КІРІСПЕ
Зерттеуді? к?кейтестілігі. ?аза?станда ашы? ?о?амды ?алыптастыруда е? ма?ызды р?л ойнайтын білім ж?йесі болып табылады. М?ны? себебі -?скеле? ?рпа?ты? білімі, к?сіби шеберлігі, рухани де?гейі, ?сын?ан идеалдары бізді? ?о?амды ал?а жетелеуші к?ш болма?. Сонды?тан да, мектеп о?ушыларыны? ?азіргі та?да?ы жалпы о?у?а деген талпынысы мен ?ызы?ушылы?тары бізді? ?аза? ?о?амыны? ?андай болма?ына, оны? б?кіл?лемдік жаhандану процесінде ?з орнын таба алуына с?зсіз ?з септігін тигізбек. Б?рімізге белгілідей, жалпы «о?у» немесе «білім» феноменін психология, педагогика, тіл білімі, тарих, экономика ж?не философия ?ылымдары зерттейді. М?селен, психология ?ылымы «о?у», «білім алу» феноменін белгілі бір т?л?аны? психикалы? ерекшеліктерімен байланысытра отырып, жалпы білім алу?а деген ?ызы?ушылы?ыны? «таби?атын» т?п-тамырын зерттейді. Демек, психология ?ылымы адамны? білім алу?а деген ??штарлы?ыны? себептерін зерттейді.
?азіргі та?да?ы жа?а ?лемдегі ?аза?станны? білім беру процесіндегі жеткіншек ?рпа?ты о?ыту мен болаша? маман т?л?аны? жан-жа?ты ?алыптасуымен ты?ыз байланысты. Сонды?тан, орыс сыныптарында о?ытылатын ?аза? тілі п?ні ар?ылы танымды? іс-?рекетін дамыту ?зекті м?селе. Б?л салада арнайы жасал?ан ?ылыми-?дістемелік н?с?аулармен тиімді пайдалану технологиясына к??іл аудару ?ажет. Танымды жетілдіру м??гілік м?селе, сол орайдан келгенде тілдерді о?ыту процесінде танымды? ?ызы?ушылы?ты жетілдіру – о?ушыларды ойлай білуге, ?здігінен ізденіп, келелі м?селені? шешімін табуды? жолын белгілеп, оны? н?тижелі болуына ке?ірек м?мкіндік береді. Таным м?селесі ж?нінде психологтар, философтар, педагогтар ?р саладан ?немі де ?здіксіз талдап, тал?ылап келеді. Б?л ж?йеде ?аза? хал?ыны? кеме?герлері айт?ан даналы? ойлар кейінгі ?рпа??а а?ыз, ??гіме, ертегі, жыр, ма?ал-м?тел т?рінде жеткендігін ай?а?тайтын деректер баршылы?. Ал педагогика классиктеріні? шы?армашылы? е?бектерінде, ?ылыми зерттеулерінде, психология трактаттарында таным туралы кейде тікелей, кейде жанама т?рде толассыз с?з етілген. Адам д?ниені к?збен к?ріп, ??ла?пен естіп, м?рнымен иіскеп, ?олымен ?стап таныса, с?з ар?ылы т?сініп, сезініп, ??ынып тану ?з алдына ?лкен ?лем. «Бала санасына сі?ген ??ымдарды? к?пшілігі кейін, уа?ыт ?те келе ересек адамны? ?рекетіне ?ласады», -деп Н?рс?лтан ?біш?лы Назарбаев «Еуразия ж?регінде» атты кітабында орынды к?рсеткен [l].
О?ыту барысында 5 орыс сынып о?ушыларыны? танымды? іс-?рекеті білімді ме?гертуге негіз болып табылады. Психологтар С.Л. Рубинштейн, А.Н. Леонтьев, Л.С. Выготский о?ыту ж?йесін басшылы??а ала отырып, орта буын о?ушыларыны? танымды? іс-?рекетін дамыту к?кейкесті м?селені? бірі, белгілі бір білімді ме?гертіп ?ана ?оймай танымды? іс-?рекетін дамыту?а негіз болатын педагогикалы?, психологиялы? ?лшемнен ?тетінін атап к?рсетеді. Б?л т??іректі Д.Б. Эльконин, Л.В. Занков, А.Л. Венгер мектеп балаларымен ж?ргізілетін проблеманы басым к?рсетті [l.2].
Егемендікке ?олы жеткен елді ?ркендететін жас мемлекетті? экономикалы?, саяси, ?леуметтік м?дени дамуына ?лес ?осатын б?гінгі мектеп о?ушысыны?, ерте?гі ?айраткерлерді? танымды? ?ызы?ушылы?ын ?алыптастыруда тілді? ат?аратын ?ызметі ерекше зор. Тікелей орыс сынып о?ушыларына ?аза? тілі ар?ылы танымды? ?ызы?ушылы?ын ?алыптастыруда о?ыту ар?ылы зерттеу ж?ргізген республикада?ы психологтар мен педагогтар С.Т.Сабыров, ?.Б.Жары?баев, М.??дай??лов, А.Г.?азма?амбетов, А.Е.?біл?асымова, М.А.Темірбеков, С.Балабуев, Н.А.Дарханов, Н.Б.Жаман??лова т.б. е?бектері бар. Б?л зерттеулерде о?ушыны? дамуына танымны? тигізетін ы?палы, ?здігінен е?бектену, білім алу, біліктілік, да?ды ?алыптастыруды? теориялы? ж?не ?олданбалы т?жірибе негізінде этнос?а т?н ерекшеліктер сенімді т?рде д?лелденіп, жан-жа?ты сипаттал?ан. Дамуды? тарихи кезе?деріне байланысты талдаулар жасалып, оны? м?н-мазм?ны туралы пайымдаулар жасал?ан.
Танымны? ?олданыста?ы ?дістері мен м??алімні? маманды?ын жетілдіруде М.М.Жанпейісова, А.П.Сейтешев, А.А.Саипов, Ж.Т.Д?улетбекова т.б. зерттеулерінде келтірілген ай?а?тар мен теориялы? ?станымдар ?р саладан к?рсетілген. Сондай-а?, Ж.А.?араев, Р.С.Омарова т.б. ?ылыми е?бектерінде классикалы? педагогиканы? к?рнекті ?кілдеріні? таным ж?ніндегі идеяларын уа?ыт?а ?йлесімді пайымдай білу жолдары сипаттал?ан. Т?л?аны? жеке басын, дербестігін ??рметтей отырып, танымды? ?ызы?ушылы?ты дамыту?а байланысты т?ж?рибелер негізінде т?рлі т?жырымдар жина?тал?ан. ?лы ?алымдар мен психологтар е?бектерінде ?л-Фараби, С.Л. Рубинштейн, А.Н. Леонтьев, Л.С. Выготскийді о?ыту ар?ылы о?ушыларды? ой-т?сінігін арттыру?а, оларды? ?з бетімен білім алу?а да?дылануына к??іл б?лген.
О?ушыларды? танымды? ?рекеттеріні? т?рлері болса бір?атар психологтар мен педагогтар Л.С.Выготский, Б.Г.Ананьев, Ю.К.Бабанский, Л.В.Занков, В.В. Давыдов, Н.Ф.Талызина, М.И.Махмутов ж?не т.б. е?бектерінде ж?йелі т?рде зерттеліп, талдан?ан[ 3 ].
Бас?а тілді о?ытуды? психологиялы? ?ылыми негіздерін зерттеген психолог – ?алымдарды? е?бектерінде Б.А.Артемов, М.А.Зимняя, А.А.Алхазишвили, Е.С.Ильинская, Б.В.Беляев, А.А.Леонтьев, С.М. Жа?ыпов т.б. ?зге тілді ?йренуді? психологиялы? ерекшеліктері мен за?дылы?тары айтыл?ан.
Отанды? ?алым –психологтар е?бегінде ?.Б.Жары?баев, Т.Т?жібаев, А.М.??диярова, Т.Р.?бді?адірова. Шетел тілін ана тіліні? негізінде салыстыра о?ытуды? тиімділігін зерттеген Дж. Къюминск, М.К.Исаев, Л.В.Щерба, Н.М.??рманбаев, С.М.Ляховицкий атап к?рсеткен.
О?ушыларды? танымды? ?ызы?ушылы?ын дамытып ?алаптастыруда?ы психологиялы? шарттарды ай?ындау – т?л?аны? белсенділігін к?теруде ерекше м?нге ие болатынды?ы А.С.Мустояпованы? «?азіргі кезде орта сынып о?ушыларыны? танымды? белсенділігін ?алыптастыруды? психологиялы? шарттары» сия?ты е?бектерінде біршама сипаттал?ан. ?рине, танымды? ?ызы?ышылы? жеке шарттарды білумен шектеліп ?алмайды, о?ан ы?пал ететін жолдар да ?р тарапты. Осы орайдан келгенде халы?ты? ?асырлар бойы жина?тал?ан ертегілер, музыка, жыр-тол?ауларды? да м?ні зор екендігі ж?нінде А.Ж.Едігенова «Бастауыш сынып о?ушыларыны? ?аза? халы? ертегілеріне танымды? ?ызы?ушылы?ын ?алыптастыру» деген е?бегі бар. К?нделікті саба? барысында ж?не сыныптан тыс ж?мыстарда о?ушыларды ертегіге ?ызы?тыру ар?ылы танымды дамыту?а болатынды?ы талдан?ан, ?дістемелік жолдар ?сыныл?ан.
А.Б.Мырзабаевты? «О?ушылар шы?армашылы?ын дамытуда белсенді о?ытуды? дидактикалы? м?мкіндіктері» та?ырыбында зерттеуінде о?ушыны к?ркем ?дебиет о?у?а ?ызы?тыруды? психологиялы? негіздері, оны т?рбиелей отырып, білім беру м?селесі ?арастырыл?ан.
?аза?стан Республикасыны? Білім ж?не ?ылым министірлігіні? ?йымдастыруымен 2004 жылы 12-13 а?пан к?ндерінде Астана ?аласында ?ткізілген мемлекеттік, орыс ж?не шетел тілдерін о?ыту проблемалары ж?ніндегі республикалы? ке?ес мектептеріндегі тілдерді о?ыту проблемаларын ж?не оларды шешу жолдарын тал?ылау ма?сатын к?здеді. Жеке о?у п?ндерін немесе арнаулы та?ырыптарды о?ыту ар?ылы о?ушыларды? танымды? ?ызы?ушылы?ын ?алыптастыру ма?сатында психологиялы? ?ылыми-зерттеулер, т?жірибелер, т?рлі салада жазыл?ан е?бектер аз емес. Алайда, ?аза?станда?ы о?ыту процесінде о?ушыларды? танымды? ?ызы?ушылы?ын тіл п?ндер ар?ылы ?алыптастыру ж?не осы орайдан о?ытуды? жа?а педагогикалы? технологиясын зерттеуге пайдалану ж?ніндегі м?селе тал?ыланды [ 4].
?
