kopilkaurokov.ru - сайт для учителей

Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей

Олонхо алыптаах дойдута

Нажмите, чтобы узнать подробности

Оҕо олоҥхо ойуулуур тыла кулгааҕар сыстаҕас буоларын, истэ үөрэнэрин ситиhии, тылын-ѳhун ѳйүгэр хатыыр, истэр дьоҕурун сайыннарыы. Олоҥхо5о интэриэhи тардыы. Өбүгэ угэстэригэр ытыктабыллаах сыhыаны иитии.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Наладить дисциплину на своих уроках.
Получить возможность работать творчески.

Просмотр содержимого документа
«Олонхо алыптаах дойдута»

«Олоҥхо алыптаах дойдута»

Улахан бѳлѳххѳ интегрированнай дьарык

Сыала: Олоҥхо туhунан билиилэрин чиҥэтии. Олоҥхо тылынан хоhуйуу, сатабылын иҥэрии. Олоҥхоҕо буолар быhылааннар ханна, хайдах саҕаланалларын, үс дойду баарын билиhиннэрии. Оҕо олоҥхо ойуулуур тыла кулгааҕар сыстаҕас буоларын, истэ үөрэнэрин ситиhии, тылын-ѳhун ѳйүгэр хатыыр, истэр дьоҕурун сайыннарыы. Олоҥхо5о интэриэhи тардыы. Өбүгэ угэстэригэр ытыктабыллаах сыhыаны иитии.

Туттуллар тэрил: Проектор, сахалыы олбохтор. Олоҥҥхо үс дойдутун көрдөрөр макет (стеллаж), геройдарын куукулалара.

Дьарык хаамыыта:

-Yтүө күнүнэн, оҕолор! Мин эhиэхэ ыалдьыттыы кэллим, аатым Марфа Прокопьевна. Оҕолор, аны эhигини кытта билсиhиэм. Бугуҥҥу дьарыкка биhиги, сахалар, саамай киэн туттар улахан айымньыбыт олоҥхо туhунан кэпсиэм.

(Оонньуу «Алаас о5олоро»)

-Чэйин эрэ, олоҥхо истэ барабыт дуо?

(Экраҥҥа олоҥхоьут кѳстѳр)

-Олоҥхоҕо үс дойду олоҕо уустаан-ураннаан ойууланар. Бу дойдуга үүнэн силигилии турар эбит Аал Луук Мас. Орто дойдуга олороллор эбит дьон. Аал Луук Мас лабаата үөьэ диэки таҕыста, ол аата халлааҥҥа Yөhэ дойду баар эбит. Yѳhэ дойдуга олороллор учугэй санаалаах, орто дойду дьонугар көмөлөhөр Айыылар. Yөhэ дойдуга тоҕус айыы олорор кинилэр биhигини үөhэттэн көрөн олороллор. (Тоҕус ахсаанна дылы ааҕыы). Маспыт силиhэ-мутуга аллараа диэки тустэ. Аллараа дойдуга сурдээх хараҥа бадыа-бүдүө манна орто дойду дьонугар моhоллору үөскэтэр хара санаалаах абааhылар олороллор. (Хас дойду баарын хатылааhын)

Оҕолору олбохторго олордуу, «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхону куукулаларынан көрдөрөн истии.

-Былыргы дьыллар быралыйбыт быhылааннаах мындааларыгар,урукку хонуктар уларыйбыт охсуhуулаах уорҕаларыгар, ус саха үөскүү илигинэ, түөрт саха төрүү илигинэ субу аарыгыран айгыстан турар аҕыс иилээх-саҕалаах атааннаах мөҥүөннээх аан ийэ дойду, аан ийэ дойду а5ата буолбут Саха Саарын Тойон, сир сибиир ийэтэ буолбут Сабыйа Баай Хотун олорбуттар. Кинилэр күүстээх-уохтаах Күн Дьирибинэ диэн бухатыыр уоллаахтар эбит. Кинини кытта бииргэ тоҕус былас суhуохтаах, туналҕаннаах ньуурдаах Туйаарыма Куо диэн үтүө санаалаах кыыстаахтар эбит.

Арай, ол курдук дьоллоохтук олордохторуна аллараа дойдуттан Уот Уhутаакы диэн ааттаах абааhы уола тахсан кэлбит уонна то5ус былас суhуохтаах, тунал5аннаах ньуурдаах Туйаарыма Куону уоран ылбыт. (Абааhы уолун ырыата)

Абааhы уола Туйаарыма куону уоран-талаан барда, аллараа дойдуга илдьэн хаайан кэбистэ. Арай хантан да кэлбитэ биллибэккэ Сорук-Боллур обургу маннык диэн ырыалаах-тойуктаах буолан биэрбит (С-Б ырыата).

Орто дойду дьоно иhиттэхтэринэ аллараа дойдуттан Туйаарыма Куо ытыыра иhиллэр эбит (Т.К ытыыр ырыата).

Туйаарыма Куону убайдаатар убайа Күн Дьирибинэ бухатыыр быыhыы барар да абааhы уолун албаhыгар киирэн биэрэр. Кини кэнниттэн Yрүмэччи маҥан аттаах Yрүҥ Уолан бухатыыр быыhыы барар ол эрэн эмиэ абааhы уола албаска тубэhиннэрэн аллараа дойдуга хаайар.

Онуоха Саха Саарын Тойон, Сабыйа Баай Хотун үөhэ дойдуга олорор айыылартан биhиэхэ күүстээх-уохтаах бухатыырда түhэр диэн көрдөспуттэр. Айыылар аан дойдуну араҥаччылыырга, күн дьонун көмүскүүргэ биэс былас биэкэйэр бииллээх, алта былас дара5ар сарыннаах күүстээххэ көрүҥнээх Дьулуруйар Ньургун Боотуру айыы дьонун араҥаччылыырга, кун дьонун көмүскүүргэ анаан түhэрэр. Туналҕаннаах ньуурдаах Туйаарыма Куону быыhыы аны кини барар. Дьулуруйар Ньургун Боотур ата, үс дойдунан сылдьар Дьураа хара барахсан, ыйылыы түhэн баран ырыалаах ох курдук ыстанан кэбистэ.

Айыы дьонун араҥаччылааччы Дьулуруйар Ньургун Боотур уонна абааhы бииhин атамана Уот Уhутаакы күөн көрүстүлэр, күрэс былдьастылар. Бухатыырдар отут күнү быьа охсустулар иккиэн сүрдээх күүстээх буолан биэрдилэр. (30 дылы ахсаан аа5ыы)

Ол эрэн, айыы санаалаах Ньургун Боотур үөhэ халлааҥҥа олорор айыылар күүс биэрэннэр абааhы уолун үлтү сынньан үөдэн-таhаан онордо. Yрүҥ Уоланы, Күн Дьирибинэ уонна да атын бухатыырдары кытта тоҕус былас суhуохтаах Туйаарыма Куону быыhаан ылла.

Тоҕус түүннээх-күн ыhыаҕа буолбута үhү. Yс саха үөрүүтэ үрдээбит. Ураахай буолан ууhуур-тэнийэр уураахпыт ууруллубут. Уруй-туску! Уруй-Айхал!

(«Хардаҕас охторуу» оонньуу)

-Оҕолор, олоҥхо интэриэьинэй дуо?

-Тугу саамай өйдөөн хааллыгыт?

-Олоҥхо биhигини үөрэтэр эбит «туруу киьи» буоларга. Туруу киьи ким курдук буолуохтаа5ый? (Ньургун Боотур)

-Күүстээх, тулуурдаах, өйдөөх, хорсун.

-Туруу киhи улэни сатыыр.

-Туруу киhи ыраах айантан куттаммат.

-Туруу киhи албынна тубэспэт.

-Туруу киhи хайдах да күүстэн чаҕыйбат.

-Туруу киhи дьиэ-уот туттар, ыал буолар, оҕо төрөтөр, дьоллоохтук олорор.

-О5олор, олоҥхо5о эрэ аллараа дойдуттан абааhылар тахсаллар ол эрэн биhиги билиҥҥи олохпутугар араас элбэх хаҕыстар элбэхтэр.

«Хаҕыс» диэн куhаҕаны онорооччу:

-Кирдээх буолуу уонна ыhыллаҕас;

-Сымыйаччы;

-Алдьатааччы;

-Уоруйах;

-Этиhиик;

-Оҕолор, кинилэр эhиэхэ сыста сатыыллар. Ити хаҕыстар киhиэхэ сыhыннахтарына, о5о күлбэт-үөрбэт, кыыhыра сылдьар буолар. (Куhа5ан дьүhүннээх кирдээх куукулалары көрдөрүү)

Айтал хаҕыстары көрсүбүт.

Айтал сарсыарда туран баран оронун хомуйуон сүрэҕэлдьээбит. Ону Кэр-дьэбэр уонна ыhыллаҕас көрбүттэр. Айталга сүүрэн тиийбиттэр:

-Тугу да хомуйума, суунума-тарааныма туохпут эмиэ эрэйэй,-диэбиттэр.

Айтал Ыhыллаҕас уонна Кирдээх буолуу дьүhүннэрин көрөн баран сөбүлээбэтэх. Кинилэр курдук буолуон баҕарбатах. Ыраастанар албаhы санаабыт:

-Кый, кый!-диэбит. Хаҕыстар ити тылы истэн баран куотан хаалбыттар.

Мантан ыла Айтал ыраастык туттар, малын-салын хомунар буолбут.

(? Боппуруоска эппиэттээhин, ырытыы)

Айылҕаҕа

Сайын Айыыналаах айылҕаҕа сынньана, оонньуу тахсыбыттар. Сок, кэмпиэт суутун ыhан кэбиспиттэр ону көрөн Ыhыллаҕас сүүрэн кэлбит уонна эппит:

-Кыргыттар, бөҕү-сыыhы ыhан иhиҥ,- диэбит. Кыргыттар ону сөбүлээбэтэхтэр.

-Кый! Бар мантан диэбиттэр, ыспыт бөхтөрүн хомуйбуттар.

(? Боппуруоска эппиэттээhин, ырытыы)

Ньургун Уоруйа5ы көрсүбүт.

Уоруйах эппит:

-Ньургун ити ыал тиэргэнигэр массыына сытар. Хата ону илдьэ барыахха. Ньургун онуоха хардарбыт:

-Дьон малын ылар куhаҕан. Киэр, бар кый!-диэбит. Уоруйах сүтэн хаалбыт.

(? Боппуруоска эппиэттээhин, ырытыы).




Получите в подарок сайт учителя

Предмет: Прочее

Категория: Прочее

Целевая аудитория: Дошкольникам

Скачать
Олонхо алыптаах дойдута

Автор: Петрова Марфа Прокопьевна

Дата: 21.10.2018

Номер свидетельства: 481399


Получите в подарок сайт учителя

Видеоуроки для учителей

Курсы для учителей

ПОЛУЧИТЕ СВИДЕТЕЛЬСТВО МГНОВЕННО

Добавить свою работу

* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт

Удобный поиск материалов для учителей

Ваш личный кабинет
Проверка свидетельства