?аза? балаларын а?ылшын тілінде с?йлеуге ?йретуді? кейбір ерекшеліктері

Қазақ балаларын ағылшын тілінде сөйлеуге үйретудің кейбір ерекшеліктері

Ерекешова Р.А.

№253 орта мектебінің ағылшын тілі пәні мұғалімі

Біз өмір сүріп отырған ортада еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейін шет тілін үйренуге көп көңіл бөлуде. Әсіресе, балалар өз тілінен басқа шет тілін білуге, болашақта шет тілі маманы болуға, шет елдерге саяхат жасауға құмар. Бұл көптеген тіл үйренушілердің арманы. Шет тілін оқып үйрену – ден қойып, шын ықыласымен еңбектенгендерге қиын емес. Әрине, ол тіл үйренушінің дарыны мен қабілетіне де байланысты болады.\

Кез келген шет тілін үйренген кезде кейбір тілдік формалары – дыбыстар, сөздер, сөз тіркестері және оның мағынасын үйренушілерге қабылдау қиын емес, себебі олар оның өз тіліндегі формаларға ұқсас болып келеді. Ал, ана тіліндегі формаларға сәйкес келмейтін тілдік формалар мен олардың қызметі үйренушілерге қиынға түседі.

Бұған қоса, үйренуші өз тіліндегі кейбір формалар мен олардың мағынасын шет тіліне аударады, ал шет тіліндегі формаларды өз тіліне сәйкестендіруге тырысады. Мұндай «аударма» жұмыс кейде оң нәтиже берсе, кейде мүлдем қолайсыз болады. Ол тіл үйренушілердің ана тіліне байланысты. Үйренуші өз ана тілінің шет тілін үйренуде тигізетін ілгері және кері әсерін зерттеп білу керек. Шет тілі мен ана тілін салыстырмалы түрде оқып үйрену екі тілдегі ұқсастықтар мен айырмашылықтарды айқындауға үлкен көмегін тигізеді. Кез келген шет тілін үйренушінің өз тіліндегі формаларымен бірдей дыбысталатын фонемалар бар. Олар: ( m, n, p, t, a, i, e, u). Мұндай ұқсас дыбысталатын фонемаларды айтып үйрену қиын емес. Бірақ, сонымен қатар, кез келген шет тілін үйренушінің өз тілінде жоқ фонемалар да бар.

Ағылшын тілінің дыбыстық қатарымен қазақ тілінің дыбыстық қатарын салыстырсақ, қазақ тілінде (q, w, dz, i:, u:, eu, ou, uә, a;, ә: ) дыбыстары жоқ екенін байқаймыз. Бұл фонемаларды еркін дыбыстау үшін коммуникативті-фонетикалық жаттығулар көмегін айнаға қарап отырып, бірнеше рет қайталап айтқызған жөн.

Мысалы: (Ө) Arthur Smith a think set, healthy athlete sees three thieves throw a thing round Theca’s throat and threaten to throttle her. He throws one thug to earth with a thud that shakes his teeth. The other thieves run off with a filthy oath.

These are three brothers. This is their other brother. These are their father and mother. Their other brother is teething.

Қазақ тілінде сөздер қатаң (і) дыбысына аяқталуы мүмкін. К.Б. Бектаев «Қазақ тілінің кері альфавиттік сөздігіне» сүйенсек, ұяң (d) дыбысы секунд, аккорд, снаряд. Сондықтан қазақ балаларына ағылшынның head, side, would сөздерін (hed, sed, wud) деп айтудың орнына (het, set, wut) деп айту оңай. Яғни, қазақ тілді аудиторияда сөз соңындағы қатаң (t) дыбысы мен ұяң (d) дыбысын ажыратуға үйрететін арнайы фонетикалық жаттығулар жасау керек.

Мысалы: A good cook book is important for good food. (t-d) A large group of students graduates each year. I heard that splendid speech you made last night. They answered correctly and the instructor thanked them. I request that the books be removed from the desks.

Кей қазақ балаларына ағылшын тілінде әдетте сөз соңында кездесетін (ks, kt) дауыссыздарын айту қыиндық туғызады. Қазақ тілінде сөздегі екпін сөздің соңғы буынына түсетіндіктен, ks, kt дауыссыздары арасында қысқа (і) дыбысы айтылады. Мысалы: бүркіт, іркіс. Сондықтан үйренуші әдетте (buks, a, skt) деп айтады. Ал екпінді пайда болған екінші буынға түседі. Осындай қателерді жібермес үшін сабақ барысында ks, kt дыбыс тіркестерін жаттықтыратын және екпінді сөздің түбіріне түсіртіп айтқызатын фонетикалық жаттығулар керек.

A Foolish Man

I saw a man who always wore

A saucepan on his head.

I asked him what he did it for

«I don’t know why», he said

«It always makes my ears so sore – I’m a foolish man.

Why didn’t I think of it before and wear a frying pan?»

Қазақ балаларына ағылшын сөздеріне екпін түсіру көп қиындық тудырады. Екі буын және бірнеше буынға бөлінетін сөздер кездескенде, олар екпінді ана тіліндегідей соңғы буынға түсіреді. Осы себептен екпін түсіруге арналған жаттығуларға ерекше назар аударылауы қажет деп ойлаймыз.

Міне, осындай ерекшеліктер қазақ аудиториясында қызмет істеп жүрген ұстаздар назарында жүрсе деймін.