Студенттерге орта ғасырдағы қазақ мәдениеті туралы,материалдық мәдениет, қазақ әдебиетінің дамуы және осы кезеңдегі жырау, ақындардың өмірі мен олардың шығармаларымен таныстыру
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Қазақ мәдениетінің ортағасырлық кезені»
ТАҚЫРЫБЫ:Қазақ мәдениетінің ортағасырлық кезені
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: Студенттерге орта ғасырдағы қазақ мәдениеті туралы,материалдық мәдениет, қазақ әдебиетінің дамуы және осы кезеңдегі жырау, ақындардың өмірі мен олардың шығармаларымен таныстыру
2. Дамытушылық: Студенттердің ойлау қабілетін, танымдық қызығушылығын, белсенділігін дамыту.
3. Тәрбиелік: Студенттердің өз елінің барлық тарихи,мәдени құндылықтарын құрметтеуге, мәдениетке деген сүйіспеншілігін арттырып, мәдениетті жалғастырушы жас ұрпақты тәрбиелеу..
Сабақтың барысы
ІІ
Мақсаты
І
Тақырыбы
VIІ
Үйге
тапсырма
ІІІ
Үй тапсыр-
масын сұрау
VIІ
Бағалау
iv
Жаңа
сабақ
VI
Қорытын -
дылау
V
Бекіту
3
Үй тапсырмасын
тексеру
Қас қағым сәт
Қас қағым сәт
.
1-ші топтың сұрақтары.
1. Дәстүр дегеніміз не?
2. Қазақтың дәстүрлерін қандай топтарға бөлуге болады?
3. Тәрбиелік дәстүрлерге мысал келтіріп,олар туралы айтыңыз?
4. Қалың мал салтын қалай түсінесіңдер?
5. Қазақ қоғамында отбасылық қарым-қатынастардың қандай ерекшеліктері болған?
2- ші топтың сұрақтары.
1. Діни салттар туралы не айтасыз?
2. Қазақ қоғамында болған мұралық құқықтың ерекшелігі қандай?
3. Қазақтың халықтық білім арасынан уақыт мөлшері туралы әңгімеленіз?
4. Қазақтың ұлттық ойындары туралы не білесіз?
5. Дәстүрдің әдеп ғұрыптан ерекшелігі неде?
3-ші топтың сұрақтары:
1. Еңбек дәстүрлерін сипаттаңыз?
2. Наурыз мейрамы туралы не білесіңдер?
3. Әменгерлік дегеніміз не және бұл дәстүр қазақ қоғамында бар ма?
4. Қазақтың ұлттық ойындарының бірі «жамбы ату»дегенді қалай түсінесіндер?
5. Тұрмыстық дәстүрлерді сипаттаңыз?
3-ші топтың сұрақтары:
1. Еңбек дәстүрлерін сипаттаңыз?
2. Наурыз мейрамы туралы не білесіңдер?
3. Әменгерлік дегеніміз не және бұл дәстүр қазақ қоғамында бар ма?
4. Қазақтың ұлттық ойындарының бірі «жамбы ату»дегенді қалай түсінесіндер?
5. Тұрмыстық дәстүрлерді сипаттаңыз?
СУРЕТ ГАЛЛЕРЕЯСЫ
Қазақ мәдениетінің ортағасырлық кезеңі
Жоспар:
1.Қазақтардың материялдық мәдениеті: шаруашылығы және тұрғын үйі, киімі, тағамы, қала мәдениеті.
2.Рухани мәдениет: әдебиеті, халықтың ауыз екі өнері (мақалдар мен мәтелдер,еңбек және салт өлеңдері, тарихи және жазба әдебиеттері (Қыдырғали Жалайыри, Мұхаммед Хайдар Дулати).
Шаруашылығы
Көшпелі малшаруашылығы
Отырықшы малшаруашылығы
Жартылай көшпелі малшаруашылығы
Киіз үй - жаздыкүні жайылымнан-жайылымға көшіп отыруға қолайлы құрама жеңіл үй.
Киіз үй жабдықтары
Шаңырақ – киіз үйдің еңсесін құрап, тұтастырып тұратын күмбез. Оны көбіне тораңғыдан, сом қайыңнан иіп қиюластырады, қоспаларын жылтырауық металмен, күміспен құрсайды. Шаңырақтың дөңгелек шеңберін тоғын дейді.
Уық — кереге басы мен шаңырақты ұстастыратын ағаш. Ол сәмбі талдан (сыр талынан) жасалады. Уықтың кереге басына байланатын жағы жалпақтау, имектеу болып келеді, мұныуықтың иіні дейді. Уықтың жоғарғы түзу жағын қары, шаңырақ көзіне сұғынатын төрт қырлы ұшын қаламы дейді. Уықтың кереге басына байланатын жағын тесіл, бау өткізеді, оны уық бау (балақ бау) деп атайды. Қазіргі үйлер уықтарының ұзындығы 2 м — 2 м 20 см.
Кереге–киізүй сүйегінің қабырғалық бөлігі, талдан, жіңішке қайыңнан жасалады. Кереге көздерінің көлеміне қарай: тор көзді (кішкене) кереге және жел көзді (үлкен) кереге болып, екіге бөлінеді. Тор көзді керегеде уық байлайтын 20 бас, жел көзді керегеде 17 бас болады. Кереге жасайтын жас тал мен қайыңның қабығын аршып, көлеңкеде кептіргеннен кейін қозға көміп жұмсартады. Сонан соң тезге салып түзетіп, жонады. Дайын болған кереге ағаштарын қайтадан тезге салып мүсіндейді. Бұдан соң оларды бір-бірімен қосып, түйенің, өгіздің мойын терісінен дайындалған таспамен көктейді, жосамен бояйды. Ауқатты адамдар керегені әр түсті бояумен сырлатып, басын ішкі жағынан сүйекпен, күміспен әшекейлеткен. Жиюлы керегенің биікт. 2 м-дей, ені 75 см-дей болады. Ал жазған уақытта биіктігі сәл төмендеп, ені 2 – 2,5 м-ге дейін созылады. Кереге өзара таңғышпен байластырылады. Кереге санына қарай киіз үй 4, 6, 8, 12 қанат етіп тұрғызылады. Хан ордасының кереге саны 30-ға дейін жеткен.
Сықырлауық – киізүйдің ішкі жағынан жабылатын екі бөлек тақтай есік . Ол өте сәнді табалдырық пен маңдайшадан , қос босағадан және жарма беттен құралады. Қос босаға мен маңдайша ұласымды өрнектермен оймышталып, есік нәзік өрнекті, бедерлі сүйекпен немесе металмен қапталады, бел ортасынан ашылып-жабылатын жарма есіктерге ұқсас. Екі таянышқа көкпен немесе шот ілмек арқылы ұстастырылғандықтан ашып-жапқанда сықырлап тұрады. Сықырлауықты көздеп, оймалап, сүйектеп, бояп жасайды
Қазақтың ұлттық киімі
Бөрік
Кимешек
Тақия
Шапан
Қамзол
Көйлек
Байпақ
Мәсі
Қазақтың ұлттық тағамдары
Бауырсақ
Наурыз көже
Қазы-қарта
Қымыз
Қазақтың ұлттық
ою-өрнегі
Қазақтың ұлттық аспаптары
Домбыра
Жетіген
Сазсырнай, үскірік және тастауық
Асатаяқ
Дауылпаз
Қобыз
Әрбір сақтың таң қалдым епті ісіне
Тәубе еткен тақта отырған тектісіне
Томиристей патшасы бар қайсар халық
Төзе алмас ешкімнің тепкісіне...
Сақтар
“дұшпанға – қатал,
досқа – адал”
болған.
Сақ тайпаларының
негізгі үш әлеуметтік құрылымы
Бір-бірінен қандай айырмашылығы бар?
Малшылар мен егіншілер
Абыздар
Жауынгерлер
Қызыл түсті
киім киді
Ақ киім киді
Сары көк киім киді
Діни нанымдар
отқа
табынған
күнге
Сақтар
жылқыға
Басты құдайы – күн.
Жерлеу рәсімі:
Мәйітті жерлеу кезінде қабір басына лаулатып от жаққан;
От пен күннің ишарасы ретінде қабірлерге қызыл бояу жаққан;
Сақтардың мәдениеті мен өнері
АЛТЫН АДАМ
Тест сұрақтары
1. Сақтардағы әлеуметтік тобының бірі абыздар қандай түсті киім киді?
А) АқБ) СарыВ) Қызыл
2. Шөл далада парсы әскерін түгел адастырып, қырғынға ұшыратқан ер жүрек қайсар сақ жауынгері кім?
А) Кир Б) Шырақ В) Спаргапис
3. Сақ қоғамының ұқрамына кіретін тайпалық одақтар нешеге бөлінеді?
А) 2 Б) 3В) 4
4. «Досқа адал, дұшпанға қатал» деп кімдер жөнінде айтылған?
А) ГрекБ) ПарсыВ) Сақ
Кілті: 1 В, 2 А, 3 А,4 В,
Жаңа сабақ:
Ұлы Жібек Жолы
Сабақтың жоспары
1. Ұлы Жібек жолы жөніде қосымша түсінік.
2. Қазақ даласындағы Ұлы Жібек жолының қала мәдениетіне әсері.
3. Ұлы Жібек жолының ғылым мен білімнің, өнердің, тіл мен діннің дамуына әсері.
Ұлы Жібек жолы — Еуразия құрлығындағы сауда, керуен жолдарының жалпы атауы. Ол б.з.б. 2 ғ-дан б.з. 16 ғ-ға дейін Орт. Азия арқылы Қытайды Алдыңғы Азиямен байланыстырды. Қытайлық саяхатшы Чжан Цяньның “Батысқа” саяхаты нәтижесінде б.з.б. 2 ғ-да ашылды.
Еуропалық әдебиетте алғаш рет 1877 ж. К.Рихтгофеннің “Қытай” атты еңбегінде бұл сауда жолы Ұлы Жібек жолы деп аталған болатын, сол уақыттан бері тарихи әдебиеттерде осы атау қалыптасып кетті.
Жібек Жолының жандануымен болатын. қазақ даласындағы халықтың біразі отырықшылыққа өтіп, өңірде жаңа қалалар пайда бола бастады. Ал, Отырар, Испиджаб, Суяб, Сауран, Тараз сынды үлкен шаһарлар гүлденіп, елдегі маңыздылығын арттыра түскен. Сауда жолының бойында орналасқандықтан аталмыш қалалар тез өркендеді, ондағы халықтың саны да күрт артқан
ОтырарҚазақстанның ортағасырлық ірі қалаларының бірі. Сырдарияның Арыс өзеніне құяр сағасына таяу орналасқан.
IX ғасырдың ортасынан бастап Отырар Самани әулеті мемлекетінің ықпалында болды. Осыкезеңнен бастап бұл өлкеде сауда-саттық жасау, ғалымдардың «білім қууды көздеген» саяхаттары адамдардың ой-өрісін кеңейтті. Өнердің, ғылым мен колөнер кәсіпшілігінің таралуына ықпалын тигізді. Энциклопедист-ғалым әл-Фарабидің осы қаладан шығуы кездейсоқ емес. Отырардың алып жатқан ауданы 200 гектарға жетіп, нағыз Шығыс қаласына айналған болатын. 1219 жылы Шыңғысхан шапқыншылығынан кейін қала жермен-жексен болды.
Құланорта ғасырдағы (VII-XIIғ.) шағын қаланың орны. Жамбыл облысындағы Тұрар Рысқұлов ауданының орталығы Құлан ауылы. Қала туралы алғашқы тарихи деректер VII ғасырдан бастап белгілі. Саяхатшылар Ибн Хордадбек, Құдам қолжазбаларында Құлан Тараз қаласының шығысына таман, Ұлы Жібек жолындағы қала деп көрсетіледі.
СаудакентҚаратаудың солтүстік беткейінде қазіргі Байқадам кентінің маңында орналасқан. Ежелгі деректерде ол Сугулхан (X ғ.), кейінірек Сулхан (XIII ғ.) деген атпен белгілі. Саудакент VII-XII ғасырларда Қаратаудың солтүстік бөктері арқылы өтетін керуен жолы бойындағы ірі сауда мен қолөнердің орталығына айналған.
Сайрам (Испиджап)туралы алғашқы деректер біздің жыл санауымызға дейінгі ІV ғасырда парсылардың шежіре кітабы "Авестада" кездеседі. Аталмыш бастау хатта қаланың орналасу ендігі Сайрам елі деп көрсетілген екен. Соған қарағанда бұл атау қаланың ықпал ету аймағын білдірсе керек. Көне түрік тілінде "Сайрам" тастақ сай деген ұғымды білдіреді.
Атырау қаласынан 55 шақырым жерде, Жайықтың оң жақ жағасында бір кездегі атақтыСарайджук (Сарайшық)қаласының қираған орны жатыр. Қаланың іргесі XI ғасырда қаланған, гүлденген дәуірі XIII-XIV ғасырлар аралығы. Қала Еуропа мен Азияны жалғастыратын керуен жолы бойында орналаскан. Мұнда салтанатты сарайлар, керуен-сарайлар, моншалар, мешіт-медреселер салынды. Қала кейінірек Алтын Орда хандары жерленген қасиетті орынға айналған.
Ұлы Жібек жолының әлеуметтік-экономикалық, мәдени маңызы:
Жібек жолы бойындағы қалалар Түрік тілдес тайпаларының түркі тілдес тайпалардың отырықшы болуына әсер етті;
Сауда кезіндегі қатынас экономикалық байланыс шаруашылық түрлерін үйренуге себеп болды;
Діндердің, ғылым мен білімнің дамуына жол ашты;
Жолдың әлсіреуінің негізгі себептері:
Моңғол шапқыншылығынан кейін сауда қарқыны да бәсеңдей бастады;
XVII ғасырда теңіз жолы ашылып, Ұлы Жібек жолының қатынасы әлсірей бастады;
XVIII ғасырда Қазақстан Ресей және Қытаймен сауда байланысын кеңірек жүргізе бастады.