«қазақ тілі пәнінен сын тұрғысынан ойлау арқылы оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру»

«ҚАЗАҚ ТІЛІ ПӘНІНЕН СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ»

Суйеубаева Айкумус Айтжановна

Қостанай облысы Қостанай ауданы

Мемлекеттік тілде оқытатын Заречный орта мектебі

Егемен еліміздің болашағы, ертеңі бүгінгі жас ұрпаққа терең де тиянақты білім беріп, оның ой-өрісін кеңейтуде қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің маңызы зор. Шәкірт бойына туған тілін, туған жерін, туған елін қастерлей білуді, халқымыздың тамыры тереңге кеткен тарихымен бірге жасасып келе жатқан сөз өнерінің құдіретін, қасиетін ұғындыра білуде, сонымен бірге, оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуда қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің алатын орны ерекше. Оқушыға халқының қоғамдық өмірін, тарихын, арман-мүддесін танытуда, оларға рухани-адамгершілік, этикалық-эстетикалық тәрбие беруде, дүниеге көзқарасын, жалпы мәдениетін қалыптастыруда көркем әдебиетті қуатты құралдардың бірі ретінде пайдалану – әдебиет пәнінің басты мақсаты болып есептелсе, тіліміздің өзіндік қалыптасқан нормаларын, жалпы айтқанда грамматикасын үйрету –қазақ тілінің басты міндеті болып танылады.

Бүгінгі мектептің, мұғалімнің ең басты міндеттерінің бірі - рухани бай, жан жақты дамыған, құзыретті тұлға қалыптастыру екені баршамызға белгілі. Заман ағымымен ілесе алатын, құзыретті тұлға тәрбиелеуде оқушыны сыни ойлауға үйретіп, баули білудің маңыздылығы зор. Сын тұрғысынан ойлау «ойлау туралы ойлану» деп сипатталған. Ол маңызды мәселелерді талқылау және тәжірибені ой елегінен өткізуді көздейді.[1, 20 б.].

Бүгінгі күні білімге негізделген қоғам әрбір тұлғадан өмір бойы оқып- үйренуді талап етеді. [2, 27 б.]. Сондықтан оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастырып, сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру үшін сабақ құрылымын дұрыс құрып, әдіс тәсілдерді белгілі бір жүйемен, тиімді қолдана білу керек деп ойлаймын. Жалпы сабақта қолданатын қандай әдістер болмасын, ол, ең алдымен, оқушының бойындағы қасиеттерді ашып, оқушының өздігінен жұмыс жасап, ізденуіне мүмкіндік туғызуы тиіс деп есептеймін. Сондықтан оқушыларды сыни ойлауға үйрететін зерттеушілік әңгімедегі ашық сұрақтар, «Ыстық орындық», «Топтық тергеу», «Серпілген сауал» «Блум түймедағы» «Автобус аялдамасы», т.б әдістерді сабағымда тиімді қолдануға тырысамын. Осы аталған әдіс-тәсілдер баланың шығармашылық, даралық қасиетін ашуда, оны дамытуда игі ықпалын тигізеді.. Әсіресе әдебиет сабақтарында оқушылардың шығармашылық, жеке тұлғалық қабілеттерін ашып, сыни тұрғыдан ойлауын дамытуда бойынша түрлі тапсырмалар беремін.

Мысалы:

• Оқыған шығарма кейіпкерлеріне мінездеме жазу;

• Өз ойларынан ертегі немесе әңгіме құрату;

• Өлеңдер,мақал-мәтелдер жаттатқызып,өз ойларымен әңгімелету.Шағын өлең жолдарын құрастыру.

• Тақырып бойынша ойтолғау жазу немесе өз ойларынан жазу.

• Мысал әңгіме негізінде өз мақаласын жазу;

• Әңгіменің, ертегінің сюжетін бастап беріп, аяқтауды оқушыға тапсыру.

Сонымен бірге венн диаграммасы, кластер, екі жақты күнделік, эссе, авторлық үстел, бес жол өлең, түртіп оқу, инсерт әдістерімен бірге топтық жұмыс түрлерін жүргізгенде балалардың сабаққа деген ынтасы мен қызығушылықтарының белсенділігін байқадым. Мысалы 5-сыныпта қазақ тілінің лексика , фонетика салаларын өтіп қайталаған кезде, осы екі тарауға венн диаграммасын жүргіздік. Оқушылар екі топқа бөлініп, әр топ өз саласына венн диаграмманы толтырып, соңынан ортақ қасиеттерін ашып, өз ойларын баяндады. Немесе әдебиет сабағында жиі қолданатын екі жақты күнделіктен мысал келтірсем.

Осындай түрлі тапсырмалар арқылы, жұптық, топтық жұмыс түрлері арқылы оқушының ой-өрісі дамып, шығармашылық қабілеттері анықталып, арта түседі. Бұл әдістер оқушының сабаққа деген қызығушылықтарын, белсенділіктерін ғана арттырып қоймай, оқушының өздігінен ізденіп жұмыс жасап, бір- біріне көмектесіп, өз ойларын еркін жеткізуге көп көмектесетінін күнделікті сабақтарымнан бақыладым. Сонымен бірге оқушыларымның күрделі мәселелерді шешуге, жауапты шешімдер қабылдауға құштарлық танытатынын байқадым. Бұрын сабақта аса белсенділік танытпайтын оқушыларымның өздері де бұл әдістерді қолданғанда сабаққа жақсы қатысып, өз ой -пікірлерін білдіріп қана қоймай, оны басқалармен бөлісе білді. Әрине әр оқушы өзіндік бір әлем. Олардың әрқайсысының шығармашылық қабілеттері де әртүрлі. Сондықтан да тапсырманы да әр оқушы өз деңгейіне қарай әртүрлі орындап жатады. Кей оқушы ойын терең, күрделі етіп жеткізіп жатса, кейбіріне қиындық туғызып жататыны анық. Бірақ қандай оқушы болмасын осындай тапсырмаларды орындау барысында қызығушылық танытып, өз ойларын, ішкі жан дүниесі мен сезімдерін жеткізгісі келіп тұрады.Оқушының даралық, шығармашылық қабілеттері көріне түседі.Сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдану барысында дәстүрлі сабақтарға қарағанда оқушылардың белсенділігінің артқандығын аңғардым. СТО технологиясын қолданып өткізген сабақтарда балалардың жауапкершілігі артып, өз бетінше ізденуге тырысып, әр оқушы өз ой-пікірін еркін, жүйелі жеткізуге талпынады. Өз бетінше жұмыс істеу қабілеттері артып, қызығушылықтарын байқатып, бір-біріне көмектесуге дайын. Сыни ойлауға үйрететін әдіс тәсілдерді өзім ғана қолданып қоймай, оны әріптесім әрі тәлім алушыма да үйрете отырып, оның сабақтарындағы жақсы нәтижеге куә болдым

Қорыта айтқанда сыни ойлауға үйрететін әдіс - тәсілдерді орынды қолдану оқушылардың басқалармен қарым- қатынас жасай білуіне, кез келген жауапқа сыйластықпен, түсіністікпен қарауға, өз ойын топ алдында ашық айта білуге, өз бетінше ізденіп, жұмыс жасай білуге, олардың функционалдық сауаттылығын дамытуға бағыттайды.

Әдебиет:

1.«Мұғалімге арналған нұсқаулық»- Бірінші деңгей. «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ. Педагогикалық шеберлік орталығы, 2014 - 20б.

2. «Интербелсенді әдістемені ЖОО –да қолдану мәселелері». А.Әлімов.

Алматы, 2013 - 27 б