Ескі қазақ жазба тілі.Төте жазу.Қазақ тілі-кемел тіл.Қазақ тілі-қазақ халқының ұлттық тілі.Қазақ тілі-Қазақстан Республикасының ұлттық тілі.

Турысбекова Жанар Кажимовна

ШҚО, Үржар ауданы,Таскескен ауылы

«Үржар колледжі» КММ

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні оқытушысы

Пән аты: Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Ескі қазақ жазба тілі.Төте жазу.Қазақ тілі-кемел тіл.Қазақ тілі-қазақ халқының ұлттық тілі.Қазақ тілі-Қазақстан Республикасының ұлттық тілі.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: ескі қазақ жазба тілі (Ескі қазақ жазба тілінің қалыптасуы. Араб әліпбиі негізіндегі ескі жазба тіл. Қазақ хандығынан бастап XX ғасырдың басына дейінгі аралықтағы ескі жазба тілдің қолданылуы. Ескі қазақ жазба тілінің қазақ қоғамы үшін маңызы. Жазба тілінің үш элементі. Ескі жазба тілдің әлеуметтік мәні); қазақ тілі – қазақ халқының ұлттық тілі (Ұлттық тілге тән белгілер. Қазақ тілі – ұлт тұтастығын нығайтудың кепілі. Қазақ тілінің әлеуметтік мүмкіндіктері. Жалпыхалықтық тілдің ең жоғарғы формасы - әдеби тіл. Әдеби тілге нәр беретін қайнар көздер. Әдеби тілдің қалыптасуы мен дамуындағы сөз зергерлерінің орны. Қоғам дамуындағы тілдің қызметі, тіл мен қоғам дамуының өзара әсері) туралы түсінік беру.Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі (Қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесін бекітетін құжаттар. Мемлекеттік тілдің қызмет етуінің алғышарттары, сыртқы және ішкі факторлар. Мемлекеттік тілдің қоғамдық қызметі. Мемлекеттік тілдің өз қызметін толық атқаруының шарттары. Олардың тіл мәдениетін арттырудағы мәні жайында білім беру.

Дамытушылық: Студенттердің таным белсенділіктерін арттыру.

Тәрбиелік:Студенттерді тілді құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту сабағы

Сабақ типі: іздендіру сабағы
Сабақтың әдіс - тәсілдері: түсіндіру,сұрақ-жауап,шығармашылық зерттеу.

Пәнаралық байланыс:тарих.

Көрнекілігі: слайдтар,суреттер,интерактивті тақта

Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен амандасу, түгендеу, дайындығына назар аудару.

2.Үй тапсырмасын тексеру.

3.Жаңа сабақ.Арап әліпбиі негізіндегі қазақтың ескі жазба тілі,шамамен,XV ғасырдан XX ғасырдың басына дейінгі аралықта қызмет етті.Ол,негізінен,Қазақ хандығы іс қағаздарында ,дипломатиялық қарым-қатынас ісінде қолданылады.Қадырғали би Жалайыридың «Жамиғат-ат-тауарих», Әбілғазы Баһадүр ханның «Шежіре түрік» атты тарихи жылнамаларын аталмыш жазу үлгілеріне жатқызуға болады.Ескі қазақ жазба тілінің үлгілеріне Махамбет Өтемісұлы,Әбілхайыр ханның Ресей патшасы Елизаветаға жолдаған дипломатиялық жазбаларын,Ш.Уәлихановтың хат-қағаздарының тілі,т.б.жатады.Бұл тұста ілгерішіл-демократиялық бағытты ұстанған «Айқап» журналы, «Қазақстан» газеті сияқты басылымдардың орны ерекше болды.Ескі қазақ жазба тілінің емле жүйесі тым күрделі болды.Қараханид дәуірінен келе жатқан байырғы түркілік сөздер мен тұлғалар,қалың жұртшылық біле бермейтін араб-парсы сөздері,қазақтың сөйлеу тіліне тән элементтер болды.

XX ғасырдың басында халқымыздың ұлы перзенті,ғұлама ғалым А.Байтұрсынұлы ескі қазақ жазба тілін күллі қазақ халқының игілігіне айналдыру идеясын ұсынды.Жазу-сызуды демократияландыру арқылы күллі халықты сауаттандыру ісіне бар білімін,күш жігерін салды.Арап әліпбиін пайдалана отырып,қазақ тілінің 9 дауысты (а-ә,ы-і,о-ө,ұ-ү,е) және он тоғыз дауыссыздан (б-п,д-т,г-к,ғ-қ,ж-ш,з-с,й,л,м,н,ң,р,у) тұратын дыбыс жүйесін негізге алып,қазақ әліпбиін түзді.А.Байтұрсынұлы ұсынған жазу жүйесі қалың жұртшылықтың ықыласына бөленді.24 әріптен тұратын әліппе жүйесі ұғымға жеңіл,емлесі оңай болды.Жұртшылық сондықтан бұл жазуды бұрынғы жазудан бөлектеп,төте жазу деп атады.Төте жазудың ғұмыры ұзақ болмады.1929 жылы қазақ жазуы латын графикасына негізделген 29 әріптен тұратын жазуға көшті.Ал 1940 жылы қараша айынан бастап латын негізді қазақ жазуы 41 әріптен тұратын осы күнгі орыс графикасына бейімделген жазуға көшті.

4.Бекіту.

23-тапсырма.Ауызша орындау.Мәтіндегі ескі жазба тілдің үлгісі қай кезеңге тән? («Махамбеттің хаты»).

28- тапсырма.Ахмет Байтұрсынұлы-ұлы реформатор ғалым.Мәтінді оқып,А.Байтұрсынұлының оқу-ағарту саласындағы қызметін айтып беру.

33-тапсырма.Сөйлемдерден фразеологиялық тіркестерді көшіріп жазу.

38-тапсырма.Етістіктерден мақал-мәтелдер құрастыру.

5.Үй тапсырмасы.

44-тапсырма.Берілген тақырыптардың біріне шағын шығарма жазу.

6.Бағалау.