Ажык кижизидилге шагы "Хуулгаазын кажыктарым"

Тыва Республиканын куруненин ниити ɵɵредилге чери «Чербинин школа-интернады»

Ажык кижизидилге шагы: «Хуулгаазын кажыктарым»

Тургусканы болгаш эрттиргени:

Куулар Марина Кувискааловна

2015-16 ɵɵредилге чылы.

Сорулгазы:

1. Кажыктын 4 талазында 4 чүзүн малывысты дүрзүлеп ɵɵредири.

2. Тыва улустун чаагай чанчылдарынга кижизидери.

3. Дыл-домак, салаа-сайгыт сайзырадыры база шингээдип алыры.

Дерилгези:

Улуг кажык (боданың), ошку, хой кажыктары, ошку, хой, инек, аът чуруктары, аът чарыштырарда кажыктарын демдеглээр.

1. Организастыг кезээ. – Экии, уруглар, богун бис Шагаа байырлалынга уткуштур «Хуулгаазын кажыктарым» деп ажык кижизидилге шагын эрттирер бис.

2. Катаптаашкын.

1.Чугаа сайзырадылгазы.

А) – Эртен бистиӊ школавыска чүү байырлалы болурул?

(Шагаа).

Б) –Шагаа деп чул? (Тыва чоннуӊ Чаа чыл байырлалы).

- Чүү чылы үнерил? (Мечи).

- Бисте Шагаа бүдүүзүнде Ак- Сал кырган-ачавыс аалдап келген-дир, уруглар, келген аалчылар-биле чолукшуулуӊар.

- Чолукшууру дээрге, амыр-мендизин айтырары-дыр. (Амыр-ла, амыр! Мал-маган менди тур бе? Аарыг – аржык оршээлдиг тур бе?)

1. Тайылбыр кезээ.

А) Класс шагынын сорулгазы кажыктарны чуге хуулгазын деп турар бис, ону билип алыр бис.

Б) Айтырыглар.

- Кажык деп чул? (Сɵɵк).

- Кажыкты кайыын ап турар бис? (Ɵшку, хойнуӊ будундан (доӊмек, чода аразында)).

- 1 хойда каш кажык барыл? (Будунда 2).

В) Чугаалажыышкын.

1. Кажыктаары – тыва улустун бурун-шагдан тура ойнап келген оюну-дур. Бо чараш

оюн салгал дамчып, бистиң үевисте чедип келген.

1. Кажык-биле таныжылга.

Бистиңсорулгавыс - кажыктын 4 талазында 4 чүзүн малывысты дүрзүлеп, танып билип алыр бис, дүжүрүп ɵɵренир бис. Хой, ɵшкү, аът, инек (дүрбүштүргеш, дүжүрер).

1. Ɵɵреникчилерге катаптадыр.

1. Физминутка.

Салааларым, салааларым

Сула салыйн, дыштанзыннар.

Сула салып дыштангаштын

Улам эки ажылдазын.

1. Ɵɵреникчилерге сɵс.

1-ги ɵɵреникчи: а) Кажык бо-дур, топтап кɵр даан,

Каш чүзүн малывысты коргүзерил,

Тура дүшсе, аъдын ол-дур,

Турбас, арбас Оялаң-дыр.(Кɵргүспүшаан, чугаалаар).

б) (ɵɵреникчи , аът кажыктың кайы талазындал, коргүзер).

2-ги ɵɵреникчи: Ойта дүшсе,инээң ол-дур

Оъттап чору, чаражын кɵр.

3-кү ɵɵреникчи: Дашкаар үнзе, ɵшкүң ол-дур,

Даштар кырлап турарын кɵр. (Ɵшкү талазын коргүзер).

4-кү ɵɵреникчи: Ишкээр дүшсе, хоюн ол-дур

Ии-дадай, семизин кɵр.

Башкы: Кажык бо-дур, топтанар даан,

Аът, инек, ɵшкү, хоюн

Дɵрт чүзүн малывысты дүрзүленген.

5-ки ɵɵреникчи: Кажыктарым хапта долу

Кандыг оюн ойнаар бис, че?

6-гы ɵɵреникчи: Аъттарывыс чарыштырып ойнаар-дыр, че!

1. Аът чарыштырар деп оюннуң тайылбыры.

а) Аъттарывыстын чарыш орун кылып алыр бис.

б) Кижи бүрүзү 2 аът шилип алыр.

в) Оюнну улу гкижи эгелээр.

г) Далаш чок, шын дүжүрер.

д) Кижи бүрүзү чангыс-чангыс дүжүрер, чүлер дүшкенин чугаалаар.

е) Шы ноюнувус, шупту эки ооренип алганывыста, эртенболур.

VI. Тывызыктар.

Башкы: Дɵрбелчин боттуг

Дɵрт чүзүн малдыг.

1-ги ɵɵреникчи: Самдар эвес хирезинде

Чамашкызы кɵвей ол чүү-дүр?

2-ги ɵɵреникчи: Мыйыстыг аң эвес,

Салдыг – ашак эвес,

Сыргалы гкадай эвес, чүү-дүр?

Yлегердомак: Дүргенчугаа

Чадаг чорба аъттыг чор. 3-кү ɵɵреникчи

Чааскаан чорба эштиг чор. Хойжулаза хойжулазын

Хондур – дүндүр хойжулазын

Хондур – дүндүр хойжулааштың

Кодан сыңмас хойлуг болзун.

4-кү ɵɵреникчи:

Инектезе инектезин

Инектээрге- итпек, хойтпак.

5-ки ɵɵреникчи:

Малдаза, малдазын

Малы кɵвей малчын болзун.

VII. Туннели.

- Бо кижизидилге шагында чүнү билип алдыңар, уруглар (чүнүң дугайында чугаалаштыңар).

- Кажыктың 4 талазын айтыптыңарам.

- Чуге кажыктарны хуулгаазын дээнил?

- Эр-хейлер, эки кириштиңер, уруглар.