9- sinf Genetika fanidan bir soatlik dars ishlanma

Hayotin o’tkazsa, o’rganib saboq,

Ustoz ham, shogird ham hech bo’lmas no’noq.

Abu Shukur Balxiy.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XTV ANDIJON VILOYATI XTB ASAKA TUMAN 41-UMUMTA’LIM MAKTABI biologiya fani o’qituvchisi QUDRATBEK JO’RAYEVning bir soatlik DARS ISHLANMASI

Mavzu :

Genetikaning asosiy tushunchalari.

Irsiyat va o’zgaruvchanlik. Irsiyatni o’rganishning duragaylash usuli.

GENETIKA – organizmning ikki xususiyati : IRSIYAT VA O’ZGARUVCHANLIK NI o’rganadi.

Irsiyat – tirik organizmlarning o’z belgi va xususiyatlarini kelgusi avlodlarga qoldirish, yani nasldan naslga birish xossasidir.

O’zgaruvchan – tirik organizmlarning tashqi va ichki omillar ta’sirida yangi, o’zgargan belgi va xususiyatlarni hosil qilishdan iborat.

Irsiyat va o’zgaruvchanlik tirik organizmlarning bir – biriga qarama – qarshi , lekin o’zaro

uzviy bog’liq bo’lgan xossalaridandir.

Har qaysi organizmdagi barcha

genlarning yig’indisi , uning

G E N O T I P I N I tashkil etadi.

Organizmning individual rivojlanishida

hosil bo’lgan belgi ba xususiyatlar

yigindisi uning

FENOTIPI deb yuritiladi.

GENETIKA - ATAMASI GREKCHA “GENETIKOS” SO’ZIDAN OLINGAN BO’LIB “TUG’ILISH, KELIB CHIQISH” DEGAN MA’NONI BILDIRADI

Dastlab 1865-yilda chex olimi Gregor Mendel tomonidan jinsiy ko’payishda belgilarning bir qancha avlodlarida nasldan naslga o’tib borishidagi asosiy qoniniyatlar e’lon qilingan edi.

1900-yilda Mendel tadqiqotlarini uch yirik olim G. de-Friz, E. Chermak va K.Korrens lar tomonidan qayta kashf etildi va tasdiqlandi.

Shuning uchun 1900-yil biologiyaning yangi paydo bo’lgan sohasi – genetikaga asos solingan yil hisoblanadi.

Mendel tomonidan o’rganilgan no’xat o’simligining irsiy belgilari.

BELGILAR

DOMINANT

Don shakli

RETSESSIV

silliq

Don rangi

sariq

burushgan

Gul rangi

Poya uzunligi

yashil

qizil

uzun

oq

Don shakli

kalta

oddiy dukkak

bo’g’ilmi dukkak

Mendel tekshirishning gibridologik usulini – ma’lum belgilari jihatidan bir-biridan ajralib turadigan ota-ona formalarini chatishtirish usulini qo’lladi va kuzatilayotgan belgilarning bir qncha avlodlarda qanday namoyon bo’lishini o’rgandi.

Mendel tajribalarinig mohiyati shundan iboratki, o’rganilayotgan belgilarning barcha individlarda namoyon bo’lishini miqdor jihatidan aniq hisobga olib borishida bo’ldi.

Mendel qo’llagan usul – duragaylash yoki chatishtirish usuli deb ataladi.

Mustahkamlash uchun savollar :

1.Genetika nimani o’rganadi ?

2.Irsiyat nima ?

3.O’zgaruvchanlik deganda nimani tushunasiz ?

Mustahkamlash uchun savollar :

4.Genotip nima ?

5.Fenotip-chi ?

6.Mendel tadqiqotlarini kimlar o’rgandi ?

7.Mendel qo’llagan usul.

8.Genetikaga asos solingan yil.

UYGA VAZIFA :

Yangi mavzuni o’qib, mavzu asosida test savollari tuzish va savollarga og’zaki javob berishga tayyorlanib kelish.

Etiboringiz uchun rahmat !