CLIL технологиясы дегеніміз не?

Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж

CLIL технологиясы

дегеніміз не?

Оқытушы:Ш.Е.Мұхтарова

Орал 2018

СLIL (Content and Language Integrated Learning) - кіріктірілгенбағдарламаарқылыекіншітілдімеңгеру. ҚазіргіуақыттакөптілділіктіқалыптастыруменоныіскеасырудыңнегізгіқұралыболыптабыладыБұлтерминдіеңалғашретДэвидМаршенгізгенболатын. Бұлекіжақтымақсаттыкөздейді: біріншісі – оқупәнінмеңгеру; екіншісі – шетелтілін (екіншітілретінде) меңгеру.Әлеуметтік-мәденитеорияныңнегізіндепсихологЛевВыготскийдіңжұмысыжатыр, оныңпікірібойынша, ата-ана, тәрбиешілер, құрдастаржәнемәдениетжоғарысатылыфункциялардыңдамуыүшінжауаптыболады. Выготскийдіңайтуыбойынша, жақынарадағыдамуаймағы (ЖАДА) – оқушыныңөзбетіншешешкенміндеттердіңкөмегіменанықталғанөзектідамудеңгейіменүлкендердіңбасшылығыменжәнеанағұрлымқабілеттіжолдастарыменбірігіпшешілгенміндеттерарқылыанықталатынболжамдыдамудеңгейіарасындағықашықтық. Выготскийдіңпікірібойынша, оқушыларнақтымақсаттардыкөздеген, көбірекбілетінжандарменәлеуметтікқарым-қатынаснәтижесіндеойлаужәнесөйлеудағдыларындамытады. Оқушыныңасаептіжәнехабарымоладамменинтерактивтівербалдыалмасунәтижесіндебіртіндепсыртқы, әлеуметтік-жанамадиалогорнатуы, күнделіктіміндеттердішешугеқатысуыәлеуметтіктәжіриберетіндебалабойынасіңіп, оныңөзбетіменойлануынақатыстыішкіжекеқорыретіндеқалыптасады.

Тіл үйрену- белгілі бір түсінік пен білім

қалыптастырып,оларды  түсіну  және   сөйлеу  үшін  қолдана  білу.Американдық ғалым Стивен Крашен өзге  тілді  үйренубарысында  «табиғи  тәртіп»бар  деп  болжаған.

Яғни  грамматикалық  құрылымды  үйрену   белгілі  бір    реттілікпен  жүзеге  асады  делінген.Тілді үйрену грамматикалық ережелерді шектен тыс жаттау мен қайталауды қажет етпейді.Тілді үйрену үшін сол тілде мағыналы әрі шынайы қарым-қатынас болуы керек. Сонымен қатар,ол  екінші  тілді  үйрену    түсінікті  ақпараттың қолжетімділігіне    негізделеді  деп  болжайды.Яғни  оқушылар  үйренетін  ақпаратпен  деректер  олардың  өз  деңгейінен  үнемі  жоғары  болып,  әрдайым  ілгерілеу болып  отрылуы  тиіс  делінген.

Бүгінгі күні кіріктірілген оқу бағдарламасын Қазақстанда бірқатар мектептер қолданып отыр. Нақтырақ айтсақ, кейбір мектептерде Қазақстан тарихы, география, құқық негіздері пәндері қазақ тілінде, ал математика, биология, информатика, химия, физика пәндері ағылшын тілінде оқытылып жүр. Әрине, әдістің тиімділігін бірден айту қиынға соғады, себебі бұл бір емес, бірнеше жылдың жемісі. Ең алдымен, бұл әдіс оқушылардың тілдік құзыреттілігін арттырып, өз мәдениетін бағалап, басқа мәдениеттерді құрметтеуге үйретеді. Оқушылардан бірден екінші тілде сөйлеп кетеді дегенді күтпеңіздер. Уақыт өте келе, тапсырмаларды жеңілден күрделіге қарай бағыттауды қолданыңыз. Оқушыларда «мен бұл тілді меңгере алмаймын» - деген ой болмау керек. Скаффолдинг тапсырмалары арқасында оқушылар тілді базалық қарым-қатынас дағдысынан (BICS) академиялық тіл білу дағдысына (CALP) біртіндеп көшеді. Қазіргі таңда пән мен тілді кіріктіріп оқытуда көптеген стратегияларды ұсынуға болады. Солардың ішінде "Скаффолдинг" (мәтіндік тапсырманың бейімделу әдістері), Топтық оқыту (Теam teaching), Translanguage және т.б.

«Көпіршелер» – оқушыға ЖАДА бойынша қолдау көрсетіп, біреудің көмегінсіз орындай алмайтын тапсырманы орындауға мүмкіндік беру үшін мұғалімдер ұсынатын интерактивті мүмкіндіктерді сипаттау үшін қолданылатын метафора. Метафораға сәйкес, көпіршелер уақытша құрал және баланың білім-дағды, білік және өз бетінше әрекет ету мүмкіндігін дамытуға орай берік орнығып, нығайып немесе бөлшектеліп не толығымен жойылу мүмкіндігіне ие.

Көпірше деп саналу үшін оқыту мен оқуда мынадай жағдайлар болу керек:

а) оқушыларға өз бетінше орындай алмайтын тапсырманы орындауға мүмкіндік беру;

ә) оқушыны тапсырманы өз бетінше орындауға мүмкіндік беретін құзыреттілікке жеткізуді мақсат ету;

б) көпіршелер тәжірибесін қолдану нәтижесінде оқушылардың өзіндік құзыреттіліктің жоғары деңгейіне қол жеткізуіне жағдай тудыру (Wells, 1999).

Әлемнің көптеген елдерінде Блум  таксономиясы кеңінен қолданылуда. Блум таксономиясындағы Блум сөзіне тоқталатын болсақ Америкалық  ғалым Блум Бенджамин есіміне байланысты. Бенджамин Блум – америкалық оқыту әдістемесінің психологі, Блум таксономиясының авторы. Пенсильванияда Ленсфорд қаласында туылған, 1935 жылы Пенсильван университетін бакалавр және магистр деңгейлерімен бітірген, 1942 жылы Чикаго университетінде докторлық деңгейін қорғады. «Блум таксономиясы» атты кітабында өз теориясын дамытқан: адами мінездеменің өзгеруі мен бірқалыптылығы және білім беру мақсаттарын жүйелеу.Таксономия  — белгілі бір критериялар мен ұстанымдар бойынша объектіні жүйелеу, топтастыру немесе жіктеуді айтады.Блум таксономиясы бойынша ұйымдастыру оқушылардың дайын ақпаратты қабылдауынан гөрі, ондағы қойылған мәселені зерттеуіне, талдауына және салыстыруына, ой толғауына және бағалауына қолдау ететінін айта кеткен жөн.Таксономия (грекше. táxis — орналасу, құрылыс, тәртіп және nómos — заң). Таксономия – берілген нысандарды олардың иерархиясын (белгілі бір  құрылымдағы бірізділігін, реттілігін) құрастыру мақсатында нақты бір өлшемдер мен қағидалар бойынша жіктеу.Таксономия барлық оқу мақсаттары мен нәтижелері бірдей маңызға, құндылыққа ие бола алмайтындығына негізделген.[10]Блум таксономиясы адамның ақыл-ой қабілеттерінің құрылымы танымдық үдерісінің ең қарапайымнан бастап күрделіге біртіндеп өту барысында белсенді әрекетке жетелейтін  білім игеруге бағытталған 6 қадамға сәйкес  тапсырмаларды құруды қажет етеді.Олар:білу,түсіну,қолдану,талдау,жинақтау,бағалау.Блум таксономиясының  деңгейлері: білу,түсіну,қолдану қадамы төмен және орта деңгейлер (өнімсіз деңгейлер), талдау,жинақтау,бағалау қадамы жоғары  деңгей (өнімді деңгейлер) болып бөлінеді.[5]І. Білу.Таным мен ойлау деңгейі – төмен деңгей. Бұл категория мәлiметтердi қайталау немесе тану арқылы есте қалай сақталғанын тексеруге бағытталады, мағлұмат пен деректердi еске түсiредi.

Екіншітілдіоқытутөртдағдығанегізделеді. Тыңдалым, оқылым, жазылымжәнеайтылым.

1.Тыңдалымға негізделген тапсырмалардыңөтекөптүрлерібар.Мысалы, тыңдалыммәтінінбіріншітілдетыңдап, оныекіншітілдеайтыпберу.Бұлтапсырмаоқушылардыңақпараттыбіртілдетыңдап, оны екіншітілдеайтуғадағдыландырады. Соныменқатар тез ойлап, ақпараттыжүйелі, мазмұндыжеткізугежетелейді. Тыңдалғанмәтінніңнегізгіақпаратынқосымшаақпараттанбөліпалып, оны өзіншеайтуғадағдыланады. Осы тыңдалымтапсырмасынегізіндеоқушыларғакесте, диаграмма, комикс немесементальдікартаныжасауғаболады. Олтыңдалғанақпараттанкілттісөздерініріктепалып, олардыдұрыстоптастыруғаүйретеді. "Шын" және "Жалған" тапсырмасы.

2.Оқушылардың оқылымдағдысын жетілдіру қарапайым тапсырмалардан басталып, мәселелік оқыту тапсырмаларына дейін қамтуға болады. Функционалды сауаттылық деңгейін анықтау үшін әлемде PISA халықаралық емтиханы өткізіледі. Оқу сауаттылығы оқушыға берген мәтіндерді түсініп, оларға рефлексия жасап, берілген мәтіннің мазмұнын өмірмен байланыстыра алу дегенді білдіреді. Оқылым дағдысының ерекшелігі, ең бастысы, түсініп оқу, зерттеп оқу, сын тұрғысынан ойлау, аргументтерді келтіріп, оны дәлелдей алу және шолып оқу.Оқылым дағдысына негізделген тапсырмалардың бірі - ол перифраз. Яғни, оқушыға берілген бір сөйлемдерді өз сөзімен қайта жазу. Бұл тапсырма оқушылардың сөйлемді қаншалықты түсінгендігін айқындайды, сонымен қатар екінші тілде сөйлемдерді грамматикалық тұрғыдан дұрыс құрастыруға үйретеді.

Сурет, кесте, диаграмма арқылы ақпаратты бірінші тілде оқып, оны екінші тілде айтып беру тапсырмасы да оқушылар үшін өте қызықты. Мысалы, күнделікті өмірде өзіміз қолданып жүрген ауа райы болжамы туралы ақпаратты сурет арқылы беріп, оны екінші тілде айтып бере алады. (Үлгі: 2015 жылдың 21 қазан күніне ауа райының болжамы. Павлодар қаласында сәрсенбі күні түнде күн алабұлтты, жаңбыр жауады, +6 градус жылы, атмосфералық қысым 740мм, желдің жылдамдығы солтүстік-батыстан 4 м.с., ауаның ылғалдылығы 82% т.с.с.)

FILA кестесі.

FILA кестесін толтырмас бұрын оқушылар топ ішінде ең алдымын мәтінді жан-жақты талқылап алуы тиіс. Соданкейінғанакестенітолтыруғакіріседі. Бұлкестеоқушылардың сын тұрғысынанойлауқабілетіндамытып, проблемаданшығужолдарынқарастырады. Берілгентапсырманыңбастымақсаты - олбірлескенжұмыстамәселенішешудіжеңілдетужәнеқиынтұстардаортақпікіргекелугемүмкіндік беру.

3.Жазылымдағдысынегізіндеанализжасау, пікір, хат, эссежәнет.б. тапсырмалардықолдануғаболады.Соныменқатарсюжеттісуреттердіпайдалануарқылыоқушылартарапынанкреативтіжұмыстарорындалады. Мысалы: "Берілгенсуреттіпайдаланып, достарыңы хат жазнемесеблогқаақпаратжаз" - дегентапсырмалардыберугеболады. Кез-келгенжазбажұмысынорындаукезіндеоқушыжазбажұмысыныңстилінсақтаудыұмытпаукерек. Егерол хат болса, хат жазуүлгісін, егермінездемеболатынболса, ресмиіс-қағаздарстилінжәнет.б.

Жазбажұмыстарыныңішіндеерекшеорыналатынтапсырмалардыңбіріол эссе жазу. Эссе жазудыңөзіндікжүйесі бар. Ол тезис, тезискесайаргументтердікелтіру, қажетболғанжағдайдақарама-қарсыаргументтердікелтіру, себеп, ұсынысжәнеқорытынды. Көпадамдар эссе мен шығарманыңаражігінтүсінебермейді. Дегенменбұлекеуібір-бірінеұқсамайтындүниелер. Эссе жазғанкездеавтордыңпозициясы, проблеманыашу, түйіншығарудегенмәселелералдыңғықатарда болу керек.

Талдаужұмыстарынжүргізгенкезде (мәтінді, фильм, мультфильм, кино, видеоролик, сурет) кестеніқолдануғаболады.

4.Тілді меңгерудееңбастымақсат - айтатынойынтүсініктіетіпжеткізу.Айтылым- адамдардыңбір-біріменақпараталмасу, хабарлаусияқтыпроцестерменіскеасады. Сондықтансабақбарысындаоқушылардыңайтылымдағдысынаүлкенмәнберіледі. Әрсабақта, әроқушыөзпікірінортағасалып, ойыменбөліскенжөн. Айтылымдағдысынжетілдіруүшін диалог, рөлдікойын, интервью, монолог жәнет.б. қолдануғаболады. Түрліжағдаяттар, рөлдергебөліпойнау, бір-бірінтыңдап, сөйлеуарқылыоқушыларжасағаніс-әрекеттерінұзақестесақтайды. Соныменқатар, ойланудықажетететінтапсырмалардықолданғанкезде, оқушылароларға анализ жасап, өзпікірлерінқорғауға, дәлелдемелердікелтіріпайтуғадағдыланады. Осы мақсаттыжүзегеасыратынәдістердібірі - ол SWOT әдісі.

Қолданылған әдебиеттер:

ҚазақстанРеспубликасының «Білімтуралы» Заңы. Алматы-2008

ҚазақстанРеспубликасының 2015 жылғадейінгібілімберудідамытутұжырымдамасы.

Б.А. Тұрғанбекова «Мұғалімніңшығармашылықәлеуетінбіліктіліктіарттыружағдайындадамыту : теория жәнетәжірибе»  Алматы-2005

К.Құдайбергенова «Құзырлылық – тұлғадамуыныңсапалықкритерийі»

(ғылыми-практикалық конференция материалдары)  Алматы-2008

«Қазақстанмектебі»журналдары,  2010 жыл.

Tanner, Liz Dale and Rosie.CLIL Activities. 22 February 2012.

Kelly, Keith. Macmillan Vocabulary Practice Series: Science. б.м. : Macmillan ELT, 31 Jan 2008.

Sudhoff, J. (2010). CLIL and intercultural communicative competence: Foundations and approaches towards a fusion. International CLIL Research Journal, 1(3), 30-37.

Васкез, V. P., Молина, M. P., &Лопез, F. J. A. (2015).Perceptions of Teachers and Students of the

Promotion of Interaction through Task-Based Activities in CLIL.PortaLinguarum: revista

internacional de didáctica de laslenguasextranjeras, (23), 75-91.

Çekrezi, R. (2011). CLIL and teacher training.Procedia-Social and Behavioral Sciences, 15, 3821-

Law of the Republic of Kazakhstan No. 394-IV (2011, 19 January). On the Status of Nazarbayev

University, Nazarbayev Intellectual Schools and Nazarbayev Fund. Astana