Баяндама: Халы?ты? педагогиканы білім беруде енгізуді? теориясы мен практикасы.
Баяндама: Халы?ты? педагогиканы білім беруде енгізуді? теориясы мен практикасы.
Мемлекеттік тілді орыс тілді сыныптарда о?ытуда жан-жа?ты дамы?ан,бойында адамгершілік ?асиеті мол,т?рбиелі т?л?аны ?алыптастыру ?шін, олар?а тілді тек ?арым-?атынас ??ралы ретінде ?ана ?олдану?а ?йретумен шектеу жеткіліксіз.
?аза?стан педагогика ?ылымы жа?а кезе?ге-?аламды? де?гейдегі кезе?ге ая? басты. Осы?ан байланысты ?лемдегі алды??ы ?атарлы педагогикалы? ой-пікірлерді, идеяларды талдап, та?дап,?мірге енгізу ар?ылы д?ниедегі мы?ты елдерді? ?атарына ?осылу м?мкіндігіне ие болды?. Оны? ?стіне, ?аза? хал?ыны? ?лтты? сипатын, тілін, салт-д?ст?рін ?дет-??рыптарын са?тай отырып,оны? жа?андану тол?ынына ж?тылып кетпеуі ?шін к?ресетін ?лтты? патриоттарды т?рбиелеу педагогтар?а ж?ктеледі. ?лтты? т?рбиеде ?сіресе, ана тілі байлы?ыны? орны айры?ша екені белгілі.
Бар ?уаныш ?ызы?ын бала деп білетін хал?ымыз, «баланы жастайынан» к?ргенді ?л,?негелі ?ыз болу?а, ту бастан инабатты келін, сегіз?ырлы, бір сырлы азамат т?рбиелеуді ма?сат еткені аян. ?лкендерді? ?аба?ын ба?ып,бір ауыз с?зінен, мегзеу, мысалы, ж?мба?, жорамалынан ?мірді? сырын, істі? жайын байымдай алатын сезімталды?, сергектікті, болжа?ышты?ты , а??арпазды?ты ме?герген. Солайша ?лкенге ы?ылас,ілтипат танытып,кішіге мейірім, пейіл ?оюда, ?я б?збай, отбасыны? ынтыма?-берекесін, ауыл-айма?ты? абырой-ата?ын ?ор?ауда намыскерлікті о?ымай ??ып, жазбай жадында жаттап ?скен. Хал?ымызды? бас?а ж?рттан ?згешілігін, ерекшілігін ма?танышпен мада?тау, жандандыру, к?ркейту елдігімізге, б?гінгі ?рпа?ты? азаматты?ына сын болса керек.
Т?рбиені? ойла?андай н?тижелі болма?ы ?за?
жылдарда?ы толассыз е?бекке байланысты. Сонды?тан ?аза?
жас н?рестесін шырылдатып т?зды сумен шомылдыр?ан с?ттен-а?, оны? бойы сергек, ойы ал?ыр, арманы ас?ар болуын м?рат еткен. Тілашары, ?йреткен ?ле?,жыры,?дет,
да?дысы, айт?ан ертегі, а?ыз ??гіме, мысалы мен тол?ау термесі,шежіре,дастаны,шерткен саз к?й, тол?ау, к?рсеткен ?неге, ?ибраты,т?лім-та?лымы, ?лгі, «а?ты? жолы осы » -деп ?алдыр?ан аманат,?сиеті,берген батасы, тілеген тілегі ар?ылы ?лтты? ?асиеттерді ?рпа?ыны? бойына мыс?ылдап егіп, ?анына шым-шымдап сі?ірген, ?ара басына ?асиет ете білген. Атадан бала?а жал?асып келе жат?ан б?л ?лтты? ?асиетті, ?лгі-?негені, ?мір т?жірбиесін, таби?ат та?лымын беруге тал бесікте, атты? ері де, т?йені? ?омы да, ауылды? ?онысы да, бабалар жат?ан мола да, ат?ан та? да, а??ан суда ?ызмет еткен.
Бабаларымыз бала, ?рпа? т?рбиелеуді? ?діс-т?сілдерін де мейілінше мол пайдалан?ан. ?рпа? т?рбиесі-?лкен іс. Олай болса ,о?ан ?атысты кез келген м?селелерге сал?ырт, ат ?сті ?арау?а болмайды.Ол ?шін білім беру саласыны? ?андай т?ріне болсын ?ам?орлы? ?ажет. Онсыз білім жолы-да??ыл бола алмайды.?лтты? т?лім-т?рбие мектептен бастау алатынды?ын естен шы?армауымыз керек. ?л ?ла?атты, ?ыз ?ылы?ты болсын десек, білім мен т?рбиені ?штастыра ж?ргізу ?ажет.
«Т?рбие-табалдыры?тан басталады»-дегендей,о?ушыларды мектепке келген к?ннен бастап парасат билігіне, адамгершілікке т?рбиелеу-ата-ананы? т?рбиешілерді?, ?стаздарды? міндеті. О?ушыларды ежелгі халы? т?рбиесі ?лгісімен адамгершілік да?дысына ?йрету-т?рбие ж?мысыны? негізгі б?лігі. Б?л т?р?ыда о?ушыларды , саба?тан тыс т?рбие ж?мысымен ?атар к?нделекті саба?та халы?ты? педагогика негізінде білім беруді жетілдіру керек.
Ы.Алтынсарин шы?армашылы?ында?ы « то?сан ауыз с?зді? тобы?тай т?йінін» айтатын шешендік ?нерге баулу ?рекеті, халы?ты? педагогика ?лгілерін т?лім-т?рбие саласында ілгері дамытуы болып табылады.
?лтты? т?рбие ?зіні? ?уатын ?лемні? ?рбір ??былысынан алуы м?мкін. Олай болса,кез келген о?у п?ні балаларды? адамгершілігін, жа?сы мінез-??лы?ын ?алыптастыру ??ралы бола алады. Шын м?нінде жалпы адамзатты? ??ндылы?тар ??ымына енетін ?мір ??былыстарыны? б?рін саба?тарды? кез келгенінде к?рсетуге болады.
«П?нді о?ытуда жа?алы? болмаса,?ылым болмаса,саба? о?ушы?а ?ызы?сыз болады». О?ан о?улы?та?ы білім аз,о?ан ?осымша ?зі білмейтін білуге ?ызы?атын білім керек.?йткені к?нде бала о?ымайды-деп т?жырым жаса?ан М.Ж?мабаев ?а?идасы б?гін де ??нын жой?ан жо?.
?аза? тілі мен ?дебиеті п?нін о?ыту барысында о?ушылар?а тек теориялы? білім беріп ?ана ?оймай, ?лтты? ?рдісімізден хабар бере отырып,адамгершілік ?асиеттерді ?алыптастыру м?селесіне жете назар аудару?а тырысамын.
Осы ма?сата саба?та пайдаланып ж?рген ?діс-т?сілдер мен ойын т?рлерін ?сын?ым келіп отыр.
«Д?ст?рді д?ріпте» ойыны.
Ойын?а ?атысушы?а салт-д?ст?рге байланысты суретті пара? таратылады. ( Пара?та?ы суретте «Беташар», «Т?сау кесер» т.б. р?сімдер бейнеленуі м?мкін). Суретті пара?ты? бос жеріне бейнеленіп т?р?ан ?андай д?ст?р, ол туралы не біледі, т.б. есіне т?сіріп, жазып шы?ады. Жаз?анын талдап,?ор?айды. Жеткіліксіз жерін м??алім толы?тырады.
Халы? педагогикасыны? ?айнар б?ла?ыны? бірі ма?ал-м?телдер.Ма?ал-м?телдерді мынандай т?сілдер ар?ылы
пайдалан?ан тиімді ?рі ?ызы?ты: а) «Ма?ал-м?тел ??растыр».Кез келген ма?ал-м?телден екі немесе ?ш
с?зді та?та?а жазамын, о?ушылар сол с?зден ма?ал-м?тел ??растырады.
Мысалы:?ста-пыша?. ?ста-пыша??а жарымас.Іні-тыныс Інісі барды?-тынысы бар.А?а-жа?а. А?асы барды?-жа?асы бар, т.б.
?) «Жа?ылмай жауап бері?із» (С?рау есімдігін ?ткенде)
1.Ерді? ата?ын кім са?тар? 2.Кім мы?ды жы?ады? 3.Ырыс алды не? 4.Еріншекті? ісі неше? 5.Кімнен ?йрен? Кімнен жирен? т.б.
б) «Танып,есі?е са?та». Та?тада жазыл?ан ма?алды бір о?ушы айтады, екінші о?ушы жазады. Бірге тал?ылайды.
в)Ма?ал-м?телден ?зара диктант алу. ?р т?рлі та?ырыпта?ы ма?ал-м?тел таратылады. ?атысушы екіншісіне жайлап о?и бастайды. Керісінше орындалады. Содан кейін бір-біріні? жаз?анын с?йлемге ?арамай тексереді. Сосын екеуі бірін-бірі берілген ма?ал?а ?арап тексереді. ?ате жіберген о?ушы талдайды. Тексерген о?ушы ба?а ?ойып, атын жазады.О?ушылар кезектесіп жаза береді. Берілген уа?ыт ая?тал?ан со? жаз?ан ма?алдарыны? санына ?арай м??алім ба?алайды.
Балаларды? бойында халы?ты? т?рбиені? ?алыптасуын ай?ындау ?шін тестілеу ?дісін пайдалану?а болады. Тестілеу барысында адалды? таныт?ан о?ушыларды м??алімні? к?термелеп отыр?аны ж?н. Баланы? рухани жан д?ниесін оятып, ?лтты? д?ниетанымын ?алыптастыр?ан ??гімелерді, ертегі-?ле?дерді,жыр-дастандарды жас ерекшілігіне ?арай іріктеп алу керек.Оларды іріктеуде баланы? к??іл-к?йіне, ішкі жан сезіміне ?сер ететіндей,одан ал?ан ?сері есінде ?алатындай болып,оларды? мазм?нына жо?ары м?н берілу ?ажет.
ойындар бар. Сонды?тан мектептен тыс кездегі саба?тарды ?йымдастыруды м??алім барынша тап?ырлы? таныт?ан ж?н.
?лтты? на?ышта?ы іс-шараларды, балалар олар?а ?атысу?а ??мартып т?ратындай ж?не оны? жал?асын асы?а к?тетіндей д?режеде тартымды етіп ?ткізу керек.
Спорт,таби?ат?а серуен, мектептен тыс кездесулер, ?серлі ??гімелер, м?ражай?а, театр?а, концертке бірге бару, ?йірмелер театрландырыл?ан саба?тар осыны? б?рі халы?ты? педагогика негізінде т?рбиелеуді? тамаша ??ралы. Олар баланы? шы?армашылы?ын оятып, жан д?ниесімен сезінетін ойлар?а жетелейді.Ол одан тек жа?ымды ?асиеттер туындлайтыны белгілі.
Ма?жан Ж?мабаев ?зіні? «Педагогика туралы» е?бегінде: «?аза?ты? та?дыры, келешекте ел болуы да мектебіні? ?андай негізінде ??рылуына барып тіреледі. Мектебімізді таза, бірлік ??м ?з жанымыз?а ?абысатын, ?йлесетін негізге ??ра білсек, келешегіміз ?шін тайынбай-а? серттесуге болады»-деп жаз?ан еді. Олай болса, б?гінгі к?нні? басты талабы –халы?ты? тілін,салтын, д?ст?рін бойына сі?ірген ?рпа? т?рбиелеу ?шін , халы?ты? педагогиканы о?у-т?рбие ж?мысына негіз етіп алып, ерте?іміз ?шін ерінбей е?бек етейік.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Баяндама: Халы?ты? педагогиканы білім беруде енгізуді? теориясы мен практикасы. »
«КӨКПЕКТІ ОРТА МЕКТЕБІ» КММ
Баяндама.
Тақырыбы:Халықтық
педагогиканы білім беруде
енгізудің теориясы мен
практикасы.
Дайындаған:Құрманғалиева М.С.
Мемлекеттік тілді орыс тілді сыныптарда оқытуда жан-жақты дамыған,бойында адамгершілік қасиеті мол,тәрбиелі тұлғаны қалыптастыру үшін, оларға тілді тек қарым-қатынас құралы ретінде ғана қолдануға үйретумен шектеу жеткіліксіз.
Қазақстан педагогика ғылымы жаңа кезеңге-ғаламдық деңгейдегі кезеңге аяқ басты. Осыған байланысты әлемдегі алдыңғы қатарлы педагогикалық ой-пікірлерді, идеяларды талдап, таңдап,өмірге енгізу арқылы дүниедегі мықты елдердің қатарына қосылу мүмкіндігіне ие болдық. Оның үстіне, қазақ халқының ұлттық сипатын, тілін, салт-дәстүрін әдет-ғұрыптарын сақтай отырып,оның жаһандану толқынына жұтылып кетпеуі үшін күресетін ұлттық патриоттарды тәрбиелеу педагогтарға жүктеледі. Ұлттық тәрбиеде әсіресе, ана тілі байлығының орны айрықша екені белгілі.
Бар қуаныш қызығын бала деп білетін халқымыз, «баланы жастайынан» көргенді ұл,өнегелі қыз болуға, ту бастан инабатты келін, сегізқырлы, бір сырлы азамат тәрбиелеуді мақсат еткені аян. Үлкендердің қабағын бағып,бір ауыз сөзінен, мегзеу, мысалы, жұмбақ, жорамалынан өмірдің сырын, істің жайын байымдай алатын сезімталдық, сергектікті, болжағыштықты , аңғарпаздықты меңгерген. Солайша үлкенге ықылас,ілтипат танытып,кішіге мейірім, пейіл қоюда, ұя бұзбай, отбасының ынтымақ-берекесін, ауыл-аймақтың абырой-атағын қорғауда намыскерлікті оқымай ұғып, жазбай жадында жаттап өскен. Халқымыздың басқа жұрттан өзгешілігін, ерекшілігін мақтанышпен мадақтау, жандандыру, көркейту елдігімізге, бүгінгі ұрпақтың азаматтығына сын болса керек.
Тәрбиенің ойлағандай нәтижелі болмағы ұзақ
жылдардағы толассыз еңбекке байланысты. Сондықтан қазақ
жас нәрестесін шырылдатып тұзды сумен шомылдырған сәттен-ақ, оның бойы сергек, ойы алғыр, арманы асқар болуын мұрат еткен. Тілашары, үйреткен өлең,жыры,әдет,
дағдысы, айтқан ертегі, аңыз әңгіме, мысалы мен толғау термесі,шежіре,дастаны,шерткен саз күй, толғау, көрсеткен өнеге, ғибраты,тәлім-тағлымы, үлгі, «ақтың жолы осы » -деп қалдырған аманат,өсиеті,берген батасы, тілеген тілегі арқылы ұлттық қасиеттерді ұрпағының бойына мысқылдап егіп, қанына шым-шымдап сіңірген, қара басына қасиет ете білген. Атадан балаға жалғасып келе жатқан бұл ұлттық қасиетті, үлгі-өнегені, өмір тәжірбиесін, табиғат тағлымын беруге тал бесікте, аттың ері де, түйенің қомы да, ауылдың қонысы да, бабалар жатқан мола да, атқан таң да, аққан суда қызмет еткен.
Бабаларымыз бала, ұрпақ тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін де мейілінше мол пайдаланған. Ұрпақ тәрбиесі-үлкен іс. Олай болса ,оған қатысты кез келген мәселелерге салғырт, ат үсті қарауға болмайды.Ол үшін білім беру саласының қандай түріне болсын қамқорлық қажет. Онсыз білім жолы-даңғыл бола алмайды.Ұлттық тәлім-тәрбие мектептен бастау алатындығын естен шығармауымыз керек. Ұл ұлағатты, қыз қылықты болсын десек, білім мен тәрбиені ұштастыра жүргізу қажет.
«Тәрбие-табалдырықтан басталады»-дегендей,оқушыларды мектепке келген күннен бастап парасат билігіне, адамгершілікке тәрбиелеу-ата-ананың тәрбиешілердің, ұстаздардың міндеті. Оқушыларды ежелгі халық тәрбиесі үлгісімен адамгершілік дағдысына үйрету-тәрбие жұмысының негізгі бөлігі. Бұл тұрғыда оқушыларды , сабақтан тыс тәрбие жұмысымен қатар күнделекті сабақта халықтық педагогика негізінде білім беруді жетілдіру керек.
Мысалы әдебиет пәніндегі Ы. Алтынсариннің әңгімелерінде бүгінгі тәрбие жұмысында көп айтылатын имандылық,инабаттылық, адамгершілік, кішіпейілділік, еңбексүйгіштік ұқыптылық, шыдамдылық қасиеттер «Асан мен Үсен», « Бір уыс мақта», «Өрмекші,құмырсқа,қарлығаш»,
«Мейрімді бала», «Асыл шөп» әңгімелерінде ұтымды көтеріледі. Мұндағы образдар бүгінгі мектеп баласын
адамгершіліке баулиды.
Ы.Алтынсарин шығармашылығындағы « тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін» айтатын шешендік өнерге баулу әрекеті, халықтық педагогика үлгілерін тәлім-тәрбие саласында ілгері дамытуы болып табылады.
Ұлттық тәрбие өзінің қуатын әлемнің әрбір құбылысынан алуы мүмкін. Олай болса,кез келген оқу пәні балалардың адамгершілігін, жақсы мінез-құлығын қалыптастыру құралы бола алады. Шын мәнінде жалпы адамзаттық құндылықтар ұғымына енетін өмір құбылыстарының бәрін сабақтардың кез келгенінде көрсетуге болады.
«Пәнді оқытуда жаңалық болмаса,ғылым болмаса,сабақ оқушыға қызықсыз болады». Оған оқулықтағы білім аз,оған қосымша өзі білмейтін білуге қызығатын білім керек.Өйткені күнде бала оқымайды-деп тұжырым жасаған М.Жұмабаев қағидасы бүгін де құнын жойған жоқ.
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқыту барысында оқушыларға тек теориялық білім беріп қана қоймай, ұлттық үрдісімізден хабар бере отырып,адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру мәселесіне жете назар аударуға тырысамын.
Осы мақсата сабақта пайдаланып жүрген әдіс-тәсілдер мен ойын түрлерін ұсынғым келіп отыр.
«Дәстүрді дәріпте» ойыны.
Ойынға қатысушыға салт-дәстүрге байланысты суретті парақ таратылады. ( Парақтағы суретте «Беташар», «Тұсау кесер» т.б. рәсімдер бейнеленуі мүмкін). Суретті парақтың бос жеріне бейнеленіп тұрған қандай дәстүр, ол туралы не біледі, т.б. есіне түсіріп, жазып шығады. Жазғанын талдап,қорғайды. Жеткіліксіз жерін мұғалім толықтырады.
Халық педагогикасының қайнар бұлағының бірі мақал-мәтелдер.Мақал-мәтелдерді мынандай тәсілдер арқылы
пайдаланған тиімді әрі қызықты: а) «Мақал-мәтел құрастыр».Кез келген мақал-мәтелден екі немесе үш
сөзді тақтаға жазамын, оқушылар сол сөзден мақал-мәтел құрастырады.
Мысалы:ұста-пышақ. Ұста-пышаққа жарымас.Іні-тыныс Інісі бардың-тынысы бар.Аға-жаға. Ағасы бардың-жағасы бар, т.б.
ә) «Жаңылмай жауап беріңіз» (Сұрау есімдігін өткенде)
1.Ердің атағын кім сақтар? 2.Кім мыңды жығады? 3.Ырыс алды не? 4.Еріншектің ісі неше? 5.Кімнен үйрен? Кімнен жирен? т.б.
б) «Танып,есіңе сақта». Тақтада жазылған мақалды бір оқушы айтады, екінші оқушы жазады. Бірге талқылайды.
в)Мақал-мәтелден өзара диктант алу. Әр түрлі тақырыптағы мақал-мәтел таратылады. Қатысушы екіншісіне жайлап оқи бастайды. Керісінше орындалады. Содан кейін бір-бірінің жазғанын сөйлемге қарамай тексереді. Сосын екеуі бірін-бірі берілген мақалға қарап тексереді. Қате жіберген оқушы талдайды. Тексерген оқушы баға қойып, атын жазады.Оқушылар кезектесіп жаза береді. Берілген уақыт аяқталған соң жазған мақалдарының санына қарай мұғалім бағалайды.
Балалардың бойында халықтық тәрбиенің қалыптасуын айқындау үшін тестілеу әдісін пайдалануға болады. Тестілеу барысында адалдық танытқан оқушыларды мұғалімнің көтермелеп отырғаны жөн. Баланың рухани жан дүниесін оятып, ұлттық дүниетанымын қалыптастырған әңгімелерді, ертегі-өлеңдерді,жыр-дастандарды жас ерекшілігіне қарай іріктеп алу керек.Оларды іріктеуде баланың көңіл-күйіне, ішкі жан сезіміне әсер ететіндей,одан алған әсері есінде қалатындай болып,олардың мазмұнына жоғары мән берілу қажет.
Сондай-ақ сыныптан тыс сабақтарды баланын асыл
қасиеттерді игеруіне ықпал ететіндей бағытта ұйымдастыру керек.Баланың рухани-адамгершілік тағылымына кері әсер
етуші факторлар: соғыс ойыншықтары, жат қылықты жариялайтын фильмдер,бейнетаспалар және компьютерлік
ойындар бар. Сондықтан мектептен тыс кездегі сабақтарды ұйымдастыруды мұғалім барынша тапқырлық танытқан жөн.
Ұлттық нақыштағы іс-шараларды, балалар оларға қатысуға құмартып тұратындай және оның жалғасын асыға күтетіндей дәрежеде тартымды етіп өткізу керек.
Спорт,табиғатқа серуен, мектептен тыс кездесулер, әсерлі әңгімелер, мұражайға, театрға, концертке бірге бару, үйірмелер театрландырылған сабақтар осының бәрі халықтық педагогика негізінде тәрбиелеудің тамаша құралы. Олар баланың шығармашылығын оятып, жан дүниесімен сезінетін ойларға жетелейді.Ол одан тек жағымды қасиеттер туындлайтыны белгілі.
Мағжан Жұмабаев өзінің «Педагогика туралы» еңбегінде: «Қазақтың тағдыры, келешекте ел болуы да мектебінің қандай негізінде құрылуына барып тіреледі. Мектебімізді таза, бірлік Һәм өз жанымызға қабысатын, үйлесетін негізге құра білсек, келешегіміз үшін тайынбай-ақ серттесуге болады»-деп жазған еді. Олай болса, бүгінгі күннің басты талабы –халықтың тілін,салтын, дәстүрін бойына сіңірген ұрпақ тәрбиелеу үшін , халықтық педагогиканы оқу-тәрбие жұмысына негіз етіп алып, ертеңіміз үшін ерінбей еңбек етейік.
