Баяндама: «?аза? тілі саба?тарындама?ал-м?телдерді пайдалану»
М??алім: Жумабаева Жанат Таупыковна
Семей ?аласы, № 9 мектеп
?аза? тілі саба?тарында
ма?ал-м?телдерді пайдалану
Ма?ал,м?тел дегеніміз белгілі бір халы?ты? ?мір т?жірибесінен, тіршіліктен к?рген, т?йген, білген, сезген т?йсінген н?рселерін-ойша ?орытып тілмен кестелеп-сол т?жірибелік, та?ылымды?, эстетикалы?, этикалы?, ?мірбаянды?, тарихи, к?сіптік, жаратылыстанушылы? т.б. аса ма?ызды ?неге ?сиеттерді ?рпа?тар жадында ?алдыру. Жалпы ма?ал-м?тел формасы ауызекі с?йлеу тілінде де жазба ?дебиет тілінде де жиі ?шырасып, бір б?тін тіл организмін байытып, ??лпырта ?рлендіріп, т?рлендіріп, н?рлендіріп т?рады.
Балаларды? тілін,ойын дамытуда ма?ал-м?телді? орасан зор ма?ызы бар.
?лы педагогтарды? ?ай-?айсысы болсын, мектеп о?ушыларына ма?ал-м?тел ?йретуді? пайдасын айта келіп, оны? ?ыс?а да д?л ж?не халы?ты? тамаша байыр?ы тілімен таби?ат немесе адам т?рмысыны? шынды? ??былысын сипаттайтынын к?рсетеді.
Ма?ал-м?телдер –т?рбиелік м?ні к?шті, балаларды жа?сылы??а баулып жаманды?тан аула? болу?а ?гіттейтін ?негелі с?з. Сонды?тан саба? барысында ?р ма?алды? ма?ынасын талдап, со?ан ?арай белгілі бір ?орытынды жасалады.
Ма?ал-м?телдерді о?ыту ар?ылы тіл ?старту ж?мыстары туралы айтылады. Ма?ал-м?телдегі тере? ма?ыналы ой-пікірлер м?тіндерді? мазм?нымен байланысып, та?ырып тынысын к?шейте т?седі.
?рбір ма?ал-м?телді талда?анда о?ушы?а м?тін мазм?ны т?сінікті ж?не естерінде жа?сы са?талатын болады. Сонымен ?атар ма?ал-м?тел тіршілік ??былыстары, адамдарды? іс-?рекеті мен арасында?ы ?арым-?атынас туралы пікір бейнелі т?рде беріледі. Онда?ы айтылма?шы ой астарлы т?рде айтылады. Сонды?тан ма?ал-м?телді? м?н-ма?ынасын ??ыну ?шін, о?ушылар біраз ойланады, миды? ?ызметі іске асырылады ж?не жа?адан с?здер ?йренеді, бір?атар с?зді? ма?ынасын т?сінуге м?мкіндік жасалады.
Ма?ал-м?телді ?йретуде ауыз ?дебиеті ?лгілеріне баса к??іл б?луге болады.
Ма?алдарда поэзия?а т?н ыр?а?, саз, интонация дыбыс ?ндестігіні? ?йлесімдігі бар.
Мысалы: «Е?бек еткен емеді», «Ер д?улеті –е?бек» сия?ты бірі??ай жі?ішке, езулік дыбыстар ?йлесімдігі немесе «А?ыл –жастан, асыл – тастан» сия?ты бірі??ай жуан дауысты дыбыстарды? ?йлесімдігі жеке с?здерді, с?з бен с?зді? байланысын д?рыс о?у?а к?мегін тигізеді.
Ма?ал-м?телдерде халы?ты? с?зді барынша ?немдеп ?олдан?аны, кейде с?з т?сіп ?алып, кейде с?йлемдер ы?шамдалатыны да айтылады.
Мысалы: «Т?ртеу тату болса, т?бедегі келеді, алтау ала болса, ауызда?ы кетеді» дегенде, адам с?зіні? т?сіп ?ал?анын т.с.с. ерекшеліктерін с?ра? ар?ылы тап?ызу?а болатыны айтыл?ан.
О?шаулан?ан ма?ал-м?телді ?йрету ар?ылы оларды? тілін ?старту ж?мысы ж?йесіз, негізсіз, ба?ытсыз, кездейсо? іске асырылмайды.Баланы? с?зін байытады, байланыстырып с?йлеуге ?йрететін кезе?. Олай болса тіл тазалы?ы, ой д?лдігіні? атадан бала?а мирас болып келе жат?ан ?лгілеріні? бірі-ма?ал-м?телді ме?герту ісі де о?ушыларды? психологиялы? ерекшеліктеріне байланысты ж?ргізілуі тиіс.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Баяндама (Народное творчество Казахстана)»
Баяндама: «Қазақ тілі сабақтарындамақал-мәтелдерді пайдалану»
Мұғалім: Жумабаева Жанат Таупыковна
Семей қаласы, № 9 мектеп
Қазақ тілі сабақтарында
мақал-мәтелдерді пайдалану
Мақал,мәтел дегеніміз белгілі бір халықтың өмір тәжірибесінен, тіршіліктен көрген, түйген, білген, сезген түйсінген нәрселерін-ойша қорытып тілмен кестелеп-сол тәжірибелік, тағылымдық, эстетикалық, этикалық, өмірбаяндық, тарихи, кәсіптік, жаратылыстанушылық т.б. аса маңызды өнеге өсиеттерді ұрпақтар жадында қалдыру. Жалпы мақал-мәтел формасы ауызекі сөйлеу тілінде де жазба әдебиет тілінде де жиі ұшырасып, бір бүтін тіл организмін байытып, құлпырта әрлендіріп, түрлендіріп, нәрлендіріп тұрады.
Балалардың тілін,ойын дамытуда мақал-мәтелдің орасан зор маңызы бар.
Ұлы педагогтардың қай-қайсысы болсын, мектеп оқушыларына мақал-мәтел үйретудің пайдасын айта келіп, оның қысқа да дәл және халықтың тамаша байырғы тілімен табиғат немесе адам тұрмысының шындық құбылысын сипаттайтынын көрсетеді.
Мақал-мәтелдер –тәрбиелік мәні күшті, балаларды жақсылыққа баулып жамандықтан аулақ болуға үгіттейтін өнегелі сөз. Сондықтан сабақ барысында әр мақалдың мағынасын талдап, соған қарай белгілі бір қорытынды жасалады.
Мақал-мәтелдерді оқыту арқылы тіл ұстарту жұмыстары туралы айтылады. Мақал-мәтелдегі терең мағыналы ой-пікірлер мәтіндердің мазмұнымен байланысып, тақырып тынысын күшейте түседі.
Әрбір мақал-мәтелді талдағанда оқушыға мәтін мазмұны түсінікті және естерінде жақсы сақталатын болады. Сонымен қатар мақал-мәтел тіршілік құбылыстары, адамдардың іс-әрекеті мен арасындағы қарым-қатынас туралы пікір бейнелі түрде беріледі. Ондағы айтылмақшы ой астарлы түрде айтылады. Сондықтан мақал-мәтелдің мән-мағынасын ұғыну үшін, оқушылар біраз ойланады, мидың қызметі іске асырылады және жаңадан сөздер үйренеді, бірқатар сөздің мағынасын түсінуге мүмкіндік жасалады.
Мақал-мәтелді үйретуде ауыз әдебиеті үлгілеріне баса көңіл бөлуге болады.
Мақалдарда поэзияға тән ырғақ, саз, интонация дыбыс үндестігінің үйлесімдігі бар.
Мысалы: «Еңбек еткен емеді», «Ер дәулеті –еңбек» сияқты біріңғай жіңішке, езулік дыбыстар үйлесімдігі немесе «Ақыл –жастан, асыл – тастан» сияқты біріңғай жуан дауысты дыбыстардың үйлесімдігі жеке сөздерді, сөз бен сөздің байланысын дұрыс оқуға көмегін тигізеді.
Мақал-мәтелдерде халықтың сөзді барынша үнемдеп қолданғаны, кейде сөз түсіп қалып, кейде сөйлемдер ықшамдалатыны да айтылады.
Мысалы: «Төртеу тату болса, төбедегі келеді, алтау ала болса, ауыздағы кетеді» дегенде, адам сөзінің түсіп қалғанын т.с.с. ерекшеліктерін сұрақ арқылы тапқызуға болатыны айтылған.
Оқшауланған мақал-мәтелді үйрету арқылы олардың тілін ұстарту жұмысы жүйесіз, негізсіз, бағытсыз, кездейсоқ іске асырылмайды.Баланың сөзін байытады, байланыстырып сөйлеуге үйрететін кезең. Олай болса тіл тазалығы, ой дәлдігінің атадан балаға мирас болып келе жатқан үлгілерінің бірі-мақал-мәтелді меңгерту ісі де оқушылардың психологиялық ерекшеліктеріне байланысты жүргізілуі тиіс.
