БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА АНА ТІЛІН ДАМЫТА О?ЫТУДЫ? ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ
Келешек ?рпа?ты т?рбиелеуде жауапты міндет бастауыш сынып м??алімдеріне ж?ктелгені баршамыз?а аян.
Елімізді? болаша?ы – б?гінгі балалар. Ал оларды? ?андай азамат болып шы?уын ?ада?алау ?азіргі мектептерде, м??алімдерге тікелей жауапты ж?мыс. Сонды?тан м??алімдерді? алдында ?лкен міндет, ауыр ж?к т?р.
"Білім беру – б?л т?рбиелеу мен о?ытуды? ?здіксіз процесі. Білім берудегі ма?сат – ?о?ам м?шелеріні? жо?ары де?гейіндегі адамгершілік, интеллектуалды?, м?дени ж?не т?л?алы? дамуына ?рі к?сіптік ??зырлы?ына ?ол жеткізу болып саналады.
?о?амымызды? ?азіргі даму кезе?і мектептегі білім беру ж?йесіні? алдына о?ыту ?рдісін технологияландыру м?селесін ?ойып отыр. Осындай с?раныстар?а орай о?ытуды? ?рт?рлі технологиялары жасалып, мектеп т?жірибесіне енуде. Осы педагогикалы? технология терминіне мынадай т?сініктеме берілген: педагогикалы? ма?сат?а ?ол жеткізу жолында?ы ?олданылатын барлы? ?исынды ілім амалдары мен ?діснамалы? ??ралдарыны? ж?йелі жиынты?ы мен ж?мыс істеу реті. М?селен, академик В.И.Монаховты? технологиясы, В.К.Дьяченконы? ?жымды? о?ыту ?дісі, профессор Ж.?араевты? білім беру ж?йесін акпараттандыру технологиясы ж?не та?ы бас?алар. Б?л технологиялар теориялы? т?р?ыда д?лелденіп, т?жірибеде жа?сы н?тиже к?рсетіп ж?р. Атал?ан технологияларды к?нделікті саба? ?рдісінде пайдалану ?шін ?р м??алім ?зіні? алдында отыр?ан окушыларды? жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогты? ма?сат, м?ддесіне сай, ?зіні? шеберлігіне орай та?дап алады. Жа?а технологияны ж?зеге асыруда м??алім белсенділігі, шы?армашылы? ізденісі, ?з маманды?ына деген с?йіспеншілігі, алдында?ы ш?кірттерін ба?алауы ерекше орын алады. ?з басым сынып о?ушыларын 1-сыныптан бастап ба?ылау жасай отырып, профессор Ж.?араевты? "Де?гейлік саралау технологиясын" та?дап алдым. М?нда?ы ма?сатым- ?з бетімен дами алатын, ?рт?рлі ?мірді? ?иынды?тарына т?зе білетін, белсенді, білімді о?ушы т?рбиелеу.
Ана тілі п?нінде к?бінесе м?тінмен ж?мыс ж?ргізуді де?гейлік тапсырма ар?ылы беріп отырамын. Б?л ж?мыс н?тижесі ауызша тексеріледі. ?р бала орнында дайындалады. Оны? 1-де?гейінде м?тінді м?нерлеп, т?сініп о?у тапсырылады. 2-де?гейде осы м?тіндегі кейіпкерлерге мінездеме беру немесе таби?атты суреттеген т?сын табу, 3-де?гейде осы м?тінге деген к?з?арасы, оны ?з ойымен ая?тау, м?тінге ба?а беру сия?ты ж?мыстар орындалады. Егер ?ле?мен танысса?, осы ?ле? ?й?асына салып ?ле? ??рау сия?ты шы?армашылы? ж?мыстарды тапсырамын. ?р тарау бойынша шы?арма жаздырамын. Шы?арма баланы? жеке т?л?а ретінде ?алыптасып дамуына, ?орша?ан ортада?ы ??былыстарды д?рыс а??арып, тани білуіне дарындылы? ?абілетіні? ?алыптасып, ?шталуына зор ы?палын тигізеді.
М?селен, ана тілі саба?ында "Ту?ан елім - ?аза?стан" тарауын ?орытындыла?ан кезде ?р баланы? білгеніне ?арай тапсырма беруге болады. ?зім шы?арма жазу?а ?абілетті, с?з байлы?ы мол о?ушылар?а шы?арма жазуды, ?ле? шы?ару?а ?абілеті бар о?ушылар?а ?ле? ??растыруды, сурет салу?а икемі бар о?ушылар?а ту?ан ауыл таби?атынан сурет салуды, ал ?ал?ан окушылар?а таби?ат к?рінісін суреттеген сурет жинау?а тапсырма беремін.
Саба? барысында "О?у мен жазу ар?ылы сын т?р?ысынан ойлауды дамыту" технологиясыны? ?діс т?сілдерін де пайдаланамын.
Сын т?р?ысынан ойлауды дамыту ба?дарламасы ?лемні? т?пкір-т?пкірінен жинал?ан білім берушілерді? бірлескен е?бегі. Т?жірибені ж?зеге келтірген Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын басшылы??а алады.Ма?саты: барлы? жаста?ы о?ушылар?а кез-келген мазм?нына сыни т?р?ыдан ?арап, екі ?й?арым бір пікірді? біреуін та?дау?а саналы шешім ?абылдау?а саба?тарда ?йрету.
Сын т?р?ысынан ойлау ба?дарламасы ?ызы?ушылы?ты ояту, ма?ынаны тану, ойтол?аныс кезе?дерінен т?зіледі.
Енді осы кезе?дерді? ма?сат-міндеттеріне толы?ыра? то?талып ?тейік.
?ызы?ушылы?ты ояту. ?йрену процесі-б?рын?ы білетін мен жа?а білімді ?штастырудан т?рады. ?йренуші жа?а ??ымдарды, т?сініктерді ?зіні? б?рын?ы білімін жа?а а?паратпен толы?тырады, ке?ейе т?седі. Сонды?тан да саба?та ?арастырыл?алы т?р?ан м?селе жайлы окушы не біледі, не айта алатынды?ын аны?таудан басталады. Осы ар?ылы ойды ?оз?ау, ояту, ми ?ыртысына тітіркенгіш ар?ылы ?сер ету ж?зеге асады. Осы кезе?ге ?ызмет ететін "Топтау", "Т?ртіп алу", "Ойлану, ж?пта тал?ылау", "Болжау" т.б. деген аттары бар ?дістер (стратегиялар) жина?тал?ан. ?ызы?ушылы?гы ояту кезе?іні? екінші ма?саты - ?йренушіні? белсенділігін арттыру. ?йткені ?йрену-енжарлы?тан г?рі белсенділікті талап ететін іс-?рекет екені даусыз. О?ушы ?з білетінін еске т?сіреді, ?а?аз?а жазады, к?ршісімен б?ліседі, тобында тал?ылайды. Я?ни, айту, б?лісу, орта?а салу ар?ылы оны? ойы аршылады, тазарады. Осылайша шы?дал?ан ойлау?а бірте-бірте ?адам жасала бастайды. О?ушы б?л кезенде жа?а білім жайлы а?парат жинап, оны байыр?ы білімімен ?штастырады.
Ойлау мен ?йренуге ба?ыттал?ан ба?дарламаны? екінші кезе?і ма?ынаны тану (т?сіне білу). Б?л кезе?де ?йренуші жа?а а?паратпен танысады, та?ырып бойынша ж?мыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оны? ?з бетімен ж?мыс жасап, белсенділік к?рсетуіне жа?дай жасалады. Окушыларды? та?ырып бойынша ж?мыс жасау?а к?мектесетін о?ыту стратегиялары бар.
Соны? бірі ІNSEРТ. Ол бойынша о?ушы?а о?у, та?ырыппен танысу барысында V - "білемін" - білмеймін, +- мен ?шін жа?а а?парат ? - мені та??алдырады белгілерін ?ойып отыру тапсырылады. ІNSEPT - о?ы?анын т?сінуге, ?з ойына басшылы? етуге, ойын білдіруге ?йрететін ?тымды ??рал. Бір ??гімені? со?ына тез жету, о?ы?анды есте са?тау, м?нін жете т?сіну к?рделі ж?мыс. Сонды?тан да о?ушылар арасында о?у?а же?іл-желпі ?арау салдарынан т?сіне алмау, ?мірмен ?штастыра алмау жиі кездеседі. ?йренушілер білетіндерін аны?тап, білмейтіндерін белгілеп с?рау?а ?зірленеді. Б?л ?рекет ар?ылы жа?аны т?сіну ?шін б?рын?ы білім арасында к?пірлер к?растыру?а, я?ни байланыстар ??рау?а да?дыланады.
Та?ырып туралы ойтол?аныс - ба?дарламаны? ?шінші кезе?і к?нделікті о?ыту процесінде о?ушыны? тол?анысын ?йымдастыру, ?зіне, бас?а?а сын к?збен ?арау, ба?а беру, назардан тыс ?алып жатады. Одан г?рі ?йге, тапсырма беру, оны т?сіндіру, ба?а ?ою сия?ты шаралар?а уа?ыт жіберіп аламыз. Сын т?р?ысынан ойлауды дамыту ба?дарламасында б?л саба?та?ы аса ?ажетті м?нді, ма?ызды ?рекет болып табылады. Сол білім ар?ылы ?зіні? ?згергенін сезінеді, ?згеше сенім, т?рбиелік, даналы??а бастау алады. Тол?ануды тиімді, етуге лайы?тал?ан "Бес жолды ?ле?", "Венн диаграммасы", "Еркін жазу", "Семантикалы? карта", "Т кестесі" сия?ты стратегиялар ?р саба?ты? ерекшелігіне, ауыр-же?ілдігіне ?арай лайы?тала ?олданылады. Олар о?ушыларды? бір-бірімен ой алмастыруын, ой т?йістіруін ?амтамасыз етеді. ?р о?ушы ?з шы?армашылы?ын к?рсете алады.
Сын т?р?ысынан ойлауды ?йрету ?шін мына т?мендегі шаралар орындалуы шарт.
1 Сын т?р?ысынан ойлауды тудыру ?шін уа?ыт керек.
2. О?ушылар?а ойланып-тол?ану?а, ойын ашы? айту?а р??сат ету.
3. ?рт?рлі идеялар мен пікірлерді ?абылдау
4. ?йрену барысында?ы о?ушыларды? белсенді іс-?рекетін ?олдау.
О?ушыларды? бір-біріні? жауабына жаса?ан сыныны? д?лелді, д?йекті болуын талап ету сын т?р?ысынан ойлауды ба?алау. Ал о?ушылардан осы?ан байланысты:
- адамгершілікпен ж?мыс жасау;
- бар ынтасымен о?у?а берілу;
- пікірлерді ты?дау, ??рметтеу;
- ?з пікірін ашы? білдіруді талап ету ?ажет.
Тек сонда ?ана олар:
- Мен осы м?селе туралы не ойлаймын?
- Осы мазм?ннан ал?ан акпарат мені? б?рын?ы осы м?селе туралы білетініме с?йкес пе?
- Осы а?паратты ?йрене отырып, мен бірде?е жасай аламын ба?-деген сауалдар т??ірегінде ойлау?а ?йренеді.
Венн диаграммасы бір-бірімен ай?ас?ан екі ше?берді? екі жа?ына салыстыру?а берілетін объектілерді? сипаттамалары жазылады. Ал ай?ас?ан жерге екеуіне орта? сипаттар тізіледі. Салыстыру?а арнал?ан тапсырмаларды осы диаграмма?а салып окушылар ?ызы?а толтырады я?ни салыстыру сия?ты к?рделі ойлау операциясын ме?гереді.
Еркін жазу (эссе).Б?л ?дісті сын т?р?ысынан ойлау жобасында?ы саба?ты? ?шінші ойтол?аныс кезе?інде пайдалану тиімді. М??алім саба? бойына ?арастырыл?ан жа?а а?парат жайлы, одан ал?ан ?серін, не ?йренгенін, нені ?лі де біле т?су керек екенін т.б. жайлы ?з пікірін ?а?аз бетіне т?сіруді тапсырады. Жазу?а уа?ыт беріледі. Уа?ыт ая?тал?ан кезде о?ушылар ?з жаз?андарымен топ м?шелерін таныстырады. Е? жа?сы деп таныл?ан ж?мысты ?жым?а о?у?а болады.
О?ушыларды ал?ан білімдерін ?орыту?а о?ан сын к?збен ?арап, ойын т?йіндеуге ?йрететін б?л ?дісті кез келген саба?та ?олдану?а болады.
