Просмотр содержимого документа
«Maktablarda ma'naviy meroslarimiz adabiy yodgorliklarimiz timsolida o'rganilishi»
MAMLAKATIMIZDA MA'NAVIY MEROS ADABIY YODGORLIKLARIMIZDA
RAHIMKULOVA GULHAYO
Namangan viloyati Chust tuman XTBga qarashli 61-maktab ona tili va adabiyoti fani oqituvchisi
Har bir millatning, har bir xalqning oz milliy libosi va ana shu liboslarni bezab turguvchi naqshlari boladi. Mamlakatimiz hududiy jihatdan ham bir nechta mintaqalarga bolingani kabi, har bir hududning oz ananaviy naqshlari bor. Masalan, vodiyda kashtalar bir muncha siyrakroq, jozibaliroq bolsa, Surxon vohasi kashtalari quyuq va ota rangdorligi bilan ozgacha mano kasb etadi. Xalqimiz ma'naviyatini boyitishda xalq hunarmandchiligi turlaridan kashtachilikning muhim o`rni bor. Kashtachilik mehnati avlodlarimizning hayotiy tajribalaridan foydalanish, urf-odatlar, moddiy va ma'naviy meroslarini o`rganish, tarixiy, etnik, milliy, mahalliy, hududiy jihatlarini amalda qo`llab, kashtachilik sirlarini yoshlarga singdirish, noyob turlarini, yuksak badiiy nushalarini tayyorlash, ularni xalq qadriyatlari, merosimizga bo`lgan hurmatlarini oshirishga qaratilgandir.
Kashtachilik san'ati, uning tarixi, ishlatiladigan asboblar, iplar, gazlamalar, ranglar, naqshlar tanlash, naqshni ko`chirish usullari, bezak buyum turlari va ularni tikish texnologiyasi, milliy naqsh tili alifbosi, naqsh namunalarini chizish hamda kashta gul namunalari yoritilgan.
Keyingi vaqtlarda kashtachilik san'ati o`zining qiymatiga, ranglarda nazokatni chuqur his qilishga, milliy naqshlarning ayrim elementlari va kompozitsion tikilishiga talab kuchayib bormoqda. Chunki badiiy bezakka bo`lgan qiziqish tobora oshib bormoqda.
Kashtachilik hunarini qunt va tirishqoqlik bilan o`rganishingiz kerak. Tikilgan naqsh bezaklari orqali siz borliqni, go`zallikni, yaxshilikni, kishilarga tikkan kashtangiz orqali estetik zavq bag`ishlaysiz. Bular orqali siz kelajakda meros bo`lib qolgan milliy san'atimizni, an'analarimizni davom ettirib, nodir asarlar yaratib, kashtachilik san'atining xazinasiga, madaniyatimizga katta hissa qo`shgan bo`lasiz.
Ota-bobosidan meros bolgan kashtachilik kasbi bilan shugullangan yuzlab qoli gul ustalar Buxoro amirining hashamatli saroyidagi himmatbaho zardozi kiyimlarni tayyorlash bilan band edilar. Buxoro zardozi ashyolarining deyarli hammasi amir saroyining ehtiyoji uchun ishlatilardi, faqat juda oz miqdorigina sotish uchun bozorga chiqarilardi. Erkaklarning zar bilan tikilgan ton, kamzol, chakmon, chalvor, poyafzal, belbog, salla, kuloh va jul faqat xonga va uning buyurtmasi yoki yaqinlari tomonidan bironta oilaviy tantana yoki bayram munosabati bilan tayyorlash buyuriladi. Hech kim, hatto eng katta amaldorlardan birontasi ham yuqorida aytib otilgan kiyimlardan hech birini oziga buyurtirishga haqi yuq edi, ular zarboft kiyimlarni amir sovga qilgandagina kiyishlari mumkin edi.
Ayollar va bolalarning zardozi kiyimlari faqat badavlat xonadonlarning azolarigagina kiyish rasm bolgan. Bu kiyimlarni ular bironta oilaviy tantana yoki bayram munosabati bilan kiyishgan. Boy xonadonlarning 8-10 yoshdan katta bolmagan ogil bolalariga sunnat toyi munosabati bilan zarboft ton kiydirishgan. XIX va XX asr boshlarida, yani 1785 yildan to 1920 yilgacha Buxoroda hukmronlik qilgan mangitlarning oxirgi sulolasiga taalluqli bolgan zardozi kiyimlari hozirgi kunda bizgacha etib kelgan yagona yodgorlik nusxalardir.
Mangitlarning birinchi sulolasi vakillariga mansub bolgan zardozi ashyolar bizgacha deyarli etib kelmagan. Ammo Gaydar (1800-1826 yy.) zamonidan yagona yodgorlik sifatida zardozi mahsi saqlanib qolgan. Mahsiga 1224 yil raqami tikilgan, bu milodning 1809-1810 yillariga togri keladi. Mazkur raqamning uchrashi shu paytgacha zardozi kiyimlarda roy bergan yagona holdir.
Amir Nasrullodan (1827-1860 yy.) anchagina zardozi kiyimlar saqlanib qolgan. Buyumlarning kopchiligi 1895 yildan 1911 yilgacha hukmronlik qilgan Abdulahadga mansubdir, zero Buxorolik kashtachilarning zardozlik sanati shu davrda gullab yashnagan deb hisoblanadi. Buxoroda zardozlik 1920 yil amir taxtdan agdarilguncha rasmiy jihatdan saroy sanati hisoblanardi. Bu shaharda tayyorlanadigan zardozi buyumlarning deyarli hammasini egallab olgan katta buyurtmachini yoqotgach, tabiiyki, zardozlik korxonalari keskin kamayib ketdi. Zardozchilar hunarmandchilik ustaxonalariga birlashib, mayda buyumlar, doppilar va ayollarning ayrim kiyim-kechaklarini tayyorlashga kirishdilar. Zardoz ustalar va ularning shogirdlari sanatlaridan ajoyib namunalar yaratdilar, unga yangicha mazmun, yangicha sayqal, yangicha kompozitsiya berdilar. Zardozlik ustaxonalariga jon deb azo bolib, tajribali usta kashtachilar komagida zardozlik sanatini tezda organib oldilar. Kashtachilik sanatining tajribali ustasi, istedodli gulkor usta Omonjon Majidov va qoli gul kashtachi usta Fayzullo Gaybullaevlar artel (uyushma)ga kelgan yoshlar, ayniqsa, ayollardan mohir kashtadozlar yetishib chiqishida ozlarining salmoqli hissalarini qoshdilar.
Bunday amaliy sanat rivojlanishida ham katta tasir korsatdi. Ozbekiston Respublikasi, barcha viloyatlarda xususiy ustaxonalar ochilgan, ularda koplab yoshlar sanat sirlarini organmoqdalar, badiiy asrlar yaratmoqdalar. Ozbek xalqining madaniyati naqadar yuksak bolganligi ota-bobolarimiz qurgan binolar, memorchilik bezaklari, ularning rang-barangligi, geometrik va osimliksimon naqshlar ularning kompozistion tasviri zavq olishga, tarbiyalanishga, ular orqali oz orzu umidlarini, muhabbatlarini xalqqa izhor etishga chorlaydi. Asrlar davomida orttirgan madaniy boyligimiz, xalq amaliy sanati turlari ayniqsa, kandakorlik sanatida naqsh turlari, maktablari va ularning oziga xos tomonlari, ishlash texnologiyasi hamda buyumlarga mos naqsh kompozitsiyalar tuzish va uni bezash usullari etarli darajada chuqur organilmagan deb hisoblaymiz. Shuning uchun xalqimizning asrlar boyi qilgan ijodiy mehnati natijasida yaratilgan amaliy sanatini koz qorachigidek saqlash, qadrlash va ulardan foydalanish hozirgi davrimizning eng muxim vazifalaridan biridir.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. J.G.Yoldoshev, S.A.Usmonov. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amaliyotga joriy qilish. Toshkent -2008.
2. Tafakkur gulshani, Toshkent-1989.
3. F.Karimov va boshqalar Nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish. Toshkent-2003.