«Табиатны къорчалав»
Нутук ъ инкишафы дерси
(6-нджи сыныф)
Дерснинъ макъсады: талебелернинъ нуткъуны инкишаф этюв;
оларда тувгъан табиат къорувы боюнджа джевапкярлыкъны
тербиелев;
Ватангъа,табиаткъа севги ашлав.
Дерс донатылувы: Табиатнынъ дюльбер манзара ресимлери,
Фоторесимлер, Къырым харитасы
Дерснинъ шиары:
«Табиатны севмек – Ватанны севмектир»
Дерснинъ кетишафы:
I .Тешкилий къысым (музыка яваш янгъырай)
Оджа: «Чанъ къакъылды бизлерге
Янъы бильги алмагъа
Селямлашнып энди биз
Бильги дерсини башлайыкъ»
II .Талебелернинъ бильгилерини актуализациясы.
«Зеиний уджюм»
(Оджа суаллер бере, талебелер джевап берелер ве сёзлерни дефтерге язалар)
Оджа: Бакъыныз(Къырым харитасыны косьтерип)
Бу недир?
Талебелер: Бу харита.
Оджа: Бу не ернинъ харитасы?(джевабынен ассациатив тюб тизиле)
Талебелер: Къырым харитасы (Ватанымызны, ярымаданынъ)
Къара денъиз къаялар Азав денъизи
ш
дагълар
озенлер челлер
Оджа: Не ичюн харита чешит тюске боялангъан?
Талебелер: Мавы тюс денъизлер олгъан ерни косьтере.( Къара денъиз, Азав денъизи. Хас исимлер буюк арифнен языла.)
Оджа: Мавы сызыкълар нелерни бильдире?
Талебелер: Мавы сызыкълар – озенлерни.(Салгъыр, Бельбек, Чюрук сув…) Оджа: Ешиль тюслер нелер экен?
Талебелер: Ешиль тюс – Къырымнынъ чёллери.
Оджа: Къаверенки тюслер нелерни бильдире?
Талебелер: – Къырымнынъ дагъларыны, къаяларыны.(Аювдагъ, Къарадагъ, Чатырдагъ, Роман-Къош).
Оджа Нокъталар, тёгеричиклер нени бильдире?
Талебелер: Нокъталар, тёгеричиклер – Къырымнынъ шеэрлери ве буюк койлеридир.
(Къырымнынъ шеэрлерини айталар ве буюк арифнен язалар.)
Оджа: Бакъынъыз «Зеиний уджюм» бизге «Кунешчик» багъыш этти. Бу «Кунешчик» дерсимизни къыздырыр, айдынлатар, чюнки «Кунешчик» Къырымнынъ табиатыны тасвир эте. Къырымнынъ табиаты пек дюльбер ве аджайип.( Къырымнынъ табиатынын косьтерген ресимлерни косьтере)
Не ичюн бизлер Къырым – бизим Ватамыз деймиз?
Талебелер: Къырымда бизим къартбаба – деделеримиз яшагъан. Биз Къырымда догъдыкъ ве Ватанымызда яшаймыз.
Оджа: (талебелерни джевапларыны толдыра) Биз насыл девлетте яшаймыз?
Талебелер: Бизнинъ давлетимиз Украина
Оджа: Къырымнынъ табиаты акъкъында пек чокъ шаирлеримиз шиирлер язгъан.
Сизлер Къырым, Ватан акъкъында шиирлер билесинъизми?
Талебелер: (бильген шиирлери олса эзберден айталар).
Оджа: Халкъымыз Ватан акъкъында чешит тюрли аталар сёзлери яраткъан. Сизлер Ватан акъкъында насыл аталар сёзлерини билесинъиз?
Талебелер: Ватан – экинджи ананъ. Ватансыз адам – къанатсыз къуш. Ватансыз адам- йырсыз бульбуль. Ватанына хиянет эткен – озь анасына хиянет этер.
(дефтерге аталар сёзлерини язалар)
Оджа: Мына биз сизнен энди группаларнен иш алып бараджамыз. Онынъ ичюн сизлер учь группагъа болюнесиз.
Эр бир группа берильген сёзлерге «Сенкан» тизеджек.
(Сенкан – 5 сатырдан ибарет олгъан шиир). Вазифелер карточкада
I группа II группа III группа
Къырым Ватан Ярымада
2 сыфат
3 фииль
4 сёзнен джумлиле тизмек
Берильген сёзлерге синоним тапмакъ.
Талебелер: призентация япалар
Оджа: (джевапларыны толдыра)
Сизлерге мен къыскъа бир икяечик окъйуджам, сизлер динъленъиз, сонъ суалиме джевап берерсиз.
«Бир кунъ Асан озенге келип, бойле манзара коре. Туристлер атеш якъып оны сувнен сёндюрмегенлер, озьлеринен кетирген кягъытларны ве консерва къутуларыны джыймагъанлар.
- Насыл пусюр адамлар, бойле ялыны бозмакъ джинаеттир!
Ачувнен къычырды Асан.
- Эр шейни тертипке къоймалы!
Бутюн чёплекни топлап, озенге ташласам экенми?
Ялы кене темиз ве дюльбер олур!
Оджа: икяени къараманы догъру иш яптымы?
- Сизлер онынъ еринде не япар эдинъиз?
Талебелер: (джевап берелер)
III Янъы мевзу анълатув
1.Оджа: биз бугунь сизлерне Ватамызны, Къырымнынъ табиатыны къорчалав ёллары акъкъында иш алып бараджамыз.
«Табиатны къорчалав» дегенде сизлернинъ акъылынъызгаъ не келе?
Талебелер:Табиатны экологиясы.(экология сёзюни дефтерге язалар)
Оджа: Экология…Бу сёз урум тилинде эв акъыкъында илимдир.
Экология-этрафтаки муитнинъ къорчалав проблемаларыны ве онынъ джемиетнен, озьара мунасебедлерни огренген илимдир.
Макъсады: инсаннынъ табиаткъа кетирген зарарыны бельгилемек ве онынъ тесирлерине ёл бермек.
2 .Экранда экология алыны ве казаларыны тасвирлеген слайдларны сейир этюв.
3. Суаллерге джевап берюв, озь фикирлерини ифаде этюв.
Оджа: Ресимде не тасвирленген?
Талебелер:1.Чёплюк обалары шеэрнинъ ичинде.
2.Чернобыль атом станциясында къаза.
3.Зельзеле нетиджесинде йыкъынтылар.
4.Цунамилер нетиджесинде къазалар.
Оджа: Биз яшагъан еримизде, этрафымызда экологиягъа зарар кетирген насыл мисаллер кетерип оласынъыз?
Талебелер (джевап белелер)
1. Самохвалова станциясынынъ янында ерлешкен Химскладлар ачыкъта тура, олар бизнинъ сагълыгъымызгъа зарар кетире.
2. Бахчасарайда ерлешкен цемент заводынынъ трубалардан чыкъан тютюн ве цемент тозу орталыкъа джайрап, осюмликлерге, инсангъа зарар кетире, аваны боза.
Оджа : балалар, шимди биз учь группагъа болюнип, экологлар оладжамыз. Экологияны бозгъан себеплерни къайд этеджекмиз ве оны къорчалав ёларыны бельгилеп,,Проект иши тизеджекъмиз’’
(талебелерге учь тюсте(мавы, ешиль, къырмызы) карточкалар даркъала.
Эр группагъа бир табакъ кягъыт ве фломастерлер берилле. Талебелелер учь маса башына карточкаларнынъ тюсюне коре отуралар ве теклиф этильген вазифени беджерелер)
I группанынъ вазифеси (эки суаль берилле, эки проект тизмек керек)
1 . Инсан фаалиети нетиджесинде экологиягъа зарар мисаллер.
2 . Экологияны насыл къорчаламакъ мумкун? (инсаннынъ эколгиягъа кетерген зарарындан къуртулыв ёллары)
Экинджи проект тизюв.
II группанынъ вазифеси (эки суаль берилле, эки проект тизмек керек)
1. Техноген къазаларынынъ, илим техника прогресивнинъ экологиягъа зарары.
2 .Техноген къазаларындан насыл экологияны къорчаламакъ мумкюн?
(проект тизюв)
III группанынъ вазифеси(эки суаль берилле, эки проект тизмек керек)
1. Табиат катаклизмлери себеплеринден багълы экологиягъа кетирильген зарар.
2. Ер юзюнде сув чокъ, не ичюн сувны зая масраф этменъиз дейлер?
(Проект тизюв)
Иш нумюнелери
И
Янгъын
(дагъда, эвде)
Денъизде,
дагъда раатланув Чеплюк
Осюмликлерни ёкъ этюв
Кийик айванларны
ёкъ этюв
2. Экологияны насыл къорчаламакъ мумкун? (инсаннынъ эколгиягъа кетерген зарарындан къуртулыв ёллары)
Экинджи проект тизюв.
1. Техноген къазаларынынъ, илим техника прогресивнинъ экологиягъа зарары.
2.Техноген къазаларындан насыл экологияны къорчаламакъ мумкюн?
(проект тизюв)
Т
Хим.складлар
Денъизде танкерлер
Транспорт
Завод ве фабрикалар
АЭС
Кокте учакълар
1. Табиат катаклизмлери себеплеринден багълы экологиягъа кетирильген зарар.
2.Ер юзюнде сув чокъ, не ичюн сувны зая масраф этменъиз дейлер?
(Проект тизюв)
Т
Космос Зельзелелер
Сув ташкъынлары
Фуртуна, цунамилер
( эр группадан эки талебе чыкъып группа беджерген ишни къорчалай)
| Умумийлештирюв.
Оджа: Бугунь дерсимизден файдалы озьлеринъизге не алдынъыз ?
(талебелернинъ джевапларыны толдура)
Экологияны къорчаламакъ ичюн инсанынъ экологик медениетини котермек керек. Бу меселелерни чезмек ичюн джумхуриет тарафындан чокъ талаплар олмакъ керек.
IV.Эвге вазифе: табиатны къорчалав ёллары боюнджа реклама плакатлар сызув.(проект иш).
Нетидже, баалав.
еэрлер
койлер
нсаннынъ фаалиети
ехноген къазалар
абиат катаклизмелери
