Тексерілді:
Күні: 05.02.2018ж Пәні: Қазақ әдебиеті 9 сынып
Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы «Әуелде бір суық мұз - ақыл зерек» өлеңі
Сабақтың мақсаты:
а) А. Құнанбайұлының шығармашылығынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу, өлеңдерін талдап, жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан - жақты таныту;
ә) оқушыларды адамгершілікке, имандылыққа, асыл қасиеттерге тәрбиелеу;
б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой - өрісін, ойлау қабілетін, шығармашылық ізденісін дамыту;
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ - жауап, талдау, баяндау
Сабақтың көрнекілігі:
Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, музыка
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен сәлемдесу, Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырма: Ыбырай Алтынсариннің өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік айту, қосымша ізденіп келу. Оқушылар бір - біріне сұрақ қояды, түсінік айтады.
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру:
Абайдың дүниеге келуі туралы шағын бейнебаянға назар аудару.
Интербелсенді тақтаны пайдалана отырып, жаңа сабақты түсіндіремін.
Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев 1845 жылы Семей облысы, Абай ауданы, Шыңғыс тауының етегінде дүниеге келген. Әкесі Құнанбай болыс, аға сұлтан.
Құнанбайдан Құдайберді, Тәңірберді, Абай, Ысқақ, Оспан, Қалиолла, Ысмағұл деген жеті бала туған. Солардың ішінде Абай жас кезінен – ақ ерекше көзге түсіп, келешегінен үлкен үміт күттірген. Абай жас кезінен өлең, әңгімеге әуес болып, ертегі аңыздарды құмарта тыңдайды.
Абай Лермонтовтан 27 шығарма аударды. Абай Крыловтан мысал өлеңдер аударды. Абайдың «Бойы бұлғаң», «Өлсем орным қара жер», «Құлақтан кіріп бойды алар». Абай – өзі ән шығарған ақын. Оның көп өлеңдері өз әнімен тараған. «Сегіз аяқ», «Көзімнің қарасы», «Қор болды жаным», «Бойы бұлғаң», «Айттым сәлем, Қаламқас» т. б. с. с. «Қараңғы түнде тау қалғып», «Татьянаның хаты» тәрізді аудармалары да халық арасына ән болып тараған. Абай поэмалары: «Масғұт»,
«Ескендір», «Әзім әңгімесі». Абайдың 45 қара сөзі бар.
«Әуелде бір суық мұз - ақыл зерек.» Абайдың 1889 жылы жазған өлеңі. Адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделген. Түпнұсқасы Мүрсейіт қолжазбаларынан алынып, алғаш рет 1909 ж. Санкт - Петербургте жарық керген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұғылының өлеңі» атты жинақта жарияланды. Өлең ағылшын, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, тәжік, түрікмен тілдеріне аударылған.
«Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңі
- қарасөздегі ақынның адамгершілік, имандылық, адалдық, парасаттылық, еңбекқорлық, қайырымдылық сияқты ізгі қасиеттер жайындағы ойлары;
- ақыл, қайрат, жүрек туралы философиялық ой түйіні.
- толық адам болу үшін ақыл, қайрат, жүрек үшеуін тең ұстау керектігі;
- адам бойында осы үш ерекшелік табиғи тұтастық тапса, нағыз мінсіз мінез сонда қалыптасатындығы туралы ақын пікірі;
Оқушылардан Абайдың шығармашылығынан білетін өлеңдерін жатқа айту сұралады.
Өлеңді түсіндіру үшін алдымен оқушылар өлеңді мәнерлеп оқиды.
Әуелде бір суық мұз - ақыл зерек
Жылытқан тұла бойды ыстық жүрек.
Тоқтаулылық, қалыпты, шыдамдылық -
Бұл - қайраттан шығады, білсең керек
Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста
Сонда толық боласың елден бөлек
Жеке - жеке біреуі жарытпайды
Жол да жоқ жарыместі жақсы демек
Ақыл да, ашу да жоқ, күлкі де жоқ
Тулап, қайнап бір жүрек қылар әлек
Біреуінің күні жоқ біреуінсіз,
Ғылым сол үшеуінің жөнін білмек.
«Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңіне сатылай кешенді талдау жасау.
1. Авторы: Абай Құнанбаев
2. Өлеңнің тақырыбы: Толық адам болу үшін адамға қажет қасиеттер
3. Жанр түрі: поэзия
4. Өлеңнің идеясы: Ақыл, жүрек, қайратты бірдей, бірлікте ұстап, білім, ғылымды меңгеруге үндеу.
5. Әр тармақтағы буын саны
6. Әр тармақтағы бунақ саны
7. Әр шумақтағы тармақ саны
8. Өлеңдегі шумақ саны
9. Ұйқас түрі
Өлеңге анықтама:
. Бекіту сұрақтары
1. Анасы Ұлжан мен кіші шешесі Айғыздың Абайды қалай атады? (Телғара)
2. Семей қаласында Ахмет Риза медресесінде қай жылдары білім алды? (1857 - 1859 ж.)
3.«Әуелде бір суық мұз - ақыл зерек» өлеңін қай жылы жазды? (1889 жылы)
4. Абайдың неше күйі бар? ( «Май түні», «Желдірме», «Торжорға»)
5. Абайдың алғашқы өлеңдері кімнің атынан шықты? (Көкбай)
6. Абайдың орыс досы. (Михаэлис)
Қорыту.
Абай өлеңдерінің ұлттық сипаты – қазақ халқының өн бойынан табылатын рухы биік сипат. Олай дейтін себебіміз – ақынның қай өлеңін алсақ та, халық салтының, дәстүрінің, тілінің, ділінің, тектілігінің, жалпы алғанда, ұлттық болмысының кәусарынан бастау алады. Абай мұрасы - қазақтың ең қасиетті қазынасы. Абай өзінің халқымен мәңгі бірге жасайды.
Бағалау:
Үйге тапсырма: «Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңін жаттау.
