Просмотр содержимого документа
«Қазақ тілі сабағында деңгейлік тапсырмаларды пайдалану.»
Тәжірибие алмасу тақырыбым: Қазақ тілі сабағында деңгейлік тапсырмаларды пайдалану.
Оқытудың қазіргі жаңа технологияларын меңгеру және оқушылардың психологиялық жас ерекшеліктеріне сай келтіріп,сабақ үрдісіне ендіру мол ізденушілікті талап етеді.Әрине,ұстаз әрбір сабағын мазмұнды құрып,жаңа технологиямен сабақ беріп отырса,оқушылардың терең әрі тиянақты білім алуына жол ашылады.Сондықтан да қазіргі ұрпақты білім нәрімен сусындатуда жаңа технологияның алатын орны ерекше. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық,рухани,азаматтық және де басқа көптеген адам келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,өзін-өзі дамытуға көмектеседі.Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, өз бетінше жұмыс жасауға дағдыландыру барысында өз іс-тәжірибемде педагогика ғылымының докторы,профессор Ж.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясын қолдана отырып сабақ жүргіземін. Деңгейлік тапсырмаларды жүргізудегі негізгі мақсат-баланың қабілетін ашу, шығармашылығын шыңдау, іздендіру, пәнге қызығушылығын арттыру. Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді жүзеге асырамын. 1.Оқушылардың өздігінен білімін толықтыра, жетілдіре отырып, жаңа білім алуы. 2.Оқушылардың бір-бірімен білім алмасуына дағдылануы. 3.Берілген білімді пысықтау. 4.Оқушының білімін тексеру, бақылау. 5.Шығармашылық қабілетін арттыру. Деңгейлік тапсырмалар арқылы оқушылардың тілін дамытып,сөздік қорын молайтуға мүмкіндік бар.Деңгейлеп оқытудың ерекшелігі:оқушылардың сабақ үрдісінде бірнеше деңгейде жұмыс жүргізе алатындығында.Деңгейлік тапсырмалар арқылы мұғалім оқушының нені білетінін,нені меңгергенін,нені меңгермегенін біледі,соның нәтижесінде оқушыларда намыс оты оянып,басқалардан қалып қоймауды ойлап өз мүмкіндігіне қарай дайындық жасайды,әрі тырысады. Деңгейлік тапсырмалар дегеніміз – балаға шамадан тыс жүктеме беру емес, керісінше оқушының біліміне, мүмкіндігіне, сұранысы мен қабілетіне сәйкес дайындалған сатылы жұмыстар жүйесі. Деңгейлік әдістің маңыздылығы – оқушының шығармашылықпен белсенді жұмыс істеуін дамытады, әр оқушыны өздігінен үйренуге баулиды, өткен грамматикалық, лексикалық тақырыптарды жүйелі игеруге дағдыландырады, ой еңбегімен айналысуға жетелейді, яғни оқу-танымдық құзіреттілігі қалыптасады. Бұл технология бойынша оқушылардың білімді өздігінен саналы түрде меңгеруіне ерекеше мән берілген.Оқу іс-әрекетінің негізгі түрі оқушылардың өздігінен орындайтын жұмысы болып табылады. Деңгейлеп оқыту технологиясы оқушының да,мұғалімнің де белсенді шығармашылық қызметін дамытуға арналған.1-деңгейдегі тапсырма мемлекеттік стандарттық деңгей,бұны орындауға барлығы міндетті.2-3 деңгей бірте-бірте күрделенеді және бұл тапсырманы орындауға оқушылар құқылы,ал 4-деңгейді шығармашылықпен жұмыс істей алатын оқушылар орындайды.Әрине ,барлық оқушы 4-деңгейді түгел орындап шығады деу артық.1-2 деңгейді түгел жуық орындайды да,озат оқитындар алға кетеді. Ж.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясы – оқу үрдісіндегі мұғалім мен оқушының, оқу мазмұны мен түрінің, әдістер мен амалдардың, оқу мақсатының ықпалдасу заңдылығының жүйесі. Ж.Қараев технологиясының жемісі сол, ол оқушыны күштеп оқудан аулақтатып, өз бетімен оқуына, ақпаратты өз бетімен өңдеуге, ешкімнің көмегінсіз өз бетінше ойланып, шешім қабылдауға дағдыландырады . Қорыта келгенде деңгейлік тапсырмалар орындау негізінде оқытудың тиімділігі: - оқушы өз бетімен жұмыс істеуге дағдыланады ; - оқушының жеке қабілеті айқындалады; - іштей бір-бірінен қалмауға тырысады; -тапсырманың күрделену деңгейіне сәйкес оқушының ойлау қабіліеті артады; -сынып оқушылары толық бағаланады; -әр бала өз деңгейіне ,қабілетіне қарай бағаланады. Демек,жаңа технологиялық әдіс-тәсілдерді пайдалану білім сапасын арттырудың бірден-бір жолы.Оқыту үрдісінде оқушылардың білім қорын молайтуға,белсенділігін арттыруға,шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге көмегі бар. Оқушылардың теориялық білімдерін жүйелеу, алған білімдерін практикалық тұрғыда қолдануға жаттықтыру, талдау, дәлелдеу қабілеттерін дамыту, әдеби тілде дұрыс сөйлеу нормаларын меңгертуге жаттықтыру, сөздік қорын байыту, дұрыс оқу дағдыландыру мақсатын көздейді. Жинақ фонетика, морфология бөлімдерінің негізгі ережелерін саналы , тиянақты меңгерту, үйрету мақсатына бағытталған білімдік, танымдық, дамытушылық, тәрбиелік мәндегі деңгейлік тапсырмалардан тұрады.
Оқушылардың қазақ тілінен алған теориялық білімдерін тереңдете түсуге, тілдік объектілерінің қыр – сырын біліп, өзіндік ерекшеліктерін тани алуға, әр алуан тапсырмалар арқылы білім деңгейін молайтуға мүмкіндік береді. Тапсырмалар оқушылардың сабақта, сабақтан тыс кезде жұмыс істеуіне , тіл дамыту, жазу дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Жинаққа еңгізілген тапсырмалар мен жаттығуларды оқушылардың білім деңгейіне, мүмкіндігіне қарай пайдалана алады, яғни жұмыс түрлерін оқушылармен жеке- жеке жүргізуге, өтілген материалдарды жүйелі қайталауға болады. Жинақта белгілі фонетикалық, лексикалық, грамматикалық тақырыптарды қорытындылауда, жинақтауда, пысықтауда пайдаланатын кестелер түрлері берілді. Жинаққа енген материалды үлестірме және жеке тапсырмалар кестесі түрінде де пайдалана алады.
Қазақ тілін оқытуда пайдаланылған шығармашылық тапсырмалар да ұсынылып отыр. Тапсырмалар оқулықтағы «Сөз таптары» тарауы бойынша «Зат есім», «Сын есім», «Сан есім», «Етістік», «Есімдік», «Үстеу», «Еліктеу», «Шылау», «Одағай» тақырыптарын түгелдей дерлік қамтиды.
Осындай тапсырмаларды орындау арқылы оқушылар өзін- өзі дамыту, тәрбиелеу, өз әрекеттерін ұйымдастыру мүмкіндігін алады.
Үлгерімі төмен оқушылармен деңгейлік тапсырмалардың жеңіл түрлерін өткізуге болады. Оқушылардың үлгерім деңгейінің төмен немесе жоғары болуына мұғалімнің жауапкершілігі мол. Мұғалім өзінің пәнін жетік білуі керек. Біліктілігі жоғары, жан –жақты іздену, жұмыс түрлерін түрлендіруі, сабақты қызықты өткізу керек сонда оқушылардың пәнге үлгермеушіліктері азайып немесе мүлдем болмайды.
Барлығы мұғалімнің шеберлігімен, оқушының қызықғушылығына байланысты. әрекетінің болуы;
Ситуативтілік; сөйлеу жағдаяттарын (ситуцияларды) ескерту;
Ақпараттылық: оқушының жас, интеллектуалдық мүмкіндіктеріне сәйкес қызықты оқу материалдарын іріктеу;
Жаңалық деңгейі: мәтін мазмұны ғана емес, оқыту процесінің барлық элементтеріне қатысты болуы;
Эвристикалық сипаты: шығармашылық тұрғыдан сұрақ-жауапқа құрылуы;
Функционалдық сипаты: тілдесімде тілдік бірліктерді атқаратын қызметі тұрғысынан іріктеу;
Проблемалық сипаты: оқу материалы проблемалық, яғни оқушының өз бетінше ойланып, орындап, шешуіне, сыни ойлауын дамытуға бағытталуы тиіс;
Сөз құрамын білу, түбірлес сөздерді табу;
Сөзжасамның негізгі түрлерін білу;
Таныс емес сөздерді сөз тудырушы, сөз түрлендіруші жұрнақтар арқылы ажырата білу.
Үлгерімі төмен оқушылармен әр түрлі жұмыс түрлерін жүргізуге болады. Өз сабақтарында жаттығулардың түрлерін пайдалану арқылы оқушылардың білім деңгейлерін арттырады.
Тақырыбы: Дыбыс және әріп.
Дыбысты естиміз, айтамыз.
Әріпті көреміз, жазамыз.
1)Берілген дыбыстарға тиісті дауысты дыбыстан қосып, буын құрап, сөз жасаңдар.
а) қ р н д ш ә) м ғ л м б) м к т п в) қ у ш
2) Берілген дыбыстарға тиісті дауыссыз дыбыстан қосып, буын құрап, сөз жасаңдар( зат есім болу керек)
е
е
е
е
е
е
а
а
а
а
а
а
3) Оқушылардың сауатты, қатесіз жазу дағдыларын қалыптастыру мақсатында:
Мысалы: шоф (о/е) р, тұ (йа/я) қ, аспа(з/с) шы, ж (ый/и) налыс, клу(п/б).
4) Бос тұрған тор көздерге әріптердітауып жазып, сөз құраңдар. Ол сөздердің бәрі де зат есімнен болу керек.
р
т
р
т
р
т
р
т
р
т
Деңгейлік тапсырмалар.
3деңгей. «Атаның ақылы» Берілген ақыл сөздердегі көп нүктенің орнына керекті сөздерді жазыңдар.
Ер жетіп, ..... керек.
Шынығып, .... керек.
Ақылың .... керек.
Біліміңмен .... керек.
2деңгей.
Әріпке қарағанда, дыбысы көп сөздерді тап және жаз.
Қоян, лагерь, аспазшы, ащы, қою, тұщы.
1деңгей.
Мына сөздерде неше дыбыс және неше әріп бар?
Коньки, орындық, тақия.
Тақырыбы: Буын және сөз.
Сөзде қанша дауысты дыбыс болса, сонша буын болады.
1)Буын ұйқасын тап.
Қа-қа- алтын сақа ра-ра-
У-у- көгілдір ту са-са-
Ыл-ыл-
2) «Сөз құрау» Берілген сөздерден мағыналы бірнеше зат есімдер құрастыр.
Қолшатыр- қол,
3) «Баспалдақтан түсу» Бұнда берілген әріптерден бір әріп ала отырып, ( немесе қоса отырып) жаңа сөз жасау.
Шатақ орақ су
Атақ ......... ........
Тақ .......... ........
Ақ .......... .........
Деңгейлік топсырма.
3 деңгей.
Орны ауыстырылған әріатерден сөз құра.
1) ізлбекі 2) шырғақла 3) кәрбетйе 4) аснақтой
2 деңгей.
Буыннан сөз құра.
Дір, кө, гіл; лы, сау, ден, ғы; ра, гер, мұ;
1деңгей. Жоғалған буынды тап.
......лық , ша..... , бәй...шек , .....ым.
Тақырыбы: Сөз құрамы. Түбірлес сөздер.
Негізгі түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы туынды сөз жасаймыз.
Бір түбір сөзден бірнеше түбірлес сөздер жасаймыз.
1)Төмендегі сөздерден басқа сөз құра.
Кесе – есек зат-
Қала - қора -
Қалам - сама -
Салақ - тарақ –
2) Берілген сөздерге тиісті қосымша жалғап, сөйлемді аяқта.
3)«Сәйкестендір» Тапсырма:- Бағдар арқылы жүйесіз орналасқан сөздерді сәйкестендір.
Ауру келбет
Алыс дәу
Үлкен нән
Ажар шалғай
Тамақ ауқат
Кесел науқас
Деңгейлік тапсырма.
1 деңгей:
1. Төмендегі сөздерге қарсы сөздер жаз.
Түн-
Жақсылық-
Қатты-
Ірі-
2 деңгей.
Берілген зат есімдерге төмендегі мәндес сөздерді жаз.
Еңбек-
Дос-
Керекті сөздер: жолдас, іс, құрдас, жұмыс
3 деңгей:
1.«Үріп ауызға салғандай». Тұрақты сөз тіркесінің басқаша мағынасын анықта.
2. Басталған сөйлемді аяқта.
Қоян тез жүгіреді, ал тасбақа ....... .
Күн қысқарады, ...............
Тақырыбы: Мәтін.
Мәтін – жазба тілдің көрінісі.
1)Қалдырып кеткен сөздерді мағынасы бойынша тауып, мәтін құра, ат қой.
Көкек- жыл ..... . Олар .......... жақтан .......... елімізге сәуір ............ ұшып келеді. Бұл айда қар .......... , ......... жылынып, көкек ........... бастайды.Сондықтан .......... айының көкек деп .......... осыған байланысты.
2) Орны ауыстырылып берілген сөйлемдерден мәтін құраңдар.
Күшіктің көкірегі ақ болғандықтан оған Ақтөс деп ат қойды. Күшік Кәмшатқа бірден ұнады. Бір күні әкесі Кәмшатқа күшік әкелді. Күшік доп-домалақ, өте әдемі және тыным таппайды.
Деңгейлік тапсырма.
1деңгей:
Мәтін дегеніміз не? Неше түрі бар? Сипаттау мәтіні дегеніміз не? « Бүркіт» сөзіне сипаттама бер.
2деңгей:
Берілген үзінді мәтіннің қай түріне жатады? Әрі қарай толықтыр.
Біз сыныпты таза ұстаймыз. Өйткені, ол-біздің екінші үйіміз.Мұны балалардың бәрі жақсы түсінеді.
3 деңгей:
Аталған тақырып бойынша мәтін құрастыр. «Тоқылдақ- пайдалы құс».
Тірек сөздер: орман емшісі, айту, құрт-құмырсқа, бау-бақша, пайда келтіреді, зиянды жәндіктер, табиғат.
1)Мәтіндегі қос сөздерді тауып, арасынан тыныс белгісін қой, қалай жасалып тұр.
Түйе.
Сен «көс көс» деп айқайласаң,түйе қасыңа жетіп келеді.Ал егер міңгің клсе, « шөк шөк» деп шөгересің. Жайылымға шығарғың келсе, «арай арай» десең болғаны маң маң басып жайлымға келеді.
2) Төмендегі сөздерді қос сөзге айналдыр.
............ - тәуір ............. – шикі
............ – сары ............- шолақ
3 деңгей:
Қысқарған сөздердің толық атауын жаз.
АҚШ, ТМД, БҰҰ, КазҰПУ, ҚазМҰҰ, ҚХР, ҚПИ.
Тақырыбы: Сөйлем мүшелері.
1)«Диолог – ертегі». Бұл әдісте мұғалім ертегінің немесе әңгіменің бірінші сөйлемін бастап береді. Әр оқушы бір сөйлемнен қосып отырып, сыныптағы оқушы санына сәйкес сөйлемнен тұратын ертегі немесе әңгіме құрастырады.
Мысалы: Мен Қазақстан Республикасында тұрамын. .....
2) Бір тақырыпқа байланысты белгілі сұрақ жазып қоямын. Сол сұрақтарға жауап беру арқылы қай сөйлем мүшесі екенін табады, әңгіме құрады.
а) Түлкі қандай аң?
ә) Ол қайда мекендейді?
б) Немен қоректенеді?
в) Қандай зияны және пайдасы бар?
3)Өлең жолдарынан бірыңғай мүшелерді тауып, тыныс белгілерін қой.
Арыстан аю қасқыр түлкі борсық
Сілеусін жолбарыстар түнде жортып
Тулаған аққан бұлақ тасқынында
Асаудан ойнақ болар балық шоршып.
Деңгейлік тапсырма.
1деңгей:
- тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерді берілген белгілермен қою арқылы ажырат
Жаз басталды. Радио қатты сөйледі. Данияр мектепке кірді. Жаңбыр жауды. Алмабек ауылға келді. Қоңырау соғылды.
2 деңгей:
Бастауыштан кейін сызықша қойып, асты сызылған сөйлемді сөйлем мүшесіне талда.
Менің әпкем кітапханашы.Түйе шөл даланың төзімді көлігі. Атам бал омартасының күзетшісі.
ІІІ деңгей
1. Мектеп туралы қандай мақал – мәтел білесің?
2. Ашса, мектебім, ақ ешкі, дәптерлер.Қарамен жазылған сөздердің үндесу заңдылықтарын айт.
3. Еріндік, езулік дауыстыларды айтып бер.
ІІ деңгей
1. Дауысты дыбыстардың түрлерін анықтап, кестені толтыр.
дауысты дыбыстар
тілдің
қатысына қарай
жақтың
қатысына қарай
еріннің
қатысына қарай
а
2. Ашық буынды бір бөлек, тұйық буынды бір бөлек, бітеу буынды бір бөлек теріп жаз.
І деңгей
Ұстаздың қандай болуын қалар едің? Ұстаз тақырыбына шағын әңгіме жаз.
ІІІ деңгей
Дауыссыз дыбыстар дегеніміз не?
Дауыссыз дыбыстар неше түрге бөлінеді?
Төмендегі сөздердің ішінен тек қатаң дауыссыз дыбыстан басталытын сөздерді теріп жаз.
Дала, қала, бала, қатар, су, қамшы, жаз, түлкі, тазы, перне.
ІІ деңгей
Дауыссыз дыбыстар түрлерін еске түсіріп, кестені толтыр.
дауыссыз дыбыстар
Төмендегі сөздерге сатылай кешенді (фонологиялық) талдау жаса.
Ұшқыштар, жүргізуші, талапкер, оқушы.
І деңгей
Тек дауыссыз дыбыстан басталатын сөйлем немесе өлең жолдарын
құрастыр.
ІІІ деңгей
Буын неше түрге бөлінеді?
Қырғауыл сөзінде неше буын бар?
Төмендегі сөздерді буынға бөліп жаз. Буын түрлерін анықта.
Буын, дыбыс үндестігіне байланысты әңгімеле. Әр буындағы әріп саны бірдей ме? Мысал келтіріп дәлелде.
І деңгей
Дауысты дыбыстарға жұмбақ құра:
Көлде бар,
Бұлақта жоқ.
Шөлде бар,
Құрақта жоқ. (ө)
ІІІ деңгей
Мәтінді оқып, түсініп ал. Дыбыс үндестігі дегеніміз не?
Күбі
Қазақ жерінде күбі - ағаштан жасалынып, май шайқауға, қымыз, шұбат пісуге, кейде көже ашытуға арналған піспе шелек. Күбінің ауыз жағы жіңішкелеу келеді де, дөңгелек қақпағының үстінде піспек өткізетін тесік жасалынады. Қазақтар күбі мен піспекті қайыңнан, еменнен, аршадан, жидеден және т. б. ағаштардан жасайды.
( «Қазақ халқының салт – дәстүрлері» кітабынан.60-б.)
Көп нүктенің орнына қосымшалардың тиістісін қойып жаз.
Бала... дәптері, гүл... шоғы, ата... с уреті, көкек.. дауысы.
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларға мысалдар келтір.
ІІ деңгей
Үндестік заңын еске түсіріп, әр түріне мысал теріп жаз.
үндестік заңы
буын үндестігі
дыбыс үндестігі
үндестік заңына бағынбайтын қосымшалар
Естілуі бойынша берілген сөздерді орфографиялық норма бойынша жаз.
2. Етістіктің есімдерден қандай айырмашылығы бар? Мысал келтір.
3. Төмендегі етістіктерден сөйлем құра.
Келе жатыр, сөйледі, жазда ойнап жүр, айтты.
ІІ деңгей
Көсемшенің түрленуі туралы айтып, оны мысалдармен дәлелде.
Кестені толтыр.
етістік
тер
негізгі етістік
туынды етіс
тік
дара етіс
тік
күр
делі етіс
тік
болым
ды етістік
болымсыз етістік
салт етіс
тік
сабақ
ты етістік
І деңгей
Бірлік, ынтымақ туралы қандай тақпақ, ән, өлең, мақал – мәтел білесің?
Есімше
ІІІ деңгей
Есімше туралы түсіндір және мысал жаз.
Бірде есім сөздің, бірде етістіктің қызметінде қолданатын етістіктің түрін айт.
Төмендегі есімшелерді жекеше, көпше түрде жікте.
Сөйлеген, тұрған, ойнатқан, тігер.
ІІ деңгей
Кестені толтыр.
Есімшенің жасалуы (жұрнақтары, мысал )
Мақалдан есімшелерді тауып, қай сөз табының қызметін атқарып тұрғанын түсіндір.
Еңкейгенге еңкей,
Басың жерге жеткенше.
Шалқайғанға шалқай,
Төбең көкке жеткенше.
І деңгей
«Ұрлық түбі – қорлық» деген тақырыпта сыбайлас жемқорлыққа байланысты өз пікірің.
Көсемше
ІІІ деңгей
Бірде етістіктің, бірде үстеудің қызметін атқаратын етістіктің ерекше түрін айт.
Есімше мен көсемшенің ұқсастығы мен айырмашылығын айтып, мысалдар келтір.
Көсемшенің жұрнақтарына мысалдар жаз.
ІІ деңгей
Өлеңнің жалғасын жазып, көсемшелерді түрленуі мен қызметіне қарай талда.
Ғылым таппай мақтанба,
Орын таппай баптанба,
Құмарланып шаттанба,
Ойнап босқа күлуге.
Бес нәрседен қашық бол,
Бес нәрсеге асық бол ....
Кестені толтыр.
Көсемшенің жасалуы (жұрнақтары, мысал )
І деңгей
«Алманың атасы – Алматы» деген тақырыпқа шағын шығарма жаз.
Тұйық етістік
ІІІ деңгей
Есімдерше түрленіп, шақпен де, жақпен де байланысты болмайтын етістіктің түрі қандай етістік?
Төмендегі тұйық етістікті септе.
Бару, күлу, сезу, жүру, табу.
Сөйлемдерден тұйық етістіктерді тауып, астын сыз.
Сүлекең мақтана салудан бұрын да құр алақан емес еді. (Х. Есенжанов)
Мен өтірік айту дегенді, көзге күлімдеу дегенді, біреуге жарамсақтану
дегенді білмеймін. ( Х. Есенжанов.)
ІІ деңгей
Тұйық етістіктің емлесіне мысалдар жаз және төмендегі сөздердің қатесін тауып, дұрысын жазып, себебін түсіндір.
Жабыу, сөгіу, төгіу, қайтыу, батыу.
Тұйық етістіктен жасалған тұрақты 10 сөз тіркесін жаз.
Үлгі: Шайдай ашылу, удай ашу, сорпадай сорғалау
І деңгей
Шешуінде тұйық етістік болатын жұмбақ шығар.
ІІІ деңгей
Тұйық етістік дегеніміз не? Мысал келтір.
Тұйық етістіктің есімше, көсемшеден айырмашылығы.
Төмендегі сөздерден тұйық етістік жаса.
Ал, қал, тал, жүз, түс, таң, тұр, кір, сөйле.
ІІ деңгей
Тұйық етістіктің жасалу жолын түсіндіріп мысал жаз, жұрнағын дефис арқылы көрсет.
Төмендегі жұмбақтардан тұйық етістіктерді тап.
а) Жазудан бір жалықпаған,
Жаза – жаза арықтаған.
ә)Ұшып жүру үшін де
Жаралған бұл мүсін бе?
Сезімталы осы мал
Төрт түліктің ішінде.
Бұл не?
І деңгей
« Ел іші – алтын бесік» деген тақырыпқа ойтолғау жаз.
Үстеу
ІІІ деңгей
Үстеу туралы айт және мысал жаз.
Мәтіннен үстеулерді тауып, мағынасын түрлеріне қарай ажырат.
Түн ортасы ауа жел бәсендеп, бұлт ыдырай бастады. Әр жерден әлденемен шұғылданып ербендеген кісі. Сол бір тұста күбірлескен екі адамның сыбыры естілді, біз ілгері жүріп кеттік. (С. Мұқанов)
Төмендегі үстеулерді қатыстыра отырып, сөйлем құра және осы үстеулерді құрамына қарай ажырат.
Сөйлемдегі көп нүктенің орнына тиісті еліктеуіш сөздерді қой.
Ауыл үсті айқай- ұйқай, ...., ... . Күміс үзеңгіге салып шіренген аяғында әміркен мәсі - кебіс ... ... етеді. Қымызды жұтқанда Текебектің өңеші ... етеді. (С. Сейфуллин.)
ІІ деңгей
Кестені толтыр.
Түрлері
Мысалы
Төмендегі сөздерге негізгі, туынды, күрделі еліктеу сөздерді қатыстырып, сөйлем құра.
Жеті қазына: жүйрік ат, қаққыш тазы, алғыр қыран, түзу мылтық, қара қазан, алмас кездік, шаңырақ.
І деңгей
Өзің ұнататын ақын жайлы «Менің сүйікті ақыным» деген тақырыпта шағын шығарма жаз.
Шылау
ІІІ деңгей
Шылаудың басқа сөз таптарынан қандай айырмашылықтары бар?
Не себепті шылаулар сөйлем мүшесі бола алмайды?
Төмендегі мәтіннен шылауларды тауып, түрлеріне ажырат, емлесіне назар аудар.
Ахмет пен Ғазиза
Профессор Ахмет Жұбанов пианинода бір шығарманы ойнап айтып отырса, қызы Ғазиза келіп:
Осы бір тұста нотаны ылғи қате аласыз, депті.
Сонда Ахаң пианино ойнауын тоқтатып, қызына ошарыла бұрылып:
Қызым – ау, мен сен сияқты академиктің баласы емеспін ғой,- деген екен.
ІІ деңгей
Кестені толтыр.
Мәтінді оқып шығып, кіндік шеше, кіндік аға қандай болатынын өз сөзіңмен әңгімеле. Шылаулар ды дәптеріңе түр- түрімен топтап жаз, қызметін анықта.
Кіндік шеше
Кіндік шеше – нәресте туғанда оның кіндігін кескен әйелдің атауы. Кіндікті ер адамдар да кеседі, ол кіндік аға деп аталады. Бірақ әдетте кіндікті әйелдер кеседі. Олар баланың екінші анасы болып саналады. Кіндік шеше - бала үшін де, оның ата – анасы үшін де қадірлі адам. Оны дәстүр бойынша кіндігі кесілген бала өз анасынан кем санамайды. Академик Қаныш Сәтбаев басқа жерге баруға уақыт таппаса да, өзінің кіндік шешесіне жылына бір рет барып сәлем беріп, оның сыбағасы мен сый - сыяпатын апарып беріп тұрыпты.
Жалпы, қазақ баласы үшін кіндік шешенің (немесе кіндік ағаның ) орны бөлек. Бұл заманда да балаларға кіндік шешесін таныстырып қойып, сыйлауға үйреткен абзал.
Өлең шумағын оқып, одағайды тап. Қандай тыныс белгісі арқылы оқшауланып тұрғанын айт.
О, шіркін, ғажапсың-ау, көңіл деген!
Жартас жоқ толқыныңа көмілмеген.
Құлдырап құламаған құзың да жоқ,
Қыран боп шырқамаған кезің де кем.
(Ж. Молдағалиев.)
ІІ деңгей
Кестені толтыр.
Одағайдың түрлері
2. Мәтінді мәнерлеп оқып шығып, сахналық көрініс жасауға дайындалыңдар.
Одағайлар бар ма, бар болса, қандай мағына туғызып тұрғанын анықта.
Құлху алла, сұлху алла, су жағала. Пай, пай, бәрі сайрап тұр. Дуа! Басында мықты дуа бар. Ойпыр – ай! Менің өзіме де бой бергісі келмей ме, қалай?!
Я, аруақ, қолдай көр. Ойпырай, аурудың иесі көк өгіз бе? Есіктен қарап, мүйізін шайқап тұрғанын қарашы...
(«Қамар сұлу» сахналық көрінісінен.)
І деңгей
«Біз соғысты көрген жоқпыз, бірақ білеміз» деген тақырыпта одағай сөздерді араластырып шағын шығарма жаз.
Мақсатым: Оқушыларды деңгейлеп саралап оқыту, әрбір оқушы өзінің даму деңгейінде оқу материалын меңгеруін қамтамасыз етуі. Оқушылардың сөздік қорларын толықтыру,тілін ,ойлауын мазмұндай білу қабылеттерін дамыту. Деңгейлік тапсырмалар оқушылардың өтілген лексикалық тақырыптардан алған біліктерін пысықтауға арналған.
Міндетім:
1.Оқушының тұлғалық дамуына бағытталған деңгейлеп – саралап оқыту технологияларын оқу-тәрбие процесіне енгізу.
2.Оқушының пәнге деген тұрақты қызығушылығын тудыру. Нәтиже: Ж.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясы – оқу үрдісіндегі мұғалім мен оқушының, оқу мазмұны мен түрінің, әдістер мен амалдардың,оқу мақсатының ықпалдасу заңдылығының жүйесі Ж.Қараев технологиясының жемісі сол, ол оқушыны күштеп оқудан аулақтатып, өз бетімен оқуына, ақпаратты өз бетімен өңдеуге, ешкімнің көмегінсіз өз бетінше ойланып, шешім қабылдауға дағдыландырады. Деңгейлік тапсырмалар оқушылардың өтілген лексикалық тақырыптардан алған білімдерді және біліктерін пысықтауға арналған. Деңгейлік тапсырмалар бастауыш буын яғни 2-4 сыныптарға және 5-7 сыныптар модульдері бойынша тақырыптарды қамтиды. Деңгейлік тапсырмалар оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуін дамытады,әр оқушыны өздігінен жұмыс істеуге баулиды,ой еңбегімен айналысуына көздейді. Деңгейлік тапсырмаларды өздігінен жаңа сабақты меңгерту,тақырыпты пысықтау,қайталау сабақтарында пайдалануға болады. Деңгейлік тапсырмалар оқушылардың сөздік қорын байытуға,тілін дамытуға бағыттайды.
Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі: Г.С.Алгалиева.