Генетикалы? а?парат - организмдерді? ?рпа??а беретін ?асиеттері ж?ніндегі а?парат. Генетикалы? а?парат нуклеин ?ыш?ылында оны? негіздеріні? кезегі т?рінде жазыл?ан. Ой ж?зінде б?л ?діспен белок молекуласыны? шексіз к?п т?ріні? кодын жазу?а болады. Генетикалы? а?парат бір ?рпа?тан екінші ?рпа??а нуклеин ?ыш?ылыны? транскрипциясы ар?ылы беріледі. Генетикалы? а?парат ?згерісті, не ?згеріссіз т?зетіліп са?талуы м?мкін. Б??ан репарация, рестрикция, рекомбинация т.б. ?атынасады. Генетикалы? а?паратты "Т??ым?уалау а?параты" деп те атайды. Я?ни м?лім а?заны? барлы? н?руыздарында?ы амин?ыш?ылдарды? ретін к?рсету. ??рамында ж?здеген амин?ыш?ылдары бар н?руызда?ы бір ?ана амин?ыш?ылды? ?згеруінен н?руыз ?алыпты ?ызмет істей алмай ?алады. Н?руыз молекуласыны? ??рылысы ж?не ??рылымы амин?ыш?ылды? ??рылысына т?уелді. Т??ым?уалау а?параты дегеніміз - б?л ДН?-да?ы амин?ыш?ылдар ретін жазу. Бір н?руыз амин?ыш?ылдарыны? реті жазыл?ан ДН? молекулаларыны? ?лескісі ген деп аталады.
Генетикалы? код дегеніміз - б?л ДН? нуклеотидтеріні? к?мегімен н?руыздар туралы т??ым?уалау а?параттарын жазу амалы. Белок мономерлеріні? - амин?ыш?ылдарыны? сан алуан 20 т?рлері болады. Ал ДН?-да?ы нуклеотидтерді? т?рі 4-еу-а?, олар: аденин, гуанин, тимин ж?не цитозин нуклеотидтері. Антикодондар т-РН?-?а ДН? триплетін толы? к?шірмелей алмайды. Алайда екі бірінші негіз біріне-бір с?зсіз с?йкес келуі керек. Триплеттерді? бірнеше н?с?алары бар амин?ыш?ылдарды? триплеттері тек ?ана жал?ыз ?шінші негізі бойынша жиі ерекшеленеді. Мысалы фенилаланин былай кодталады: ААА, ААГ, ААТ, ААЦ. Барлы? н?с?алары: АА, ТГ, ГГ, ЦЦ, АТ, АГ, АЦ, ТА, ТГ, ТЦ, ЦА, ЦГ, ЦТ, ГА, ГТ.
Саба?ты бекіту:
64 бет А тапсрымалары.
64 бет В тапсырмалары.
?й ж?мысы:
§12, 10 с?ра? тест ??растыру. 20 амин?ыш?ылдарыны? атауларын жазу.
Рефлексия:
Саба?ты ?орытындылау, ба?алау.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Генетикалы? а?парат»
Сабақ жоспары
Биология
9 сынып
Сабақтың тақырыбы: Генетикалық ақпарат
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Генетикалық ақпарат түсінігімен таныстыру.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау, есте сақтау қабілеттерін жетілдіру, пәнге деген қызығушылықты арттыру.
Тәрбиелік: Оқушыларды өз денсаулығын сақтауға тәрбиелеу.
Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу, түгелдеу;
Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
Сыныпта жақсы ахуал қалыптастыру.
Үй жұмысын тексеру.
Сабақ барысы:
Генетикалық ақпарат - организмдердің ұрпаққа беретін қасиеттері жөніндегі ақпарат. Генетикалық ақпарат нуклеин қышқылында оның негіздерінің кезегі түрінде жазылған. Ой жүзінде бұл әдіспен белок молекуласының шексіз көп түрінің кодын жазуға болады. Генетикалық ақпарат бір ұрпақтан екінші ұрпаққа нуклеин қышқылының транскрипциясы арқылы беріледі. Генетикалық ақпарат өзгерісті, не өзгеріссіз түзетіліп сақталуы мүмкін. Бұған репарация, рестрикция, рекомбинация т.б. қатынасады. Генетикалық ақпаратты "Тұқымқуалау ақпараты" деп те атайды. Яғни мәлім ағзаның барлық нәруыздарындағы аминқышқылдардың ретін көрсету. Құрамында жүздеген аминқышқылдары бар нәруыздағы бір ғана аминқышқылдың өзгеруінен нәруыз қалыпты қызмет істей алмай қалады. Нәруыз молекуласының құрылысы және құрылымы аминқышқылдың құрылысына тәуелді. Тұқымқуалау ақпараты дегеніміз - бұл ДНҚ-дағы аминқышқылдар ретін жазу. Бір нәруыз аминқышқылдарының реті жазылған ДНҚ молекулаларының үлескісі ген деп аталады.
Генетикалық код дегеніміз - бұл ДНҚ нуклеотидтерінің көмегімен нәруыздар туралы тұқымқуалау ақпараттарын жазу амалы. Белок мономерлерінің - аминқышқылдарының сан алуан 20 түрлері болады. Ал ДНҚ-дағы нуклеотидтердің түрі 4-еу-ақ, олар: аденин, гуанин, тимин және цитозин нуклеотидтері. Антикодондар т-РНҚ-ға ДНҚ триплетін толық көшірмелей алмайды. Алайда екі бірінші негіз біріне-бір сөзсіз сәйкес келуі керек. Триплеттердің бірнеше нұсқалары бар аминқышқылдардың триплеттері тек қана жалғыз үшінші негізі бойынша жиі ерекшеленеді. Мысалы фенилаланин былай кодталады: ААА, ААГ, ААТ, ААЦ. Барлық нұсқалары: АА, ТГ, ГГ, ЦЦ, АТ, АГ, АЦ, ТА, ТГ, ТЦ, ЦА, ЦГ, ЦТ, ГА, ГТ.
Сабақты бекіту:
64 бет А тапсрымалары.
64 бет В тапсырмалары.
Үй жұмысы:
§12, 10 сұрақ тест құрастыру. 20 аминқышқылдарының атауларын жазу.
