді" – деген неліктен айтылған? 3.Екі оқушы шығып, 5 кг гантельді біреуі көтеріп, ал екіншісі – көтеріп, түсіріп тұрады. ( 35 сек ішінде қай оқушының қолы тез шаршайды? )
Сабақтың тақырыбы: Дене сымбатының бұзылуы және жалпақтабандылық қалыптасудың алдын алу.Гиподинамияның салдары.
Ассосация құру
Сымбат
Сымбат дегеніміз – қалыпты жағдайда және жұмыс кезінде адамның күнделікті әдетпен өз денесін ұстай білуі. Сымбатты адамның денесі жарасымды, ісі өнімді болады. Сымбаттың қалыптасуы жүре пайда болады
Сымбат бұзылуының түрлері
Жалпақтабандылық
Сколиоз
ОМЫРТҚА ЖОТАСЫ
Сколиоз – омыртқаның бір бүйірге қарай қисаюы (туа және жүре пайда болады) Лордоз – омыртқа бағанасының алға қарай иілуімен сипатталады Кифоз – омыртқа бағанасының артқа қарай иілуі.
Бұзылу сатысы.Күжірейген арқа. Омыртқаның кеуде жағындағы жоғарғы бөлігі көбірек қисайып кетеді. Иықтары қусырылып, арқасы күжірейіп, қарны шартиып салбырап тұрады. Еңкіш дене. Адамның бойында өте жиі кездесетін мін. Мұндай жағдайда жалпы кеуде сүйегінің қисайып кеткендігі байқалады. Әдетте, еңкіш адамның жауырыны томпайып, төсі ішке қабысып, иық пен бас алға еңкейеді, қарны қампиып тұрады. Еңкіш адам бойын тік ұстап көп жүре алмайды, себебі бұлай жүргенде тез шаршап қалады. Қайқы бел. Дене құрылысының бұзылуы. Дененің мұндай кемістігінде мойын, кеуде, бел біріншіден — омыртқалардың анатомиялық қисықтығы айқын болып тұрады. Дененің бұл кемістігінің себептері, омыртқаның бүгіліп - жазылып тұратын бұлшық еттерінің дұрыс жетілмеуі және мешел ауруының белгісі. Екіншіден, адамның жамбасы сыртқа шығып тұрады.
Пайда болу себебі Дұрыс отырмаудан, жүруден Ішкі мүшелердің ауруынан Салмақты бір жаққа түсіруден Үнемі жұмақ төсекке жатудан Қозғалыстың аз болуына
Алдын алу o Дұрыс бірқалыпты отыруға дағдылану o Емдік массаждар қабылдау o Салмақты омыртқа жотасына бірдей түсіру o Ауыр жүкті бір қолмен көтермеу o Түзу жүру o Иықтың бір деңгейде болуы o Тазалықты сақтау o Дұрыс тамақтану o Шынығу o Көңілді жүру o Сәнді киіну
Жалпақтабандылық – адам табанындағы ойыстың түгелдей немесе жартылай тегістеліп, жалпайып кетуі. Бұзылу сатысы 1, 2, 3 дәрежелі жалпақтабандылық
Пайда болу себебі o Үнемі биік өкшелі аяқ - киім кию o Тар аяқ - киім кию o Аз қозғалыс o Артық салмақ
Алдын алу Аяқ - киімді таңдап кию Жалаң аяқ жүру Арнайы массаждар қабылдау Шынығу
Гиподинамия - аз қозғалу, жеткiлiксiз қимыл белсендiлiгi
Зат алмасудың бұзылуы
Ішкі мүшелер,жүйке қызметінің бұзылуы
Бұлшықет күшінің төмендеуі
Гиподинамияның ағзаға әсері
Артық салмақтың пайда болуы
Иммундық жүйенің әлсіреуі
Денсаулық бұзылады
Спортпен шұғылдану
Дұрыс тамақтану
Денені шынықтыру, ырғақты қимыл
Денсаулықты нығайту жолдары
Күн тәртібін қадағалау, тынығу
Гигиена ережелерін сақтау
Зиянды әдеттерден аулақ болу
Қазақ халқымыздың ұлттық салт-ғұрыптарының бұлшық еттерді жаттықтыруда маңызы зор
Ұлттық ойындар: - Ақсүйек - Көкпар тарту - Алтыбақан - Асық - Ат жарыс - Қыз қуу - Бәйге - Күрес
Дененің сымбатты болуына
Тірек-қимыл жүйесінің дамуына
Өмірді қызықты, мағыналы етіп өткізуіне
Ұлттық ойындар
Ой – өрісін дамытуына
Дене қимылының жетілуі, шынығуы
Көтеріңкі көңіл – күй
Зертханалық жұмыс№9. Тақырыбы:Организмнің өсу және даму деңгейін антропометрлік әдіспен анықтау.
Антропометрия — адамның дене мүшелерін өлшеу арқылы оның дене құрылысына тән жыныстық , нәсілдік және жас ерекшеліктеріне жан-жақты анықтамалар беретін антропологиялық зерттеудің негізгі тәсілдерінің бірі. Антропометрия тәсілінің негізін алғаш француз антропологтары (19 ғ.) қалаған. Антропометрия өлшеу балдық бағалар арқылы жүргізіледі. Этник. антропологияда тірі адамның бас, бет, дене салмағы, бойы т.б. түрлі өлшемдер бойынша анықталады. Сонымен қатар бассүйек, қаңқа сүйектерге, көз, шаш, тері түстеріне де өлшеу жұмыстары жүргізіледі. Сөйтіп, А-лық материалдарға жан-жақты статистик. сипаттамалар беріледі. А-ның қолдану салалары өте көп: адамға киім тігу, аяқ киімдерін, өндіріс станоктарын, жиһаздардың түрлерін т.б. адам денесіне ыңғайлы етіп жасау кезінде антропометриялық деректер ескеріледі. Криминалистикада антропометриялық деректер қылмысты адамды тануда кең пайдаланылады.
163,2 167,2-171,2 166,0-169,2 168,0 169,2-173,4 171,2 173,4 Ұлдардың бойы Жас Көрсеткіш 12 жас Өте төмен 13 жас Төмен 14 жас 15 жас 136,2-140,0 141,8-145,7 Орташадан төмен 140,0-143,6 148,3-152,3 154,6-158,6 Орташа 145,7-149,8 143,6-154,5 152,3-156,2 158,6-162,5 149,8-160,6 Орташадан жоғары 154,5-159,5 156,2-167,7 Жоғары 162,5-173,5 160,6-166,0 Өте жоғары 159,5-163,5 167,7-172,0 163,5 166,0-170,7 173,5-177,6 172,0-176,7 170,7 176,7 177,6-181,6 181,6" width="640"
Қыздардың бойы
Жас
Көрсеткіш
12 жас
Өте төмен
13 жас
Төмен
14 жас
137,6-142,2
Орташадан төмен
15 жас
143,0-148,3
Орташа
142,2-145,9
147,8-152,6
145,9-154,2
148,3-151,8
Орташадан жоғары
150,7-154,4
151,8-159,8
152,6-155,4
Жоғары
154,2-159,2
154,4-157,2
155,4-163,6
159,8-163,7
159,2-163,2
Өте жоғары
157,2-166,0
163,6-167,2
163,7-168,0
163,2
167,2-171,2
166,0-169,2
168,0
169,2-173,4
171,2
173,4
Ұлдардың бойы
Жас
Көрсеткіш
12 жас
Өте төмен
13 жас
Төмен
14 жас
15 жас
136,2-140,0
141,8-145,7
Орташадан төмен
140,0-143,6
148,3-152,3
154,6-158,6
Орташа
145,7-149,8
143,6-154,5
152,3-156,2
158,6-162,5
149,8-160,6
Орташадан жоғары
154,5-159,5
156,2-167,7
Жоғары
162,5-173,5
160,6-166,0
Өте жоғары
159,5-163,5
167,7-172,0
163,5
166,0-170,7
173,5-177,6
172,0-176,7
170,7
176,7
177,6-181,6
181,6
58,7 62,8-70,0 63,4-73,2 66,0 73,2 70,0-80,1 80,1 Жас Көрсеткіш 12 жас Өте төмен 13 жас Төмен 14 жас Орташадан төмен 27,8-31,8 15 жас 32,0-38,7 Орташа 31,8-36,0 36,0-45,4 38,7-43,0 37,6-43,8 Орташадан жоғары 43,0-52,5 43,8-48,2 42,0-46,8 45,4-51,8 Жоғары 48,2-58,0 46,8-50,6 52,5-59,0 Өте жоғары 51,8-63,4 58,0-64,0 63,4 50,6-60,4 59,0-69,0 64,0-72,2 69,0 60,4-66,5 72,2 66,5-74,9 74,9" width="640"
Ұлдардың салмағы
Жас
Көрсеткіш
12 жас
Өте төмен
13 жас
14 жас
Төмен
15 жас
28,2-30,7
30,9-33,8
Орташадан төмен
34,3-38,0
30,7-34,4
38,7-43,0
33,8-38,0
Орташа
38,0-42,8
34,4-45,1
43,0-48,3
38,0-50,6
Орташадан жоғары
42,8-56,6
45,1-50,6
Жоғары
48,3-62,8
50,6-56,8
Өте жоғары
56,6-63,4
50,6-58,7
56,8-66,0
58,7
62,8-70,0
63,4-73,2
66,0
73,2
70,0-80,1
80,1
Жас
Көрсеткіш
12 жас
Өте төмен
13 жас
Төмен
14 жас
Орташадан төмен
27,8-31,8
15 жас
32,0-38,7
Орташа
31,8-36,0
36,0-45,4
38,7-43,0
37,6-43,8
Орташадан жоғары
43,0-52,5
43,8-48,2
42,0-46,8
45,4-51,8
Жоғары
48,2-58,0
46,8-50,6
52,5-59,0
Өте жоғары
51,8-63,4
58,0-64,0
63,4
50,6-60,4
59,0-69,0
64,0-72,2
69,0
60,4-66,5
72,2
66,5-74,9
74,9
Биологиялық шынжыр. 3334206522251247600303513
ТЕСТ
Адамқаңқасы қанша сүйектен тұрады?
А) 160 б) 206 в) 250
2. Омыртқа жотасы қанша омыртқадан тұрады?
А) 40-45 б) 25-30 в) 33-34
3. Омыртқа жотасы неше бөліктен тұрады?
А) 6 б) 8 в) 5
4. Садақ сүйек қай жерде орналасқан?
А) аяқта б) қолда в) мойын омыртқада
5. Жалпақ үшбұрышты сүйек қалай аталады?
А) бұғана б) жауырын в) қабырға
6. Сүйектің қозғалмалы байланысы қалай аталады?А) буын б) омыртқа в) тобық7. Шүйде (қарақұс) бөлігі қай жерде орналасқан?А) тұлға сүйегінде б) бас сүйектев) төс сүйегінде8. Сүйектің құрамында қанша % органикалық заттар бар?А) 20 % б) 30 % в) 10 %9. Адамның қаңқасы неше жасқа дейін өседі?А) 22-25 жас б) 15-20 жас в) 30-35 жас10. Сүйекті зерттейтін ғылым қалай аталады?А) эндокринология б) ортопедияв) орнитология
163,2 167,2-171,2 166,0-169,2 168,0 169,2-173,4 171,2 173,4 Ұлдардың бойы Жас Көрсеткіш 12 жас Өте төмен 13 жас Төмен 14 жас 15 жас 136,2-140,0 141,8-145,7 Орташадан төмен 140,0-143,6 148,3-152,3 154,6-158,6 Орташа 145,7-149,8 143,6-154,5 152,3-156,2 158,6-162,5 149,8-160,6 Орташадан жоғары 154,5-159,5 156,2-167,7 Жоғары 162,5-173,5 160,6-166,0 Өте жоғары 159,5-163,5 167,7-172,0 163,5 166,0-170,7 173,5-177,6 172,0-176,7 170,7 176,7 177,6-181,6 181,6" width="640"
58,7 62,8-70,0 63,4-73,2 66,0 73,2 70,0-80,1 80,1 Жас Көрсеткіш 12 жас Өте төмен 13 жас Төмен 14 жас Орташадан төмен 27,8-31,8 15 жас 32,0-38,7 Орташа 31,8-36,0 36,0-45,4 38,7-43,0 37,6-43,8 Орташадан жоғары 43,0-52,5 43,8-48,2 42,0-46,8 45,4-51,8 Жоғары 48,2-58,0 46,8-50,6 52,5-59,0 Өте жоғары 51,8-63,4 58,0-64,0 63,4 50,6-60,4 59,0-69,0 64,0-72,2 69,0 60,4-66,5 72,2 66,5-74,9 74,9" width="640"
