8-sinf odam va uning salomatligi fanidan "Suyaklarning tuzilishi va tarkibi" mavzusida ochiq dars ishlanma

Samarqand viloyati PXQTMOI

Tabiiy fanlar ta’lim kafedrasini

Biologiya guruh talabasi

To’rayeva Xolida

Jamolovnaning

Suyaklarning tuzilishi va tarkibi

Reja

• Suyaklarning tuzilishi va kimyoviy tarkibi
• Suyklarning o`sishi
• Suyaklarning yoshga bog`liq xususiyatlari
• Odam va hayvonlar skeletidagi o`xshshliklar

Suyaklarning tuzilishi

• Suyaklar ikki qavat bo'lib, ustki qavati qattiq, zich plastinkasimon, ichki qavati g'ovaksimon tuzilishga ega. Ichki qavatida ko'plab ingichka kanalchalar bo'lib, ularda qon tomirlari va nerv tolalari joylashadi. Suyaklarning yuzasi pishiq yupqa parda (periost) --- suyakusti pardasi bilan qoplangan. Bu parda biriktiruvchi to'qimadan iborat bo'lib, unda juda ko'p mayda qon va limfa tomirlari, nerv tolalari bo'ladi. Suyakusti pardasi suyakni oziq moddalar bilan ta'- minlashda, uning o'sishida, singanda, yorilganda, jarohatning bitishida katta ahamiyatga ega.

Suyakning tuzilishi

• Suyak ustki pardasi
• Ustki qattiq plastinkasimon qavat
• Ichki g`ovak qavat
• ilik bo’shlig`i

Suyakning ko`mik qismi

Qonning shaklli elimentlari

1-eritrositlar, 2,8-leykotsitlarning har xil turlari 3-eonizofil leykotsitlar

4-bazofil leykositlar 5,6,7-linfositlar 9-trombositlar

Suyakning kimyoviy tarkibi

• Suyaklarning 1/3 qismi organik moddalardan, 2/3 qismi Ca va F tuzlaridan iborat

• Katta boldir suyagi
• Suyakning ustki pardasining tashqi qavati
• Suyakning ustki pardasining ichki qavati

Suyakning ichki g`ovak qavati

Suyakning o`sishi

• Suyaklarning o'sishi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning bo'yi o'rtacha 50 sm bo'ladi. Bir yoshgacha u har oyda 2 sm dan o'sib boradi. Birinchi yoshi oxirida bo'yi 74---75 sm ga yetadi. Undan keyin har yili uning o'sishi 5--- 7 sm ni tashkil etadi. Bolalikning ayrim davrlarida bo'yga o'sish tezlashadi. Masalan, 3 yoshgacha, 5---7 yoshgacha va 12---16 yoshgacha. O'sish 20---25 yoshgacha davom etadi. Odam bo'yining uzunligi, asosan, uzun naysimon va umurtqa pog'onasi suyaklarining o'sishiga bog'liq. Suyaklarning o'sishi murakkab jarayon bo'lib, ustki tog'ay qismida mineral tuzlar to'planishidan u qattiqlashib --suyakka aylanadi, ichki tomonidan yemirilib boradi.

Umurtqa pog`onasining shakillanishi

Suyaklarning yoshga bog`liq xususiyatlari

• Suyaklarning yoshga bog'liq xususiyatlari. Suyaklar odam- ning yoshiga qarab o'ziga xos xususiyatlarga ega. Yangi tug'ilgan bolalarda bosh suyagi o'zaro birikmagan, bir nechta suyakdan iborat bo'ladi. Shuning uchun bosh suyagining qopqog'ida, ya'ni o'zaro birikmagan suyaklar o'rtasida yumshoq joylar (bo'shliqlar) bo'lib, ular liqildoq deb ataladi (16-rasm). Bosh suyagi bolaning 3-4, 6-8 va 11-15 yoshlik davrida ayniqsa tez o'sadi. Uning o'sishi va shakllanishi 20-25 yoshgacha davom etadi. Umurtqa suyaklari 17-25 yosh orasida suyakka aylanib bo'ladi. Kurak, o'mrov, yelka, bilak, tirsak suyaklarining suyakka aylanishi 20-25 yoshgacha davom etadi. Qo'l kaftining suyakka aylanishi 15-16 yoshgacha, barmoqlarning suyakka aylanishi 16-20 yoshgacha davom etadi.

Chaqaloq bolaning kalla suyagi

A-yon tomondan ko`rinishi; B-yuqoridan ko`rinishi; 1 – peshona liqindog`I; 2 – ensa liqildg`I; 3- yon liqildoqlar

Odam va hayvon skeletidagi o`xshshliklar

• Odam va hayvonlar skeletidagi o'xshashliklar. Evolutsion rivojlanish jarayonida ibtidoiy odam tik yurishi va mehnat qilish faoliyati tufayli uning skeletida sutemizuvchi hayvonlarning skeletidan farq qiladigan o'zgarishlar paydo bo'la boshladi. Odam bosh miyasining yuksak darajada rivojlanganligi uning bosh skeleti miya qismining yuz qismiga nisbatan katta bo'lishiga olib keldi. Hayvonlar bosh skeletining yuz qismi esa miya qismiga nisbatan yaxshi rivojlangan. Chunki ular dag'al, qattiq oziq bilan oziqlanadi. Bundan tashqari, ularning jag'i hujum va himoya organlari vazifasini ham bajaradi. Odam skeletining o'ziga xos belgilaridan biri asosiy mehnat organi bo'lgan qo'llarining tuzilishidir. Qo'lning yelka, bilak, kaftusti va panja bo'g'imlarida xilma-xil murakkab va nozik harakatlar bajariladi. Masalan, sportchi, raqqosa, zargar, soatsoz, rassom, haykaltarosh va hokazo mutaxassislarning qo'l bilan bajaradigan ishlarini eslash kifoya. Bunday murakkab va nozik harakatlarni bajarishda, ayniqsa, qo'l bosh barmog'ining roli nihoyatda katta.

Odam va harvon skeletining o`xshashligi

1 – Odam skeleti ; 2 – Gorilla skeleti; 3 - Orangutan skeleti; 4 – Gibbon skeleti

E`tiboringiz uchun raxmat