Са?ырау??ла?тар.Біржасушалы са?ырау??ла?тар.

Саба?ты? та?ырыбы: Са?ырау??ла?тар.Біржасушалы са?ырау??ла?тар.
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: 1. Таби?атты? сырларын аша отырып, са?ырау??ла?тарды? т?рлерi туралы бiлiмдерін ке?ейтiп, ?штастыру.
Дамытушылы?: 2. О?ушыларды топ?а б?лiп, жеуге жарамды, жарамсыз ж?не улы са?ырау??ла?тар мен паразит са?ырау??ла?тар туралы ??ымдарын ке?ейту, дамыту, ал?ан бiлiмдерiн шы?дау.
Т?рбиелік: 3. О?ушыларды таби?атты с?юге т?рбиелеу, п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыру?а баулу.

Саба?ты? т?рi: аралас саба?
К?рнекті ??ралдар: 6 - сынып о?улы?ы, плакаттар, суреттер, интерактивтi та?та, компьютер, А3, А4
П?наралы? байланыс: География
Саба?ты? барысы: I. ?йымдастыру кезе?i
II. ?й тапсырмасын тексеру

І.«Кім тап?ыр» ойыны
1. Та?амдарды б?лдіретін ?андай зе? са?ырау??ла?тары бар?
2. Зе? са?ырау??ла?тарыны? ?андай т?рлері бар? Оларды? бірінен – біріні? айырмашылы?ы неде?
3. Мукорды? пеницилиннен айырмашылы?ы ?андай?
4. Зе? са?ырау??ла?тарыны? таби?атта ж?не шаруашылы?та ?андай ма?ызы бар?
5. Зе? са?ырау??ла?тарыныан ?алай са?тану?а болады?
6. 1929 ж. таби?и пеницилин б?ліп ал?ан ?алым кім?

?ш топ?а о?ушыларды б?лемiз:
І топ: Жеуге жарамды са?ырау??ла?тар
ІІ топ: Улы са?ырау??ла?тар
ІІІ топ: Паразит са?ырау??ла?ы
Б?гінгі саба?ымызды? та?ырыбы: Са?ырау??ла?тарды? к?пт?рлілігі (ма?сатымен таныстыру)

Кiрiспе
М??алiм: О?ушылар б?гін саба?ымды «Таби?ат» туралы ?ле?мен баста?ым келiп отыр:

Таби?атты? арайлансын ажары
Болмаса екен тартар оны? азабы
Таби?ат?а тазалы?ты тарту ет
Тар?амасын а? мен ??сты? базары – дей отырып Таби?ат – Ананы ?олымыздан келгенше аялап, са?таса? болаша?ымызды? ?лкен келешегi деп т?сiнiп, б?гiнгi саба?ымызды бастаймыз.
Жеуге жарамды са?ырау??ла?тар – ?озы??йры?( шампиньон) ??рамында ?арашiрiгi мол, ыл?алды топыра?та ?седi, орманда, шал?ынды?та, ба?ша ?сiмдiктерiнi? арасында кездеседi. Сонды?тан оны? к?дiмгi ?озы??йры?, шал?ынды? ?озы??йры?, орман ?озы??йры?ы деген т?рлерi бар. ?алпа?ыны? ?стi?гi бетi а?, асты??ы жа?ы ?атпарлы, ?ыз?ылт т?стi. ?алпа?ыны? диаметрi 15 см, дi?гегiнi? ?зынды?ы 10 см, енi 2 - 2, 5 см - ге жетедi. ??рамында 20 - 30% н?руыз, май, минералды заттар, д?румендер, микроэлементтерден – темiр, кальций, мырыш, йод, калий, фосфор бар, сонды?тан жеуге жарамды са?ырау??ла?тарды? 300 - ге жуы? т?рлерi белгiлi.
А? са?ырау??ла? ?айы?, емен, шырша, ?ара?ай, шамшат, ?ара?аш, ша?ан а?аштарыны? астында ?седi. ?айы? ма?ында ?скен са?ырау??ла? ?алпа?ыны? ?стi?гi бетiа?шыл - с?р?ылт, асты??ы жа?ы – а?, хош иiстi. ?сiп т?р?ан жерiне ?арай т?стерiде ??былмалы. Дi?гегiнi? ?зынды?ы 10 см, ?алпа?ыны? диаметрi 20 см.
?айы? са?ырау??ла?ы – ?айы?ды орманда топыра?ты? жылылы?ы 10 – 16 0 С - да, ыл?алдылы?ы 53 – 98 % - ?а жеткенде дами бастайды. Дi?гегiнi? биiктiгi 4 - 15 см, жуанды?ы 1 - 3 см, ?алпа?ыны? диаметрi 5 - 15 см, 10 к?н iшiнде терiп алмаса жеуге жарамсыз болып ?алады. ?айынны? тамырымен селбесiп микроза т?зедi, а?аш?а пайда келтiредi. Кептiрiлген са?ырау??ла?ты? ?уаттылы?ы баклажан мен ?арабидай наныны? ?уаттылы?ымен те? т?седi. ?айы? са?ырау??ла?ын кептiргенде ?араяды.
К?згi т?бiртек ( осенний опенок) - ?те тез ?седi, ??рамында су – 91, 4 %,
н?руыз - 2, 6 %, крахмал, ?ант - 3, 8 %, май - 0, 4%, т?з – 0, 8%, жасуны? - 0, 9%. Т?бiртегiнде а?т?стi жар?а?ты белдеушесi бар. ?уаттылы?ы с?бiз, орамжапыра?, ?ияр, ?ызаннан ?лде?айда жо?ары саналады, ол айранны? ?уаттылы?ымен парапар келедi.

Жеуге жарамсыз улы са?ырау??ла?тар – Улы са?ырау??ла?тар?а шыбынж?т ( мухомор), боз арам??ла? ( поганка), жал?ан т?бiртек ( ложный опенок), жал?ан т?кiжем ) ложная лисичка) ж?не т. б.
Шыбынж?тты? т?рлерi: ?ызыл шыбынж?т, с?р?ылт - ?о?ыр шыбынж?т, порфир шыбынж?ты, а? ?алпа?шалы сасы? шыбынж?т, боз?ылт – сары шыбынж?т ж?не т. б.
Шыбынж?т са?ырау??ла?ыны? ??рамында шыбынды ?лтiретiн улы зат « мускарин» алкалоиды болатынын аны?талды. К?бiнесе шырша, ?ара?ай, бал?ара?ай ормандары мен ?айы? а?аштарыны? жары? к?п т?сетiн ашы? ала?дарда ?седi. ?ызыл шыбынж?тты? диаметрi 20 см - дей, ?алпа?ы к??гiрт – ?ызыл т?стi, ?р жерiнде с?йел т?рiздi а? да?тары жуылып кетедi.

Уы тез ?сер етедi, адам т?ншы?ып, тыныс алуы нашарлайды, сi?iрi тартылып, талып ?алады. Ертеде шыбынж?ттан жасал?ан препараттарды бездi? iсуi, ?кпе ауруы, ж?йке ж?йесi ауруларына ?арсы пайдалан?ан ж?не шыбын, ?андала, б?рге сия?ты зиянды ж?ндiктердi ?лтiру ?шiн ?олдан?ан. ?азiргi кезде медицинада т?рлi препараттар ?зiрлеу ?шiн шикiзат к?зi болып табылады.
Боз арам??ла? ( бледная поганка) – а?, сар?ыш, жасылдау, с?р?ылт – а?шыл т?стi ?алпа?ыны? ?стiнде ма?та т?рiздi ?абырша?ты а? жар?а?тары бар. Дi?гегiнде жар?а?ты белдеушесi болады. Т?п жа?ын ?алта т?рiздi жамыл?ы ?аптайды. К?бiнесе жалпа? жапыра?ты ж?не ?ыл?ан жапыра?ты орман шетiнде ?седi. ??рамында « фаллоидин» алкалоиды бол?анды?тан ?те улы са?ырау??ла?тарды? ?атарына жат?ызады.

Паразит са?ырау??ла?тар - тірі а?заларды? денесінде ?сіп жетіліп, тірі жасушаларды? а?залы? заттарымен ?оректенеді. Жазда ?р т?рлі ?сімдіктерді? жапыра?тарына аппа? ?н сеуіп таста?ан сия?ты болады. Оны? к?здік бидай, ?ара бидай саба?тарынан емен жапыра?тарына ма?та т?різді болып т?р?анын бай?ау?а болады. Б?л а??нта?са?ырау??ла?тарыны? жіпшума?тары. Олар ?сімдікті? жапыра?, саба?ына жіпшелерін жіберіп, жасушаны? а?залы? заттарымен ?оректенеді. Са?ырау??ла?тарды? к?птеген т?рі адам?а ж?не шаруашылы??а зиян келтіреді. Тірі а?заны? денесінде ?сіп жетіліп, тірі жасушаларды? а?залы? заттарымен ?оректенетін са?ырау??ла?тар паразит са?ырау??ла?тар деп аталады.

?алпа?шалы са?ырау??ла?ты? ??рлысы
1 – ?алпа?ша
2 – ?алпа?ша асты
3 – белдеуше са?ина
4 – т?бiртек
5 – т?бiртек жiпшесi
6 – жiпшума?
7 – жiпше

Са?ырау??ла?тарды? т?рлері
? Жеуге жарамды са?ырау??ла?тар
? Улы са?ырау??ла?тар
? Паразит са?ырау??ла?тар

Жеуге жарамды ?алпа?шалы са?ырау??ла?тарды теру кезiнде ?андай ережелердi са?тау ?ажет екенiн айты?дар
Жауабы: Са?ырау??ла?тарды тергенде жеуге жарамдысын улы т?рiнен ажырата бiлу керек. Терген кезде топыра?та к?рiнбей жататын жiпшума?ты за?ымдап алмас ?шiн, са?ырау??ла? т?бiрiнi? т?бiнен пыша?пен абайлап ?иып ал?ан ж?н.

ІІ. Ма?ынаны таны (м?тінмен ж?мыс)
«Кубизм» ?дісі
Сипатта Баянда Салыстыр Зертте
О?ушылар м?тінмен ?осымша танысып, т?сінгендерін постерге салып ?ор?айды.

ІІІ.
?алпа?шалы са?ырау??ла?ты? сырт?ы ??рлысын аны?тау
І?. Топты? ж?мыс
С?йкестендіру тесті
1. Симбиоз --Хлоропластары болма?анды?тан ж?рмейді
2. Микориза --Спора т?зілетін орын
3. Спорангий -Екі а?заны? пайдалы селбесуі
4. Микология -Са?ырау??ла?тарды? а?аш тамырымен селбесуі
5. Фотосинтез --Са?ырау??ла?тарды зерттейтін ?ылым

?. ?орытындылау: «Мен са?ан, сен ма?ан» ойыны
Топтар бір - біріне с?ра? ?ойып жауап беріп отырады.

Саба?ты с?ра?тар ар?ылы бекіту
1. Са?ырау??ла?тарды зерттейтін ?ылым микология ХIХ ?. п. б.
2. Са?ырау??ла? жасушасында жиналатын ?оректiк ?ор затыны? атауы гликоген
3. Талшы?ы бар спораны? атауы зооспора
4. Споралар т?зiлетiн орын спорангий
5. Нан ашыту?а пайдаланылатын са?ырау??ла? ?антты
6. К?гiлдiр зе? са?ырау??ла?ыны? атауы пеницилл
7. Лимон ?ыш?ылы алынатын са?ырау??ла? аспергил
8. ?алпа?шалы са?ырау??ла?ты? жемiстi денесi неден т?рады? ?алпа?, т?бiртек
9. Са?ырау??ла?ты? ?сiмдiкпен селбесуi микориза
10. ?алпа?шалы ?ызыл т?стi улы са?ырау??ла? шыбынж?т
11. ?алпа?шалы са?ырау??ла?ты? топыра? iшiнде к?рiнбей жататын б?лiгi жiпшума?, жiпше
12. ?айы???ла? са?ырау??ла?ы улы ма, усыз ба? усыз
13. Бидай маса?ын за?ымдайтын паразит са?ырау??ла? ?арак?йе
14. Ж?герi собы?ында болатын паразит са?ырау??ла? ?арак?йе

?орытынды: Саба??а белсене аралас?ан, с?ра?тар?а жауап берген о?ушылар?а ба?а ?ойып, саба?ты ?орытындылаймыз.
?йге тапсырма: М?тiндi о?у, суреттермен ж?мыс жасау. ?ткен саба?ты ?айталап келу.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Са?ырау??ла?тар.Біржасушалы са?ырау??ла?тар.»

Сабақтың тақырыбы: Саңырауқұлақтардың көптүрлілігі (слайдымен)
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: 1. Табиғаттың сырларын аша отырып, саңырауқұлақтардың түрлерi туралы бiлiмдерін кеңейтiп, ұштастыру.
Дамытушылық: 2. Оқушыларды топқа бөлiп, жеуге жарамды, жарамсыз және улы саңырауқұлақтар мен паразит саңырауқұлақтар туралы ұғымдарын кеңейту, дамыту, алған бiлiмдерiн шыңдау.
Тәрбиелік: 3. Оқушыларды табиғатты сүюге тәрбиелеу, пәнге деген қызығушылығын арттыруға баулу.

Сабақтың түрi: аралас сабақ
Көрнекті құралдар: 6 - сынып оқулығы, плакаттар, суреттер, интерактивтi тақта, компьютер, А3, А4
Пәнаралық байланыс: География
Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңi
II. Үй тапсырмасын тексеру

І.«Кім тапқыр» ойыны
1. Тағамдарды бүлдіретін қандай зең саңырауқұлақтары бар?
2. Зең саңырауқұлақтарының қандай түрлері бар? Олардың бірінен – бірінің айырмашылығы неде?
3. Мукордың пеницилиннен айырмашылығы қандай?
4. Зең саңырауқұлақтарының табиғатта және шаруашылықта қандай маңызы бар?
5. Зең саңырауқұлақтарыныан қалай сақтануға болады?
6. 1929 ж. табиғи пеницилин бөліп алған ғалым кім?

Үш топқа оқушыларды бөлемiз:
І топ: Жеуге жарамды саңырауқұлақтар
ІІ топ: Улы саңырауқұлақтар
ІІІ топ: Паразит саңырауқұлағы
Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Саңырауқұлақтардың көптүрлілігі (мақсатымен таныстыру)

Кiрiспе
Мұғалiм: Оқушылар бүгін сабағымды «Табиғат» туралы өлеңмен бастағым келiп отыр:

Табиғаттың арайлансын ажары
Болмаса екен тартар оның азабы
Табиғатқа тазалықты тарту ет
Тарқамасын аң мен құстың базары – дей отырып Табиғат – Ананы қолымыздан келгенше аялап, сақтасақ болашағымыздың үлкен келешегi деп түсiнiп, бүгiнгi сабағымызды бастаймыз.
Жеуге жарамды саңырауқұлақтар – қозықұйрық( шампиньон) құрамында қарашiрiгi мол, ылғалды топырақта өседi, орманда, шалғындықта, бақша өсiмдiктерiнiң арасында кездеседi. Сондықтан оның кәдiмгi қозықұйрық, шалғындық қозықұйрық, орман қозықұйрығы деген түрлерi бар. Қалпағының үстiңгi бетi ақ, астыңғы жағы қатпарлы, қызғылт түстi. Қалпағының диаметрi 15 см, дiңгегiнiң ұзындығы 10 см, енi 2 - 2, 5 см - ге жетедi. Құрамында 20 - 30% нәруыз, май, минералды заттар, дәрумендер, микроэлементтерден – темiр, кальций, мырыш, йод, калий, фосфор бар, сондықтан жеуге жарамды саңырауқұлақтардың 300 - ге жуық түрлерi белгiлi.
Ақ саңырауқұлақ қайың, емен, шырша, қарағай, шамшат, қарағаш, шаған ағаштарының астында өседi. Қайың маңында өскен саңырауқұлақ қалпағының үстiңгi бетiақшыл - сұрғылт, астыңғы жағы – ақ, хош иiстi. өсiп тұрған жерiне қарай түстерiде құбылмалы. Дiңгегiнiң ұзындығы 10 см, қалпағының диаметрi 20 см.
Қайың саңырауқұлағы – қайыңды орманда топырақтың жылылығы 10 – 16 0 С - да, ылғалдылығы 53 – 98 % - ға жеткенде дами бастайды. Дiңгегiнiң биiктiгi 4 - 15 см, жуандығы 1 - 3 см, қалпағының диаметрi 5 - 15 см, 10 күн iшiнде терiп алмаса жеуге жарамсыз болып қалады. Қайынның тамырымен селбесiп микроза түзедi, ағашқа пайда келтiредi. Кептiрiлген саңырауқұлақтың қуаттылығы баклажан мен қарабидай нанының қуаттылығымен тең түседi. Қайың саңырауқұлағын кептiргенде қараяды.
Күзгi түбiртек ( осенний опенок) - өте тез өседi, құрамында су – 91, 4 %,
нәруыз - 2, 6 %, крахмал, қант - 3, 8 %, май - 0, 4%, тұз – 0, 8%, жасунық - 0, 9%. Түбiртегiнде ақтүстi жарғақты белдеушесi бар. Қуаттылығы сәбiз, орамжапырақ, қияр, қызаннан әлдеқайда жоғары саналады, ол айранның қуаттылығымен парапар келедi.

Жеуге жарамсыз улы саңырауқұлақтар – Улы саңырауқұлақтарға шыбынжұт ( мухомор), боз арамқұлақ ( поганка), жалған түбiртек ( ложный опенок), жалған түкiжем ) ложная лисичка) және т. б.
Шыбынжұттың түрлерi: қызыл шыбынжұт, сұрғылт - қоңыр шыбынжұт, порфир шыбынжұты, ақ қалпақшалы сасық шыбынжұт, бозғылт – сары шыбынжұт және т. б.
Шыбынжұт саңырауқұлағының құрамында шыбынды өлтiретiн улы зат « мускарин» алкалоиды болатынын анықталды. Көбiнесе шырша, қарағай, балқарағай ормандары мен қайың ағаштарының жарық көп түсетiн ашық алаңдарда өседi. Қызыл шыбынжұттың диаметрi 20 см - дей, қалпағы күңгiрт – қызыл түстi, әр жерiнде сүйел тәрiздi ақ дақтары жуылып кетедi.

Уы тез әсер етедi, адам тұншығып, тыныс алуы нашарлайды, сiңiрi тартылып, талып қалады. Ертеде шыбынжұттан жасалған препараттарды бездiң iсуi, өкпе ауруы, жүйке жүйесi ауруларына қарсы пайдаланған және шыбын, қандала, бүрге сияқты зиянды жәндiктердi өлтiру үшiн қолданған. Қазiргi кезде медицинада түрлi препараттар әзiрлеу үшiн шикiзат көзi болып табылады.
Боз арамқұлақ ( бледная поганка) – ақ, сарғыш, жасылдау, сұрғылт – ақшыл түстi қалпағының үстiнде мақта тәрiздi қабыршақты ақ жарғақтары бар. Дiңгегiнде жарғақты белдеушесi болады. Түп жағын қалта тәрiздi жамылғы қаптайды. Көбiнесе жалпақ жапырақты және қылқан жапырақты орман шетiнде өседi.. Құрамында « фаллоидин» алкалоиды болғандықтан өте улы саңырауқұлақтардың қатарына жатқызады.

Паразит саңырауқұлақтар - тірі ағзалардың денесінде өсіп жетіліп, тірі жасушалардың ағзалық заттарымен қоректенеді. Жазда әр түрлі өсімдіктердің жапырақтарына аппақ ұн сеуіп тастаған сияқты болады. Оның күздік бидай, қара бидай сабақтарынан емен жапырақтарына мақта тәрізді болып тұрғанын байқауға болады. Бұл ақұнтақсаңырауқұлақтарының жіпшумақтары. Олар өсімдіктің жапырақ, сабағына жіпшелерін жіберіп, жасушаның ағзалық заттарымен қоректенеді. Саңырауқұлақтардың көптеген түрі адамға және шаруашылыққа зиян келтіреді. Тірі ағзаның денесінде өсіп жетіліп, тірі жасушалардың ағзалық заттарымен қоректенетін саңырауқұлақтар паразит саңырауқұлақтар деп аталады.

Қалпақшалы саңырауқұлақтың құрлысы
1 – қалпақша
2 – қалпақша асты
3 – белдеуше сақина
4 – түбiртек
5 – түбiртек жiпшесi
6 – жiпшумақ
7 – жiпше

Саңырауқұлақтардың түрлері
● Жеуге жарамды саңырауқұлақтар
● Улы саңырауқұлақтар
● Паразит саңырауқұлақтар

Жеуге жарамды қалпақшалы саңырауқұлақтарды теру кезiнде қандай ережелердi сақтау қажет екенiн айтыңдар
Жауабы: Саңырауқұлақтарды тергенде жеуге жарамдысын улы түрiнен ажырата бiлу керек. Терген кезде топырақта көрiнбей жататын жiпшумақты зақымдап алмас үшiн, саңырауқұлақ түбiрiнiң түбiнен пышақпен абайлап қиып алған жөн.

ІІ. Мағынаны таны (мәтінмен жұмыс)
«Кубизм» әдісі
Сипатта Баянда Салыстыр Зертте
Оқушылар мәтінмен қосымша танысып, түсінгендерін постерге салып қорғайды.

ІІІ.
Қалпақшалы саңырауқұлақтың сыртқы құрлысын анықтау
ІҮ. Топтық жұмыс
Сәйкестендіру тесті
1. Симбиоз ----------Хлоропластары болмағандықтан жүрмейді
2. Микориза --------Спора түзілетін орын
3. Спорангий ------Екі ағзаның пайдалы селбесуі
4. Микология ------Саңырауқұлақтардың ағаш тамырымен селбесуі
5. Фотосинтез -----Саңырауқұлақтарды зерттейтін ғылым

Ү. Қорытындылау: «Мен саған, сен маған» ойыны
Топтар бір - біріне сұрақ қойып жауап беріп отырады.

Сабақты сұрақтар арқылы бекіту
1. Саңырауқұлақтарды зерттейтін ғылым микология ХIХ ғ. п. б.
2. Саңырауқұлақ жасушасында жиналатын қоректiк қор затының атауы гликоген
3. Талшығы бар спораның атауы зооспора
4. Споралар түзiлетiн орын спорангий
5. Нан ашытуға пайдаланылатын саңырауқұлақ қантты
6. Көгiлдiр зең саңырауқұлағының атауы пеницилл
7. Лимон қышқылы алынатын саңырауқұлақ аспергил
8. Қалпақшалы саңырауқұлақтың жемiстi денесi неден тұрады? Қалпақ, түбiртек
9. Саңырауқұлақтың өсiмдiкпен селбесуi микориза
10. Қалпақшалы қызыл түстi улы саңырауқұлақ шыбынжұт
11. Қалпақшалы саңырауқұлақтың топырақ iшiнде көрiнбей жататын бөлiгi жiпшумақ, жiпше
12. Қайыңқұлақ саңырауқұлағы улы ма, усыз ба? усыз
13. Бидай масағын зақымдайтын паразит саңырауқұлақ қаракүйе
14. Жүгерi собығында болатын паразит саңырауқұлақ қаракүйе

Қорытынды: Сабаққа белсене араласқан, сұрақтарға жауап берген оқушыларға баға қойып, сабақты қорытындылаймыз.
Үйге тапсырма: Мәтiндi оқу, суреттермен жұмыс жасау. Өткен сабақты қайталап келу.